Nazariy fizika kursi

temperaturasi oshgan sari absolut qora jism ning nurlanish qobiliyatining 
maksimumi qisqa to iq in uzunliklar sohasiga siljiydi.
1900-yilgacha tajribalardan olingan absolut qora jism ning nurlanish 
spektri intensivligining egri c h iz ig in i nazariy jihatdan m a iu m b o ig a n
klassik fizikaning fundamental qonunlari asosida tushuntirib b o im a d i . 
Klassik 
mexanika, 
statistik 
termodinamika 
va 
elektromagnit 
nazariyasining qonunlaridan foydalangan holda faqatgina Reley-Jins 
formulasini olindi, y a’ni
p((a,T) = ^ r-r k'T 
К ~ c
bundaA = 1,3807
-10
23 
j/K - Bolsman doimiysi, pUoJ') 
nurlanish 
energiyasi zichligi. Reley-Jins fonnulasi bilan faqat 1-rasmdagi 
shtrixlangan qism tushuntira olinadi (past chastotalar sohasi). Reley-Jins 
formulasiga asosan nurlanish energiyasining t o i a intensivligi cheksiz 
orta borishi kerak. Eksperiment natijasiga k o ‘ra t o i a nurlanishning 
intensivligi cheklidir. Shunday qilib, hosil qilingan formulalar tajriba 
bilan keskin qarama-qarshi chiqdi.
1900-yilga kelib M aks Plank 
absolut 
qora jism nurlanish 
muammosini hal etdi va issiqlik nurlanish spektrini aynan ifodalovchi 
formulani olishga muvaffaq b o id i. Am m o Plank buning uchun modda- 
nurlanish o ‘zaro ta ’siri haqidagi klassik fikrlarga mutlaqo zid b o ig a n
yangi g ‘oya kiritishga majbur b o id i. Uning g ‘oyasiga asosan, 
elektromagnit nurlanish energiyasi uzluksiz ravishda emas, balki 
alohida diskret porsiyalar - kvantlar - holida atomlarda yutilishi va 
nurlanishi mum kin. B u n d a e - energiya kvanti v nurlanish chastotasi 
bilan h universial doimiy k o ‘paytmasiga teng b o iis h i kerak ekan:
e = h v  
(1.5)
bunda
A = 6,62606957 • 1 (Г34 
J s
(1.6)
- Plank doimiysi. Plank gipotezasiga asosan m oddadan chiqarayotgan 
v chastotali nurlanishning E  umumiy energiyasi energiya kvantiga (e 
ga) karrali b o g iiq b o ia d i, y a ’ni
E = n e - nhv = nfico 
Universal doimiy t i - h !
2
n - l ,0 5 1 0 '34J -s h o z irg i zamon fizikasida 
juda katta ahamiyatga ega. Uning qiymatini turli m etodlar bilan 
eksperimental ravishda aniqlash mumkin.
и

0 ‘z g ‘oyasiga asoslanib hamda statistik fizika qonunlaridan 
foydalanib, Plank absolut qora jism ning issiqlik nurlanish spektrini 
hisoblaydigan formulaga keldi, y a ’ni T  temperaturadagi muvozanatli 
nurlanishning hajm iy energiyasi zichligi uchun quydagi k o ‘rinishdagi 
formulani keltirib chiqardi:
™ 
har’ 
1
p(a>,T)--
~

Download 9,41 Mb.