Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-texnologiya fakulteti fizik praktikum fanidan

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA‘LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FIZIKA-TEXNOLOGIYA FAKULTETI 
 
 
FIZIK PRAKTIKUM FANIDAN 
LABORATORIYA ISHI №15 
 
MAVZU: SUYUQLIKNING SOLISHTIRMA ISSIQLIK SIG’IMINI 
ANIQLASH 
 
 
 
 

LABORATORIYA ISHI№15 
SUYUQLIKLARNING SIRT TARANGLIK KOEFFITSIYENTINI 
HALQANI UZISH USULI BILAN ANIQLASH 
Ishning maqsadi: Sirt taranglik koeffitsiyentini halqa usuli bilan tajribada 
aniqlashni o’rganish. 
Kerakli asbob va materiallar: Maxsus tarozi, shtangensirkul, tarozi toshlari, 
tekshiriladigan suyuqlik. 
Nazariy qism 
Ma’lum diametr va qalinlikka ega bo’lgan halqani suyuqlikning erkin yuziga 
tekkizsak, suyuqlik va halqa molekulalarining o’zaro tortishishi natijasida halqa 
suyuqlikning erkin sirtiga yopishadi. 
Bu uning ichki va tashqi aylanasi sirti bo’ylab joylashgan molekulalari bilan 
suv molekulalarining o’zaro ta’siridan yuzaga keluvchi tutinish kuchi natijasidir. 
Agar suyuqlik yuzasidan ajratishga harakat qilinsa, molekulalar orasidagi tutinish 
kuchlari bunga qarshilik qiladi. Bu kuch halqaning ichkarisidan va tashqarisidan 
tegib turgan suyuqlikning sirt taranglik kuchiga teng. Suyuqlik sirtining halqaga 
tegib turgan chegarasining uzunligi quyidagicha: 
πd
1
+πd
2
=L
(1) 
Bunda d
1 
– halqaning ichki diametri, d
2 
– halqaning tashqi diametri. U holda 
halqani ushlab turuvchi sirt taranglik kuchi quyidagicha: 
αL=α(πd
1
+πd
2
) 
 
 
 
 
(2) 
bo’ladi. Halqani suyuqlikdan uzib olgan kuch P=αL bo’lsa, (12.2) ifoda 
quyidagicha yoziladi: 
P=α(πd
1
+πd
2
) 
 
 
 
 
(3a) 
yoki 
α=
𝑃
𝜋𝑑1+𝜋𝑑2

 
 
 
 
(3b) 
Agar halqani qalinligini h desak, d
2
=d
1
+2h bo’ladi, bunda (3b) quyidagi 
ko’rinishni oladi: 

α=
𝜌
2𝜋(𝑑1+ℎ)

 
 
 
 
(4) 
Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini topish uchun halqa bilan suyuqlik 
orasidagi tortishish kuchi P tajribada topilib, halqaning ichki diametri d
1
va h 
qalinligi o’lchanadi. 
Tajriba qurilmasining tuzilishi 
Halqa usuli bilan sirt taranglik koeffitsiyentini topishga mo’ljallangan 
qurilma 3-rasmda keltirilgan. 
Asbob quyidagicha tuzilgan: T
1
1-rasm asosga T
4
tayanchga mahkamlanib, 
unga Sh shkala vertikal o’rnatilgan. T
3
sterjen bilan T
2
taxta gorizontal o’rnatilgan. 
T
3 
sterjenga D dinamometr ilinib, unga Π palla bilan X halqa osib qo’yiladi. T
2
taxta ustidagi ichiga suyuqlik quyilgan A idish halqa ostiga qo’yiladi. A idishning 
tubiga yaqin joyga K jo’mrak o’rnatilgan. Jo’mrakni ochib, A idishdagi suvni 
oqizish mumkin. Suv Б idishga tushadi. A idishga suyuqlik quyib, uning sathi 
ma’lum darajada ko’tarilsa, halqaga yetgan suyuqlikning erkin sirti unga 
yopishadi. Agar K jo’mrakni ochib suyuqlik oqiza boshlansa, A idishdagi suyuqlik 
sathi pasayib, sirt taranglik kuchi halqani pastga torta boshlaydi. Halqaga ta’sir 
etuvchi sirt taranglik kuchi dinamometrning deformatsiya kuchidan salgina 
kichkina bo’lishi bilanoq halqa suyuqlik sirtidan uziladi. Dinamometr strelkasining 
III shkalada shu holdagi ko’rsatishini va dastlabki ko’rsatishini bilgan holda 
halqaga ta’sir etuvchi kuch kattaligini topa olamiz. 

Download 2,89 Mb.