• 1.3. Y oru giik n in g kvant nazariyasi
    		•

    Nazariy fizika kursi




    Download 9,41 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet5/240
    Sana08.01.2024
    Hajmi9,41 Mb.
    #132633
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   240
     
    - p ( ^ ) -
    ™
    Olingan (1.7) formulani tahlil qilaylik:
    1. hco«kT uchun, y a’ni to iq in uzunligi 
    A 
    ning yoki temperatura T 
    ning katta qiymatlarida eksponentani nm/kT darajalari b o ‘yicha qatorga 
    yoyish mumkin. Qatom ing birinchi hadi Reley-Jins formulasini beradi.
    2. ha>» kT uchun, y a ’ni yuqori chastotalar yoki past temperaturalar
    ft CO
    uchun 
    > > j b o iib , Plank formulasi quyidagi k o ‘rinishni oladi:
    = ^
    ° - 8)
    л c
    Shunday qilib, klassik tasavvurlarga 
    g ‘oyat zid, mutlaqo yangi 
    tushuncha kiritilish natijasida keltirib chiqarilgan Plank formulasi 
    absolut qora jism nurlanishining natijalarini muvaffaqiyatli tarzda 
    tushuntira oldi, xususan, (1.7) formula muvozanatli issiqlik nurlanish 
    hodisasini t o ii q tavsiflab beradi.
    1.3. Y oru giik n in g kvant nazariyasi
    Plankning 
    kvantlar 
    g ‘oyasiga 
    binoan 
    jism lam ing 
    nurlanish 
    energiyasini yutish va chiqarish jarayoni uzlukli ravishda yuz beradi. Bu 
    g ‘oya klassik mexanika va statistik fizika yecha olmagan issiqlik 
    nurlanish muyam mosini hal qilib, issiqlik nurlanishi nazariyasini 
    yaratishga olib keldi.
    Shu davrdan boshlab fizikaviy kattaliklar faqat uzluksiz o ‘zgaruvchi 
    kattaliklam i qabul qilibgina qolmay, balki uzlukli, diskret o ‘zgamvchi 
    kattaliklarni ham qabul qilishi mumkinligi katta ahamiyatga ega b o ‘ldi. 
    Plank g ‘oyasiga asosan jism larning nurlanishi uzluksiz emas, balki 
    alohida-alohida porsiyalar bilan, y a’ni kvantlar sifatida chiqariladi.
    12

    Y o ru g iik kvantining energiyasi £ yo rugiikning chastotasi to bilan 
    quyidagi ifoda orqali b o ‘glangan:
    s = fiev. 
    (1.9)
    Plankning nurlanish kvantlari 
    g ‘oyasini 
    A. Eynshteyn 
    yanada 
    rivojlantirib, 
    kvant xususiyat umuman 
    y o ru g iik k a 
    tegishli 
    xususiyatdir, deb hisoblashni tak lif etdi. 
    Eynshteynning 
    fikricha, 
    y o ru g iik
    haqidagi 
    g ‘oyaga 
    binoan y o ru g iik e -energiyaga ega 
    b o iis h i bilan bir qatorda p - impulsga (bu va bundan keying ifodalarda 
    vektor kattaliklam i qoraytirilgan harflar bilan belgilanadi) ham ega 
    b o iis h i kerak, yani
    p = hk. 
    (1.10)
    Harakat qiluvchi y o ru g iik kvantlarini Eynshteyn fotonlar deb 
    nomladi va y o ru g iik fotonlar tarzida nurlanadi, tarqaladi, yutiladi, 
    umuman olganda y o ru g iik fotonlar sifatida mavjuddir deb ta ’kidladi. 
    (1.9) va (1.10) formulalar y o ru g iik kvant nazariyasining asosiy 
    formulalari b o iib , y o ru g iik kvantining e energiyasi va /M m pulsini 
    yassi m onoxrom atik to iq in n in g
    a -chastotasi va 
    A 
    to iq in uzunligi 
    bilan b o g iay d i. Y o ru g iik kvant nazariyasini mohiyati shundan 
    iboratki, m ikrosistem alar (masalan, elektron, atom, molekula) va 
    y o ru g iik
    o ‘rtasidagi energiya va impulsning almashinuvi biror 
    y o ru g iik kvantlarining paydo b o iis h i va boshqasining y o ‘qolishi bilan 
    aniqlanadi. Shu fikm i tasdiqlash maqsadida y o ru g iik nin g biror bir 
    sistema bilan o ‘zaro ta ’sirini, y a ’ni to ‘qnashuvini k o ‘rib chiqaylik.
    Y o ru g iik kvanti bilan to ‘qnashuvdan oldin sistemaning energiya va 
    impulsini mos ravishda 

    Download 9,41 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   240




    Download 9,41 Mb.
    Pdf ko'rish