temperaturasi oshgan sari absolut qora jism ning nurlanish qobiliyatining
maksimumi qisqa to iq in uzunliklar sohasiga siljiydi.
1900-yilgacha tajribalardan olingan absolut
qora jism ning nurlanish
spektri intensivligining egri c h iz ig in i nazariy jihatdan m a iu m b o ig a n
klassik fizikaning fundamental qonunlari asosida tushuntirib b o im a d i .
Klassik
mexanika,
statistik
termodinamika
va
elektromagnit
nazariyasining qonunlaridan foydalangan holda faqatgina
Reley-Jins
formulasini olindi, y a’ni
p((a,T) = ^ r-r k'T
К ~ c
bundaA = 1,3807
-10
23
j/K - Bolsman doimiysi,
pUoJ')
nurlanish
energiyasi zichligi. Reley-Jins fonnulasi bilan faqat 1-rasmdagi
shtrixlangan qism tushuntira olinadi (past chastotalar sohasi). Reley-Jins
formulasiga asosan nurlanish energiyasining t o i a intensivligi cheksiz
orta borishi kerak. Eksperiment natijasiga k o ‘ra t o i a nurlanishning
intensivligi cheklidir. Shunday qilib, hosil
qilingan formulalar tajriba
bilan keskin qarama-qarshi chiqdi.
1900-yilga kelib M aks Plank
absolut
qora jism nurlanish
muammosini hal etdi va issiqlik nurlanish spektrini aynan ifodalovchi
formulani olishga muvaffaq b o id i. Am m o
Plank buning uchun modda-
nurlanish o ‘zaro ta ’siri haqidagi klassik fikrlarga mutlaqo zid b o ig a n
yangi g ‘oya kiritishga majbur b o id i. Uning g ‘oyasiga asosan,
elektromagnit nurlanish energiyasi uzluksiz ravishda emas, balki
alohida diskret porsiyalar - kvantlar - holida
atomlarda yutilishi va
nurlanishi mum kin. B u n d a e - energiya kvanti v nurlanish chastotasi
bilan
h universial doimiy k o ‘paytmasiga teng b o iis h i kerak ekan:
e = h v
(1.5)
bunda
A = 6,62606957 • 1 (Г34
J s
(1.6)
- Plank doimiysi. Plank gipotezasiga asosan m oddadan chiqarayotgan
v chastotali nurlanishning
E umumiy energiyasi energiya kvantiga (e
ga) karrali b o g iiq b o ia d i, y a ’ni
E = n e - nhv =
nfico
Universal doimiy
t i - h !
2
n - l ,0 5 1 0 '34J -s h o z irg i
zamon fizikasida
juda katta ahamiyatga ega. Uning qiymatini turli m etodlar bilan
eksperimental ravishda aniqlash mumkin.
и
0 ‘z g ‘oyasiga asoslanib hamda statistik fizika qonunlaridan
foydalanib, Plank absolut qora jism ning issiqlik nurlanish spektrini
hisoblaydigan
formulaga keldi, y a ’ni
T temperaturadagi muvozanatli
nurlanishning hajm iy energiyasi zichligi uchun quydagi k o ‘rinishdagi
formulani keltirib chiqardi:
™
har’
1
p(a>,T)--
~
