IX bob
К О Р E L E K T R O N L I A T O M L A R
9.1. G eliy atomi
Elementlaming davriy sistemasidagi ikkinchi element - geliy
atomi b oiib , ko‘ p elektronli atomlar ichida eng soddasi hisoblanadi.
Chunki uning tashqi elektron qobig'i ikkita elektrondan tashkil topgan.
Geliy atomining nisbatan sodda ko'rinishiga qaramasdan klassik fizika
doirasida ham, Bor nazariyasi asosida ham uning nazariyasini yaratib
boim adi. Faqat kvant mexanikasi asosida ko‘p elektronli sistemalar
nazariyasini yaratish imkoni paydo b o id i. Birinchidan, sof kvant effekti
boigan almashuv bilan b o g iiq energiya effekti Bor nazariyasida
hisobga olinmaydi. Chunki bu energiya ko‘p elektronli atomlarda,
jumladan geliy atomida ham, muhim ahamiyatga egadir. Ikkinchidan,
Bor nazariyasida elektronlarning spini ham mutlaqo hisobga olinmaydi.
Tajribalardan maiumki, ko‘p elektronli sistemalar uchun spin bilan
b o g iiq b oigan effektlar yaratilayotgan nazariyada juda katta
ahamiyatga ega va bu effektlami hisobga
olgan taqdirdagina ko‘p
elektronli sistemalaming barcha xususiyatlarini tushuntirish imkoniyati
yaratiladi.
A vvalo geliy atomining elektronlari uchun
H -
Gamilton
operatorining ko‘rinishini aniqlab olaylik. Geliy atomidagi sodir
boiayotgan
o ‘ zaro ta'sirlarni ikki guruhga ajratish mumkin: geliy
atomidagi ikkita elektronning yadro zaryadi bilan kuchli Kulon о ‘ zaro
ta’ siri va elektronlarni kuchsiz magnit o ‘ zaro ta’ siri. Birinchi guruhga
yadro va elektronlar orasidagi o ‘ zaro ta’ sir kuchlari kiradi, ikkinchisiga
esa elektronlarning spinlari orasida sodir boiayotgan hamda spin va
orbital harakat bilan bogiangan o ‘zaro ta’sir kuchlari kiradi.
Elektronlarning o ‘ zaro ta’ sir energiyasi
2e2
e2
e2
