|
Nazariy fizika kursiKompton effekti. Fotoeffekt
y o ru g iik n ing kvant tabiatiga ega
ekanligini rad qilib b o im ay d ig an darajada t o i a isbotlagan b o isa -d a ,
Eynshteynning fotonlar nazariysi 1923-yilda yana bir tasdiqqa ega
b o id i. Artur Kom pton qisqa to iq in li elektromagnit nurlanishlami,
y a ’ni
Rentgen
nurlarini
qattiq jism larda
sochilishiga
b o g iiq
izlanishlarida nurlanishning
to iq in uzunligini o ‘zgarish hodisasini
k ashf etdi va bu hodisa Kom pton effekti deb nom oldi.
Klassik fizikada y o ru g iik n ing to iq in xususiyatlari M aksvell
nazariyasi asosida tushuntirilar edi. Bu nazariyaga k o ‘ra yorugiikning
o'zgaruvchan elektr maydoni kristallga tushgandan so ‘ng, undagi
atom lam ing elektronlarini majburan tebrata boshlaydi va tezlanish
olgan elektronlar o ‘z navbatida ikkilamchi to iq in lam i tarqatadi.
Sochilgan nurlanish chastotasi (ikkilamchi to iq in la r chastotasi)
kristallga tushayotgan y o ru g iik nurlarining chastotasi bilan bir xil
b o ia d i.
Rentgen nurlari bilan o ‘tkazilgan tajribada, birlamchi nur yo'nalishi
b o ‘yicha sochilgan nurlanish intensivligi teskari yo'nalishda sochilgan
nurlanish intensivligidan katta edi. Bu tajribani klassik fizika niqtayi
nazaridan tushuntirish katta qiyinchiliklarni yuzaga keltirdi.
Tajri-
balarda sochilgan nurlar chastotasining o ‘zgarishi kuzatilib kelindi va
to iq in nazariyasi tomonidan mutlaqo tushuntirish imkoniyati boim adi.
Kompton
effektini
y orugiik nin g
kvant
nazariyasi
asosida
tushuntirildi, y a ’ni
birlamchi tushayotgan to iq in n in g uzunligi bilan
ikkilamchi sochilayotgan to iq in n in g uzunligi orasidagi m avjud b o ig a n
bo g ian ish n i
miqdoriy ifodaladi. Fotonlar erkin elektronlar bilan
to ‘qnashganda fotonlaming chastotasi o ‘zgargan holda sochilishi
kuzatildi, fotonlar bilan to ‘qnashgan
elektronlar esa energiya va
impulsga ega b o iib , natijada ular m a’lum y o ‘nalishda harakatlana
boshlaydi. Bu holda energiya va impuls saqlanadi. Rentgen nurlarining
energiyasi katta b o ig an lig i sababli biz hisoblashlarni o ‘tkazganimizda
atomdagi elektronlarning energiyasini hisobga olmasak ham b o ia d i va
shu tufayli ulam i tinch holatdagi zarrachalar sifatida qarash mumkin.
Demak elektronning b oshlang ich
|
| |
