Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-texnologiya fakulteti fizik praktikum fanidan

1
0
0
1
P
P
V
V








 
 
 
 
 
(3) 
(2) – tenglamadan: 
1
2
0
1
P
P
V
V

(4) 
(3) va (4) – formulalarga asosan: 
1
0
1
2
P
P
P
P








 
 
 
 
 
(5) 
Bu yerda, 
P
1
=P
0
+h
1

 
 
 
 
(6a) 
P
2
=P
0
+h
2 
 
 
 
 
 
(6b) 
Bundagi P – tashqaridagi havoning 0 
℃ haroratdagi bosimi. Endi (5) – 
tenglamani logarifmlaymiz: 
1
0
1
2
)
(
gP
gP
gP
gP








 
(7a) 
yoki 
1
2
1
0
gP
gP
gP
gP








 
 
 
 
(7b) 
Logarifmik ayirmalar juda kichik bo’lgani uchun belgilarni tashlasak ham 
bo’ladi. Ya’ni: 
2
1
0
1
P
P
P
P




 
 
 
 
 
(8) 
(10.6) ifodani e’tiborga olib, (10.8) ni quyidagicha yozamiz: 
 



 

2
0
1
0
0
1
0
h
P
h
p
P
h
P








 
(9a) 
yoki 
2
1
1
h
h
h



(9b) 
Eslatma: Agar (7) tenglamadagi logarifmlar ayirmasi katta bo’lsa, (9) –
tenglama o’rniga (7) tenglamadan foydalanish kerak. 

ni (7) tenglamaga qarab topish uchun, qiymatlarini manometrdagi 
suyuqlik ustuniga qarab emas, balki hisoblash yo’li bilan ularni simob ustuniga 

aylantirib olish kerak. Simob ustuniga aylantirish uchun quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
2
1
1
1 2
d
d
h
h

 
 
 
 
 
(8a) 
2
1
2
21
d
d
h
h

 
 
 
 
 
(8b) 
d
1
– manometrdagi suyuqlikning solishtirma og’irligi, d
2
– simobning 
solishtirma og’irligi, h – manometrdagi suyuqlikning simob ustuniga 
aylantiradigan balandligi. 
Ishning bajarish tartibi 
- 
n
1
va n
2
jo’mrak ochiladi, manometrdagi ustunlar farqi bir xil bo’ladi; 
- 
n
1
jo’mrak yopiq holda, nasos bilan manometrdagi ustunlar farqi 20-25 
sm bo’lganga qadar havo damlanadi; 
- 
n
2
jo’mrak yopiladi va manometrdagi suyuqlik ustuni bir oz pasayib, 
naychalardagi suyuqlik farqi h
1
o’lchanadi; 
- 
n
1
jo’mrakni tezda ochib va idishdagi havoni tashqariga chiqaramiz havo 
butunlay chiqib bo’lmasdan n
1
jo’mrakni yopamiz. Manometr naychalaridagi 
suyuqlik ustunining farqi h
2
o’lchanadi; 
- 
tajribani 5 marta takrorlab, chiqqan natijalarni o’rtacha qiymati olinadi, 

ni aniqlashdagi nisbiy xato kattaligi hisoblanadi; 
- 
olingan natijalar quyidagi jadvalga yoziladi. 
1-jadval 
№ 
h
1
 
H
2
 

 

 
%
100






 
1 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
 
4 
 
 
 
 
 
5 
 
 
 
 
 
O’rt 
 
 
 
 
 
 
Sinov savollari va topshiriqlar: 
1. 
Solishtirma issiqlik sig’imi nima? 
2. 
Gaz adiabadik kengayganda uning ichki energiyasi qanday o’zgaradi? 
3. 
С
р
va С
v
ni tushuntiring va nima uchun С
р
>C
v
? 
4. 
Adiabadik jarayon nima va tenglamasini yozing. 
5. 
Adiabatik jarayonda ish bajariladimi? 
6. 
Ishning bajarilish tartibini tushuntiring. 

7. 
Nima uchun qurilmada simobli emas, balki suvli manometrdan 
foydalaniladi. 
8. Ishga xulosa yasang. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA‘LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FIZIKA-TEXNOLOGIYA FAKULTETI 
 
 
FIZIK PRAKTIKUM FANIDAN 
LABORATORIYA ISHI №14 
 
MAVZU: HAVONING NISBIY NAMLIGINI ASSMAN PSIXROMETRI 
YORDAMIDA ANIQLASH. 
 
 
 

LABORATORIYA ISHI №14 
 
HAVONING NISBIY NAMLIGINI ASSMAN PSIXROMETR YORDAMIDA 
ANIQLASH 
Ishning maqsadi: 1. Havo namligini tajribada aniqlanishni o’rganish. 2. 
Havodagi suv bug’ining miqdorini aniqlash usulini o’rganish. 3. Avgust 
psixrometrining tuzilishini o’rganish.
Kerakli asbob va qurilmalar: Avgust psixrometri (yoki qo’lda yasalgan 
moslama), stakan suvlik 
 
Nazariy qism 
Yer atmosferasi tarkibiga suv bug’larining miqdori bilan tavsiflanadigan 
fizik kattalik havoning namligi deyiladi.
1 m
3
havodagi suv bug’ining massasi absolyut namlik deyiladi. Absolyut 
namlikni bilgan holda u sharoitda sug’ big’ining to’yinish darajasidan qanchalik 
uzoq ekanligini binobarin suvning bug’lanish yoki kondetsatsiyalanish intensivligi 
to’g’risida biror fikr aytib bo’lmaydi. Buning uchun nisbiy namlik degan kattalikni 
bilish kerak.
Muayyan bir temperaturada havo absolyut namligining shu tempereturada 
1m
3
havoni to’yintirish uchun zarur bo’lgan suv bug’i massasiga nisbati bilan 
aniqlanadigan ƒ kattalik nisbiy namlik deyiladi. Nisbiy namlikni yana suv bug’I 
elastikligi orqali ham ta’riflash mumkin. Havo tarkibidagi suv bug’larining 
elastikligi aynan shu temperaturadagi to’yingan suv bug’I elastikligiga nisbati bilan 
ifodalanadigan kattalik nisbiy namlik deyiladi. U quyidagicha ifodalaniladi: 
0



f
yoki foizlarda 
%
100
0




f
(1) 
Havodagi suv bug’I elastikligi deyilganda havodagi suv bug’ining parsial 
bosimi tushuniladi.
Tirik organizmlarning tuproqning namlik yo’qotishi nisbiy namlikga 
bog’liq. Inson o’zini yaxshi his qilishi uchun nisbiy namlik 60-70 % atrofida 
bo’lishi kerak.

Namlikni aniqlash uchun Avgust psixrometridan foydalanish mumkin. 
Psixrometr ikkita bir xil termometrdan iborat bo’lib ulardan birining uchiga 
rezervuardagi suvga botirib qo’yilgan mato o’ralgan. Havo suv bug’lari bilan 
to’yinmagan bo’lsa matodagi suc bug’lanadi. Va termometrning rezervuari 
soviydi. Natijada termometr past temperaturani ko’rsatadi. Chunki nisbiy namlik 
kichik bo’lganda suv bug’i to’yinishidan uzoq bo’lgani uchun xo’l temperaturani 
ko’rsatadi.
Nisbiy namlik oshib borgani sari bug’lanish kamayadi va xo’l 
termometrning ko’rsatishi quruq termometrnikiga yaqinlashadi. Nisbiy namlik 100 
% bo’lganda suv umuman bug’lanmaydi. Va xo’l termometrning ko’rsatishi quruq 
termometrniki bilan bir xil bo’ladi. ikkala termometr ko’rsatishlarining ayirmasiga 
qarab psixrometrik jadval yordamida havoning nisbiy namligini aniqlash mumkin.
(1) ifodaga ko’ra absolyut namlik quyidagicha aniqlanadi, ya’ni: 
%
100
1
0


f

(2) 
bu yerda ρ
0
ma’lum temperaturadagi 1m
3
hajmini to’yintirish uchun zarur bo’lgan 
suv bug’ining massasi. Uning qiymati 3- jadvaldan olinadi.

Download 2,89 Mb.