aytganda, ta ’sirlashuvga qadar y o ru g iik kvanti tarzida namoyon
b o iay o tg a n energiya ta ’sirlashuvdan so ‘ng elektronning energiyasiga
aylanadi. Metall sirtidan elektronni ajratib chiqarish uchun qandaydir
ish sarflash kerak (bu ish metalldan elektronlarni chiqish ishi deyiladi va
X
bilan belgilanadi). U holda metalldagi elektronning energiyasi
ga
teng b o ia d i. Fotoeffekt hodisasida y o ru g iik
kvanti t o i a yutiladi va
(1.11) formulada
ha>' = 0 b o ia d i.
Y o ru g iik kvanti yutilgandan keyin elektronning energiyasi
m v
2
/
2
ga teng b o ia d i. Bunda
m - elektronning massasi, u - esa metall sirtidan
chiqayotgan elektronning tezligi.
Fotonlarning k o ‘pchilik qismi metall tomonidan yutiladi va faqat
ulam ing bir qismigina elektronlarni urib chiqaradi.
w chastota qancha
katta b o is a , metalldan uchib chiquvchi elektronlarning tezligi
shunchalik katta b o ia d i. Ikkinchi tomondan elektronlarning tezligi
v = о
b o is a , tashqi fotoeffekt b o im a y d i. B u hoi fotoeffektning chegarasi deb
ataladi va bu chegara y o ru g iikn in g tebranishlar
chastotasi bilan
xarakterlanadi, y a ’ni
fotoeffektning qizil chegarasini aniqlaydi.
Y orug iiknin g bundan past chastotasida, berilgan modda uchun
fotoeffekt hodisasi nam oyo‘n b o im a y d i. Demak, fotoeffekt hodisasi
uchun (1.11) formula quyidagi ko‘rinishda b o ia d i:
(1.13) tenglama Eynshteyn tenglamasi deb yuritiladi va uni
quyidagicha tushuntirish mumkin:
hco energiyaga
ega b o ig a n foton
metall sitri bilan to ‘qnashib, o ‘z energiyasini elektronga beradi. Ushbu
energiyaning bir qismi elektronni metal sirtidan chiqarishga sarflansa
(x chiqish ishini bajarish uchun), qolgan qismi elektronning
mv2/Z
kinetik energiyasiga aylanadi.
B u tenglama yorugiiknin g fotoeffekt hodisasi uchun energiya
saqlanish qonunini bildiradi. Eynshteyn tenglamasi
bilan tavsiflanuvchi
fotoeffekt hodisasi kvant nazariyasini fundamental asoslarining
to ‘g ‘riligini, y a ’ni y o ru g iik energiya qiymati diskret xarakterga ega
ekanligini isbotlaydi, Shu bilan bir qatorda, (1.13)
tenglam a absolut
qora jism issiqlik nurlanishini o ‘rganishda Plank tomonidan kiritilgan
n
doimiyni asoslab berdi va Plank g ‘oyasini isbotlovchi dastlabki
tafsilotlami to ‘g ‘ri ekanligini tasdiqladi.
15
