LABORATORIYA ISHI№15
SUYUQLIKLARNING SIRT TARANGLIK KOEFFITSIYENTINI
HALQANI UZISH USULI BILAN ANIQLASH
Ishning maqsadi: Sirt taranglik koeffitsiyentini halqa usuli bilan tajribada
aniqlashni o’rganish.
Kerakli asbob va materiallar: Maxsus tarozi, shtangensirkul, tarozi
toshlari,
tekshiriladigan suyuqlik.
Nazariy qism
Ma’lum diametr va qalinlikka ega bo’lgan halqani suyuqlikning erkin yuziga
tekkizsak, suyuqlik va halqa molekulalarining o’zaro tortishishi natijasida halqa
suyuqlikning erkin sirtiga yopishadi.
Bu uning ichki va tashqi aylanasi sirti bo’ylab joylashgan molekulalari bilan
suv molekulalarining o’zaro ta’siridan yuzaga keluvchi tutinish kuchi natijasidir.
Agar suyuqlik yuzasidan ajratishga harakat qilinsa, molekulalar
orasidagi tutinish
kuchlari bunga qarshilik qiladi. Bu kuch halqaning ichkarisidan va tashqarisidan
tegib turgan suyuqlikning sirt taranglik kuchiga teng. Suyuqlik sirtining halqaga
tegib turgan chegarasining uzunligi quyidagicha:
πd
1
+πd
2
=L
(1)
Bunda
d
1
– halqaning ichki diametri,
d
2
– halqaning tashqi diametri. U holda
halqani ushlab turuvchi sirt taranglik kuchi quyidagicha:
αL=α(πd
1
+πd
2
)
(2)
bo’ladi. Halqani
suyuqlikdan uzib olgan kuch P=αL bo’lsa, (12.2) ifoda
quyidagicha yoziladi:
P=α(πd
1
+πd
2
)
(3a)
yoki
α=
𝑃
𝜋𝑑1+𝜋𝑑2
(3b)
Agar halqani qalinligini
h desak,
d
2
=d
1
+2h bo’ladi, bunda
(3b) quyidagi
ko’rinishni oladi:
α=
𝜌
2𝜋(𝑑1+ℎ)
(4)
Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini topish uchun halqa bilan suyuqlik
orasidagi tortishish kuchi
P tajribada topilib,
halqaning ichki diametri d
1
va
h
qalinligi o’lchanadi.
Tajriba qurilmasining tuzilishi
Halqa usuli bilan sirt taranglik koeffitsiyentini topishga mo’ljallangan
qurilma 3-rasmda keltirilgan.
Asbob quyidagicha tuzilgan:
T
1
1-rasm asosga
T
4
tayanchga mahkamlanib,
unga Sh shkala vertikal o’rnatilgan.
T
3
sterjen bilan
T
2
taxta gorizontal o’rnatilgan.
T
3
sterjenga
D dinamometr ilinib, unga
Π palla bilan X halqa osib qo’yiladi.
T
2
taxta ustidagi ichiga suyuqlik quyilgan
A idish halqa ostiga qo’yiladi.
A idishning
tubiga yaqin joyga
K jo’mrak o’rnatilgan. Jo’mrakni ochib,
A idishdagi suvni
oqizish mumkin. Suv
Б idishga tushadi.
A idishga
suyuqlik quyib, uning sathi
ma’lum darajada ko’tarilsa, halqaga yetgan suyuqlikning erkin sirti unga
yopishadi. Agar
K jo’mrakni ochib suyuqlik oqiza boshlansa,
A idishdagi suyuqlik
sathi pasayib, sirt taranglik kuchi halqani pastga torta boshlaydi. Halqaga ta’sir
etuvchi sirt taranglik kuchi dinamometrning deformatsiya
kuchidan salgina
kichkina bo’lishi bilanoq halqa suyuqlik sirtidan uziladi. Dinamometr strelkasining
III shkalada shu holdagi ko’rsatishini va dastlabki ko’rsatishini bilgan holda
halqaga ta’sir etuvchi kuch kattaligini topa olamiz.
