II BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR

26 
Kichik soha:
Yirik motorika(3-4 yosh) - turli usullar bilan yuradi (to‘g‘ri, erkin, 
ko‘rsatilgan yo‘nalishda); kolonna, doira bo‘lib saflana oladi; muvozanatni saqlab 
yuguradi; sport zinasida yuqori va pastga harakatlanadi; bir joyda ikki oyoqlab 
sakraydi; oldinga siljib sakraydi; aylana yoyi tagidan emaklab o‘tadi; badantarbiya 
vaqtida mashqlarni takrorlaydi; uch oyoqli velosipedda uchadi. 
(4-5 yosh) oyoq uchida, tovonida, oyoq kaftlarining yon tomoni bilan va 
tizzalarini yuqori ko‘tarib yuradi; arqon ustida muvozanat saqlab yuradi; tizzalarini 
yuqori ko’tarib yuguradi; past to‘siqlar ustidan sakrab o‘tadi; arqonda sakrashga 
harakat qiladi; gimnastika skameykasi ustida qo‘li bilan tortilib qornida suriladi; 
gimnastika narvonida harakatlanadi; samokatda uchadi. 
(5-6 yosh) oyoqlarining uchidan tovoniga almashtirib yuradi; to‘siqlarni 
aylanib yoki xatlab o‘tadi; gimnastika skameykasida muvozanatni saqlagan xolda, 
qadambaqadam yuradi; qiya doska ustida to‘g‘ri va yoni bilan yuradi; 
yugurishning har xil turlarini bajaradi (ilonizi, zigzag, mokisimon, to‘siqlarni 
yengib o‘tib); turli usullar bilan sakraydi; bir necha predmet oralab emaklaydi; 
qornida yotib, qo‘llari bilan tortilib emaklaydi; gimnastika narvoniga o‘rmalab 
chiqadi. 
(6-7 yosh) bir, ikki, to‘rtta bo‘lib saflanadi, doira bo‘lib, qator bo‘lib yuradi; 
yurishda turli topshiriqlarni bajaradi; yengil yuguradi (shiddat bilan, to‘siqlarni 
yengib o‘tib, yo‘nalish va muvozanatni saqlagan holda); bir joyda aylanib 
sakraydi, oyoqlarini o‘ngga va chapga almashtirib sakraydi; arqonda turli usullarda 
sakraydi; arqonli narvon, yo‘g‘on arqonda yuqoriga ko‘tariladi; ikki oyoqli 
velosipedda uchadi. 
Mayda motorika(3-4 yosh)
- 
halqaga arqonni kirgizadi; mayda predmetlarni 
ma’lum bir tartibda taxlaydi; mustaqil ravishda o‘yinchoqlarni qutiga joylashtiradi 
va undan oladi; kattalar yordamida yirik hajmdagi munchoqlarni ipga o‘tkazadi; 
buyumlarni bir idishdan ikkinchisiga joylashtiradi. 
(4-5 yosh) mustaqil tugmachalarini qadaydi va yechadi, kiyimi va poyabzali 
ilgaklarini o‘zi taqadi; namuna asosida ipga mayda, o‘rta, va yirik munchoqlarni 

27 
teradi; qulflarni ochadi va yopadi, kalitdan foydalanadi; mayda buyumlarni buraydi 
va bir- biriga ulaydi (konstruktor qismlari); konstruktorning katta va kichik 
qismlaridan har xil predmetlar yasaydi; namuna asosida to‘g‘ri chiziq va aylana 
chizadi; ko‘rsatilgan chiziq bo‘yicha qog‘oz, mato va salfetkani buklaydi; 
ko‘rsatilgan chiziq bo‘ylab qog‘ozni qaychi bilan qirqadi. 
(5-6 yosh) yuzalarda turli chiziqlar chizadi (asfaltda klassik o‘yini); kichik, 
o‘rta va katta o‘yinchoqlarni qutiga hajmiga qarab joylashtiradi; murakkab 
konstruksiyalarni jamlaydi; qopchadagi o‘yinchoqni paypaslab nomini ayta oladi; 
to‘g‘ri chiziq bo‘ylab qog‘ozni mustaqil qirqadi. 
(6-7 yosh) tasavvurdagi predmetlarni qo‘llari bilan (gul, qush, kapalak, qasr) 
ko‘rsatadi; arqonlardan turli tugunlarni tugadi; o‘yin faoliyati mobaynida mayda 
o‘yinchoqlar bilan o‘ynaydi; belgilangan chiziqlar bo‘ylab qog‘ozni batartib yirta 
oladi; mayda qismli mozaika va pazllarni yig‘adi. 
Sensomotorika (3-4 yosh)
- 
katta koptoklarni masofaga, ikki qo‘l bilan, 
o‘tirib, turib irg‘itadi; belgilangan nishonga predmetni irg‘itadi; boshqa bolaga 
koptokni irg‘itadi yoki otadi; silliq va notekis teksturaning farqiga boradi; ta’mni 
aniqlaydi; qo‘g‘irchoqli aravachani itaradi. 
(4-5 yosh) koptokni erga o‘ng va chap qo‘li bilan galma-gal uradi; galma-gal 
chap va o‘ng tomon aylanadi; turli tekstura va yuzaning farqiga boradi; matrap 
bilan mayda uchayotgan, suzayotgan predmetlarni tutadi; sovun ko‘piklarini 
uchiradi. 
(5-6 yosh) koptokni osmonga irg‘itib, tutib oladi; uzatilgan koptokni turli 
usullar bilan ilib oladi; koptokni klyushka bilan to‘siqlarora olib o‘tadi; qumli 
xaltachani nishonga otadi; boshqa bolaga koptokni ikki qo‘llab asosiy vaziyatdan 
uzatadi; turli analizatorlar orqali predmetni tadqiq qiladi (ko‘zi bog‘langan holda, 
ta’miga qarab, paypaslab). 
(6-7 yosh) pastdan, boshi uzra koptokni irg‘itadi; koptokni yer bo‘ylab ilonizi 
qilib irg‘itadi; chanada, rolikda, ikki oyoqli velosipedda uchadi; koptok bilan 
nishonni urib tushiradi (bouling); gardishni qo‘lida, oyog‘ida, belida aylantiradi; 
halqalarni halqa ustuniga otib tushiradi. 

28 
Sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik(3-4 yosh)
 - 
mustaqil qo‘li, yuzini yuvadi, 
tishini tozalaydi, sochiqdan foydalanadi; taroq va dastro‘mol yoki salfetkadan 
foydalanadi; ovqat vaqtida mustaqil qoshiqdan foydalanadi, ovqatdan so‘ng og‘zini 
chayadi; xonada tartibni saqlaydi, o‘zidan keyin o‘yinchoqlarni yig‘ishtiradi; 
mustaqil hojatxonaga boradi; xavfli bo‘ladigan predmetlarning farqiga boradi. 
(4-5 yosh) vitaminlar va sog‘lom ovqatlanish foydasini biladi; ovqatlanish 
oldidan qo‘lini yuvadi; sanchqidan to‘g‘ri foydalanadi; o‘z tashqi ko‘rinishini 
tartibga keltiradi; hojatxonadan so‘ng o‘z-o‘ziga xizmat qiladi; yordam so‘ray 
oladi; xavfli bo‘lgan predmetlar, joylar va moddalar nomini biladi (zinapoya, 
boloxona, ochiq oyna, issiq suv, olov, dori, o‘tkir asboblar, elektr); notanish 
insonlar bilan ketish mumkin emasligini tushuntiradi; qanday qilib gavdani to‘g‘ri 
tutish kerakligini tushuntirib bera oladi. 
(5-6 yosh) shaxsiy gigiyenaga rioya qiladi; stol atrofida ovqatlanish 
madaniyatiga rioya etadi; vitaminlar va ularning taomdagi foydasini biladi; 
salomatlik haqida qayg‘urish muhimligini anglaydi; asosiy tana a’zolari va 
ularning funksiyalarini biladi; piyodalar uchun asosiy yo‘l qoidalarini biladi; suv 
ichish foydasini anglaydi va mustaqil suv ichish rejimini bajaradi; xavfsiz xatti-
harakatning asosiy qoidalarini biladi va ularga rioya qiladi; yordam zarur 
bo‘lganda kattalarga murojaat qilish kerakligini biladi; xavfli faoliyatlar nomini 
aytib beradi: xavfli joylarda o‘ynash (mashina qatnovi yo‘laklarida, qurilish 
yaqinida, notanish suv havzalarida, ko‘l, oqar suvlarda cho‘milish), velosipedda 
mashina qatnovi yo‘llarida. 
(6-7 yosh) o‘zining tashqi ko‘rinishiga e’tibor beradi; jismoniy mashqlarni 
mustaqil bajaradi; tabiat burchagidagi o‘simliklar va jonzotlarni parvarishlaydi; 
salomatlikka zararli bo‘lgan xulq shakllarini anglaydi (chekish, ichkilikbozlik, olov 
bilan o‘ynash va hokazo); bog‘chada, ko‘chada, transportda yurish qoidalariga 
rioya qiladi; piyodalar va velosipedchilar uchun yo‘l qoidalarini biladi; yong‘in 
xavfsizligi — 101; milliy gvardiya — 102; tez yordam — 103; gaz xizmati — 104; 
qutqaruv xizmati 1050-telefon raqamlarini biladi; xavfli vaziyatlarda qanday yo‘l 

29 
tutishni biladi va tushuntiradi; supermarketda, shaharda, qishloqda, dalada yo‘qolib 
qolsa, o‘zini qanday tutish kerakligini biladi.
Ijtimoiy-hissiy rivojlanish. Kichik soha:
“Men” konsepsiyasi(3-4 yosh)
- 
o‘zi haqida — “men” deb birinchi shaxs 
nomidan gapiradi; o‘zi haqida so‘zlaydi (ismi, familiyasi, yoshi, jinsi va 
boshqalarni biladi); o‘z yaqin insonlariga murojaat qiladi va yordam so‘raydi; 
o‘ziga do‘st tanlaydi va u bilan o‘ynaydi; o‘z oilasi va yaqinlariga qiziqish 
bildiradi; o‘z ehtiyojlarini bildiradi; ortib borayotgan o‘ziga ishonchni bildiradi. 
(4-5 yosh) o‘z xohish-istaklari, qiziqishlarini bildiradi; o‘yin davomida 
rollarni bajaradi; o‘z xatti-harakatlariga javob beradi (“Buni men qildim”); kattalar 
iltimosini (topshiriqni) bajaradi; mashg‘ulot davomida diqqatni jamlaydi; yutuqqa 
motivatsiya bildiradi; omadsizlik, mag‘lubiyatda qayg‘uradi; turli hissiyotlar va 
kayfiyatlarni namoyish etadi; o‘z o‘yini uchun joy hozirlaydi. 
(5-6 yosh) o‘ziga yuklatilgan majburiyatlarni qabul qiladi va bajaradi; 
o‘zining qaysi millatga mansubligini biladi; o‘zining xohish-istaklari va 
qiziqishlarini aniq belgilaydi; o‘z hissiyotlarini namoyon qiladi; o‘z-o‘zini 
baholashga qodir; mustaqil o‘ziga faoliyat turini tanlaydi; g‘oyalar taklif etadi, 
tashabbuskor; xayrixoh va ochiq ko‘ngil. 
(6-7 yosh) mustaqillikka intiladi; o‘zining oilaviy, gender mansubligiga ijobiy 
his-tuyg‘ularni anglaydi va farqlay oladi; o‘zining millati, tili va o‘z 
madaniyatining muhim elementlarini biladi; o‘ziga yuklatigan majburiyatlar 
asosida faoliyatni tashkil qiladi; shaxsiy qarorlarini qabul qilishga qodir; 
boshqalarga namuna bo‘lishga harakat qiladi. 
Hissiyotlar va ularni boshqarish(3-4 yosh)
- 
ertak, hikoya, multfilmlar 
qahramonlariga hamdardlik bildiradi; quvonch, qayg‘u kabi hissiy holatni 
tushunadi; o‘z kechinmalari va hissiyotlarini namoyon etadi (“Menga yoqadi”, 
“Men yoqtirmayman”); boshqa bolaning hissiyotlarini aniqlaydi va so‘z bilan ifoda 
etadi; boshqalarga hamdardlik bildiradi; sujetli-rolli o‘yinlarda ishtirok etadi; o‘z 
oilasi haqida so‘zlar ekan nima yoqishi va yoqmasligi haqida gapiradi.

30 
(4-5 yosh) bolalar bilan o‘yin davomida samimiy munosabat bildiradi va o‘z 
o‘yinchoqlari bilan o‘rtoqlashadi; kattalar bilan eslatmasiz salomlashadi va 
xayrlashadi; o‘z harakatlariga baho beradi; kattalarga murojaat qiladi va o‘z fikrini 
bayon qiladi; sovg‘a va bayramlardan quvonadi. 
(5-6 yosh) asosiy hissiyotlar sababini tushunadi; kimnidir xafa qilsa, o‘zini 
aybdor his qiladi; yaxshi yoki yomon xulqqa baho bera oladi; o‘yin mobaynida 
g‘oliblikdan quvonishni biladi; yaqin insonlari va do‘stlari bilan o‘z hissiyotlari va 
kechinmalari bilan o‘rtoqlashadi; qo‘rquv va xavfni tushunadi; tushunarli asarlarni 
qiziqish bilan tinglaydi va ularga hissiyotlarini namoyon etadi. 
(6-7 yosh) o‘z hissiyotlarini nazorat qiladi; turli ijtimoiy vaziyatlarga 
emotsional munosabat bildiradi; o‘z hissiy holatini izohlab berishi mumkin; 
boshqa insonlar yoki badiiy asarlar qahramonlari hissiyoti haqida gapiradi; o‘zini 
yomon his etayotganlarga hamdardlik bildiradi va yupatadi. 
Ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot(3-4 yosh) - o‘z oila 
a’zolarini biladi; kattalar harakatiga taqlid qiladi; o‘z harakatlari natijasiga 
erishishda qat’iylik bildiradi; kattalar va bolalar bilan birgalikda o‘ynaydi; bolalar 
salbiy harakatiga o‘z munosabatini bildiradi; jamoaviy o‘yin faoliyatida 
qatnashadi; tengdoshlariga yaxshilik istaydi.
(4-5 yosh) o‘yin faoliyati davomida muloqotga kirishadi; o‘yinda o‘zaro 
harakatda bo‘lib, ijtimoiy rolni qabul qiladi; guruh qoidalarini bajaradi 
(o‘yinchoqlarni joyiga taxlaydi, kiyimlarini tartibga soladi va hokazo); o‘z oila 
a’zolariga samimiy munosabat bildiradi va uyida ma’lum bir qoidalarga rioya 
qiladi; o‘z do‘stlari haqida so‘zlab berishi mumkin; kattalar harakatlari va xulq 
modelini imitatsiya qilgan holda ularga taqlid qiladi; kattalar nazoratisiz 
topshiriqlarni bajara oladi. 
(5-6 yosh) muloqot davomida o‘z fikrini, hissiyotlarini va taassurotlarini 
namoyon etadi; oila va guruhda tashkil etilgan mehnat faoliyatida ishtirok etadi; 
o‘z suhbatdoshiga iltimos yoki ma’lumotni ayta oladi; mustaqil, kattalardan 
bevosita mustaqillikni erkin namoyon etadi, yordam ko‘rsatishga tayyor; tanish 
insonlar bilan oson muloqotga kirishadi; tushunchalarda yoritilgan ijtimoiy xulq 

31 
qoida va me’yorlariga bo‘ysunadi (mumkin, man etiladi, yaxshi, yomon, kerak); 
boshqa bolalar bilan doimiy do‘stona munosabatlarni qo‘llab-quvvatlaydi. 
(6-7 yosh) kattalar va tengdoshlar bilan oson muloqotda bo‘ladi; qiyin 
vaziyatlarda amaliy yechim qidiradi; boshqalar xatti-harakatiga o‘z taassurotlarini 
bildiradi; o‘zgalar yutug‘iga quvonganligini namoyon etadi; nizolarni hal etishda 
bir necha metodlardan foydalanadi (tinchlantiradi, o‘z o‘yinchog‘ini beradi, 
muloyim so‘zlar aytadi); o‘yinlar o‘ylab topadi, sujetli, rolli o‘yinlar, turli 
ertaklarni sahnalashtirishda ishtirok etadi 
Nutq, muloqot, o’qish va yozish malakasi. Kichik soha:
Nutq va til(3-4 yosh) - o‘zining ayrim harakatlarini so‘zlar bilan sharhlaydi; 
rasmda ko‘rgan narsasi haqida so‘zlaydi; kattalarning turli savollariga javob beradi 
(yaqin atrofiga tegishli); muloqot davrida faollik bildiradi; biror-bir parchani 
tinglab, tanish asarning nomini aytadi; kichik she’rni yoddan aytadi; kattalar 
tomonidan aytilgan tanish hikoya, ertakni davom ettiradi yoki tugallaydi; didaktik 
o‘yinlar o‘ynaydi. 
(4-5 yosh) boshlangan hikoyani davom ettira oladi; voqea-hodisalar 
to‘g‘risida muhokama davrida savollar beradi va o‘z fikrini bayon etadi; berilgan 
savolni tushunadi va unga javob beradi; muloqotda fe’l va sifatlarni faol qo‘llaydi; 
ot va fe’llarni qo‘llagan xolda murakkab bo‘lmagan gaplar tuzadi (shifokor 
kasallarni davolaydi, sotuvchi sabzavotlarni sotadi); “ko‘p”, “bitta” ma’noda 
so‘zlarni ishlatadi; turli ohangdagi so‘zlarni imo-ishoralar yordamida nutqida 
ishlatadi; didaktik va so‘z o‘yinlari o‘ynaydi. 
(5-6 yosh) kuzatayotgan hodisa va voqealarni tushuntirib beradi; 
umumlashtiruvchi so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llaydi (meva, sabzavot, daraxtlar, qushlar, 
idish-tovoq); o‘ziga nisbatan predmetlar joylashuvini ta’riflaydi (oldimda, stolda); 
so‘zlarni mazmuniga ko‘ra to‘g‘ri qo‘llaydi; nutqida ma’nosiga monand asosiy 
so‘z turkumlarini qo‘llaydi; bir negizli so‘zlarni (namuna asosida) tuza oladi 
(mushukmushukcha-mushukli); grammatik sodda va murakkab gaplar tuzadi; 
suhbatlasha oladi; kattalar yordamida ijodiy hikoya tuzadi; barcha tovushlarni 
to‘g‘ri va aniq talaffuz qiladi; xorijiy tilni bilishi: salomlashish va xayrlashish 

32 
so‘zlarini qo‘llaydi; 10 gacha sanashni biladi; Asosiy ranglar nomini biladi (oq, 
sariq, qizil, yashil, ko‘k, qora). 
(6-7 yosh) o‘z ona tilida erkin so‘zlashadi; so‘z turkumlarini yoshiga monand 
mustaqil, grammatik to‘g‘ri qo‘llaydi; gapdan sinonim va antonimlarni topa oladi 
va berilgan so‘zlarga ularni moslaydi; ko‘p ma’noli so‘zlarning turli ma’nolarini 
farqlaydi; turli gaplarni tuzadi; shaxsiy tajribasiga tayanib, rasm yuzasidan tasviriy 
hikoyani mustaqil tuzadi; turli janrdagi badiiy asarlarni ifodali hikoyalaydi; guruh 
muhokamasida muloqotga kirishib va tinglab ishtirok etadi; qofiyalar tuzadi, 
topishmoqlar topadi; nutqida xorijiy so‘zlarni qo‘llaydi; kichik she’rlarni, 
qofiyalarni so‘zlab berishi mumkin; yil fasllari nomini biladi (bahor, yoz, kuz, 
qish). 
O‘qish malakalari(3-4 yosh) - kitob haqida tushunchaga ega; kattalardan kitob 
o‘qib berishlarini so‘raydi; o‘z yoshiga mos kitoblarni tomosha qiladi; kitobdagi 
rasmlar va so‘zlar orasidagi bog‘liqlikni aniqlaydi; rasmlardan tanish ertak 
qahramonlarini taniydi. 
(4-5 yosh) tinglagan hikoyasiga munosabatini bildiradi va kattalarga savol 
beradi; rasmlar asosida tinglagan asarining asosiy o‘rinlarini gapirib bera oladi; 
badiiy asardan parcha tinglagandan so‘ng asar nomini ayta oladi; o‘z yoshiga mos 
she’rlarni yoddan biladi; kitobdan ehtiyotlab foydalanadi. 
(5-6 yosh) so‘zdagi birinchi tovushni biladi; kitobni mustaqil tomosha qiladi; 
tovushlarni farqlaydi; so‘zlarni bo‘g‘inga bo‘ladi; so‘zlarga qofiya kelishtiradi; 
nutqning dialogik shaklini qo‘llaydi, savollar beradi; she’rlarni yod oladi va ifodali 
o‘qiydi; sevimli badiiy adabiyot, ertak va hikoya mualliflari va ularning nomini 
biladi; ifodalilikning ohang vositalarini to‘g‘ri qo‘llaydi; harflarga tegishli so‘zlarni 
topadi. 
(6-7 yosh) boshqa bolalarga eslab qolgan kitob mazmunini so‘zlab beradi; 
sodda va murakkab gaplarni nutqida qo‘llaydi; so‘zlarni bo‘g‘inlarga bo‘ladi; 
bo‘g‘inli kartochkalar yordamida bo‘g‘inlardan so‘zlar tuzadi; so‘z, tovush, 
bo‘g‘in, gap haqida tushunchaga ega; peshlavha, kitob nomlari, rasm tagidagi 

33 
yozuvlar va hokazolarni o‘qiydi; bolalar adabiyoti janri nomini biladi (ertak, she’r, 
hikoya); mashhur yozuvchi va shoirlar nomini biladi. 
Qo‘l barmoqlari mayda motorikasi(3-4 yosh) - 2-3 obyektdan rasm tuzadi; 
varaq sathida to‘g‘ri chiziqlar chizadi; harflarga qiziqish bildiradi, ayrim 
harflarning shaklini biladi va farqlaydi; yirik munchoqlarni ipga teradi; yozishga 
harakat qiladi. 
(4-5 yosh) chiziq, belgi, ilgaklarning sodda namunalarini qayta chiza oladi; 
predmetlarning murakkab bo‘lmagan shakllarini chizadi; rasmlarni ustidan 
yurgizib chizadi va bo‘yaydi; shablonlarni shtrixlaydi; mayda qismlardan iborat 
konstruksiyani yig‘adi; o‘rta munchoqlarni ipga teradi; aniq belgilangan chiziq 
asosida qog‘ozni qaychi bilan qirqadi; belgilangan chiziq asosida qog‘ozni tekis 
yirtadi; ikki qo‘li bilan qog‘ozni buraydi. 
(5-6 yosh) chiziq, ilgak va gajakcha yozadi; qog‘ozni turli usulda taxlaydi 
(origami); namuna asosida bosma harflarni yozishni boshlaydi; barmoqlari 
yordamida mashqlar bajaradi; rasmlarni tekis shtrixlaydi; turli sathlarda chizadi 
(nam qumda, asfaltda, doskada); soch o‘radi; mozaika yig‘adi. 
(6-7 yosh) qog‘ozda to‘g‘ri chiziqlar, so‘zlar va qisqa gaplarni yozadi; 
daftardagi yozuv qatorlarini aniqlay oladi; rasmlarni to‘g‘ri joylashtiradi; qo‘lni 
uzmasdan nuqtachiziqchalarni birlashtirib rasm chizadi; matodagi rasmni to‘qiydi; 
“o‘ziga” va “o‘zidan” harakatlari yo‘nalishini tushunadi; turli materiallardan 
murakkab namunalarni qirqadi. 
Bilish jarayonlarining rivojlanishi. Kichik soha:
Intellektual-bilish malakalari(3-4 yosh) - bitta belgi asosida predmetlarni 
ajratadi; olti rangni farqlaydi va ajratadi; bir xil poyini topadi; rasmlardagi 
predmetlarni taniydi va nomini aytadi; jonli obyektlarga qiziqish bildiradi; 
predmetlar yasalgan materialni farqlaydi (qog‘ozdan, taxtadan, temirdan); xonani 
kuzatadi va o‘zi turgan joyni aniqlaydi; atrof muhitga qiziqish bildiradi. 
(4-5 yosh) rasmlarni solishtiradi; 2-3 belgi asosida guruhlarga ajrata oladi; 
jonzodlarning asosiy ehtiyojlarini ta’riflaydi va taqqoslaydi (hayvonlar: ovqat eydi, 
nafas oladi, harakatlanadi va hokazo); hayot uchun suv, havoning ahamiyatini 

34 
ta’riflaydi; kun qismlarini nutqida to‘g‘ri qo‘llaydi va biladi (ertalab, peshin, 
kechqurun, kechasi); yil fasllarini tavsiflaydi; atrof olamga faol qiziqish bildiradi. 
(5-6 yosh) rasm asosida sujetni eslab qoladi va gapiradi; ketma-ketlikni 
saqlagan holda fikr yuritadi, mulohaza qiladi; turli hayvonlarning yashash joylarini 
aytadi (baliq suvda yashaydi, bo‘ri o‘rmonda); geografik tushunchalarni biladi (er, 
dengiz, tog‘, daryo); oddiy sabab va oqibat aloqalarni tushunadi (yomg‘ir 
yog‘yapti — panaga o‘tish kerak); sinash va xatolarni tahlil qilish yo‘li bilan 
amaliy vazifalar yechimini topishga harakat qiladi (mashinani yurg‘izish uchun 
kalitni burash kerak); obyektlarni tizimga soladi. 
(6-7 yosh) atrof olam haqida mustaqil ma’lumot izlaydi; kuzatuvlar asosida 
xulosa qiladi va umumlashtiradi; yil fasllari va voqea-hodisa ketma-ketligini 
aytadi; rasmlar bo‘yicha ketma-ketlikni saqlagan holda fikr yuritadi, mulohaza 
qiladi; o‘z mamlakati va uning ramzlari haqida tushunchaga ega; o‘z xalqining 
ayrim milliy an’analari va odatlarini biladi; bolalar ensiklopediyasidan foydalana 
oladi (kerakli ma’lumotni topa oladi); ichki va tashqi belgilarga ko‘ra predmetlarni 
guruhlarga ajratadi (rangi, shakli, hajmi, vazni, harakatlanish tezligi, vazifasiga 
qarab). 
Elementar matematik malakalar(3-4 yosh) - predmetlarni 1-2 ta belgisi 
bo‘yicha guruhlarga bo‘ladi; atrof muhitdan “bitta” va “ko‘p” ni topadi; 
predmetlarni kattaligiga qarab teradi; geometrik shakllarni farqlaydi (doira, 
kvadrat, uch burchak), shakllar (kub, shar); ko‘plikni taqqoslaydi; “uzun” va 
“qisqa” tushunchalari ma’nosini biladi; “yarim”, “yarimtacha” tushunchalarini 
biladi; sanoq va sonlar qatoridagi bog‘liqlikni tushunadi; mexanik tarzda 5 gacha 
sanaydi. 
(4-5 yosh) geometrik shakllarga o‘xshash predmetlarni topadi; geometrik 
figura va shakllarning nomini biladi; miqdoriy aloqalarni belgilaydi; sonning 
miqdoriy tarkibini biladi; matematik tushunchalardan foydalanadi (ko‘p, kam, 
jami, shuncha); ketma ketlikda sanaydi; ko‘pliklarni taqqoslaydi “ko‘proq”, 
“kamroq”, “teng”; bo‘shliqda yo‘nalish olishni biladi (oldinda, orqada, tepada, 
pastda, yaqin, uzoq); butun va uning qismlari tushunchasini tushunadi. 

35 
(5-6 yosh) geometrik shakllarni biladi va ularni predmetlar orasidan ajratadi; 
predmetlarni uzunligi, eni, qalinligi va balandligiga ko‘ra taqqoslaydi; predmetlar 
guruhini taqqoslaydi; muloqot davrida matematik terminologiyani qo‘llaydi; 
belgilar tizimini tushunadi (son va belgilarni qo‘llagan xolda +, -, =); 1 dan 10 
gacha bo‘lgan sonlarni to‘g‘ri va teskari sanaydi; predmetlarni soni va sanog‘iga 
qarab taqqoslaydi; predmetlar tengligi va tengmasligi guruhlarini aniqlaydi va 
ularni bir-biri bilan taqqoslaydi. 
(6-7 yosh) hayotda son va sanoqning ahamiyatini tushunadi; geometrik 
shakllar va figuralarni biladi; 20 gacha bo‘lgan ayrim matematik harakatlarni 
bajaradi; 10 gacha qo‘shish va ayirishli sodda matematik vazifalarni yechadi (son 
va belgilarni qo‘llagan xolda +, -, =); son qatori haqida tushunchaga ega; 
guruhlarning teng yoki teng emasligini tahlil qiladi (qanchaga ko‘p? qanchaga 
kam?); hajmi, balandligi va qalinligiga qarab predmetlarni ketma-ket joylashtiradi; 
shartli belgi asosida suyuq, sochiluvchan va qattiq materialni o‘lchaydi. 
Tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyat(3-4 yosh) - kattalar bilan 
birgalikda tadqiqotlarda qatnashadi (eritish, bo‘yash, cho‘ktirish, suv sathiga 
chiqarish va hokazo); tabiatdagi ayrim o‘zgarishlarni farqlaydi (qor, yomg‘ir, do‘l, 
issiq, shamol va hokazo); ayrim hasharot va qushlarni taniydi va nomini aytadi; 
ayrim jonivorlar bolalarini nomini to‘g‘ri aytadi; “sujet” asosida qurilmalar 
yaratadi; suv va qum bilan o‘ynaydi; jonli obyektlarni kuzatadi. 
(4-5 yosh) kattalar bilan birgalikda tadqiqotlarda ishtirok etadi (eritish, 
yaxlatish, magnetizm, bo‘yash, qizdirish, qaynatish va hokazo); yil fasllariga xos 
tabiat hodisalarini biladi; nima uchun ovqatlanish, nafas olish, o‘qish kerakligini 
biladi; organizmning ma’lum bir organlari funksiyasini biladi; ayrim jismoniy 
jarayonlar muhimligini tushunadi; konstruktor, pazl, mozaika, Legodan 
konstruksiyalar yaratadi. 
(5-6 yosh) tabiat hodisalarining turli omillarga bog‘liqligini tushunadi; 
tabiatdagi o‘zgarishlar sababini tushuntirib bera oladi (masalan, qor erishi); 
insonlarning atrof olamga ta’sirini tushunadi (ekin ekish, hosil yig‘ish); tabiiy 
materiallardan qo‘l ishlarini yaratishni biladi, ish bosqichlarini belgilaydi; mustaqil 

36 
qurib yasashi mumkin; jonli va jonsiz tabiatni farqlaydi; insonlar hayotida 
tabiatning ahamiyatini anglab yetadi. 
(6-7 yosh) qurilmani mustaqil o‘lchaydi (balandligi, uzunligi, kengligi 
bo‘yicha); shaxsiy qiziqishi va kuzatuvlariga bog‘liq savollar beradi; shaxsiy 
taxminlari haqida gapiradi, avvalgi va hozirgi tajribasini umumlashtiradi va 
tushuntiradi; tadqiqotda yechimini talab etayotgan muammoni belgilaydi; turli 
resurslarni qo‘llagan xolda shaxsiy kuzatuvlarni tasdiqlaydi va ta’riflaydi; atrof 
muhitni yaxshilashda ishtirokning muhimligini tushunadi (masalan, axlat 
chiqindilarini tashlash, ularni ajratish, daraxt va gullar ekish, suv, elektr energiyasi 
va qog‘ozni asrash). 
Ijodiy rivojlanish. Kichik soha:
Dunyoni badiiy tasavvur etish(3-4 yosh) - illyustratsiya, o‘yinchoq, xalq 
amaliy san’ati asarlarini o‘rganishda emotsional ta’sirlanadi; tabiat obyektlarida, 
o‘yinchoq, bolalarning o‘z kiyimlarida ranglar jilosini anglaydi; tanish qo‘shiqlarni 
biladi; diqqat bilan tovush, ohanglarni tinglaydi; tasviriy san’at elementlaridan 
foydalanadi. 
(4-5 yosh) O‘zbekiston xalq amaliy san’ati haqida ilk tushunchaga ega 
(so‘zana, keramika); san’atga tegishli kasblarning ayrimlari haqida tushunchaga 
ega (rassom, bastakor, aktyor); ayrim san’at turlari va janrlarini farqlaydi (qo‘shiq, 
raqs, musiqa, she’riyat, topishmoq, rasm, haykaltaroshlik); ayrim arxitektura 
qurilmalari haqida tushunchaga ega (yashash joyi va jamoat joyi); qo‘shiq va 
navolarda yuqori va past tovushlarni farqlaydi; ayrim musiqiy asboblarning 
chalinishini farqlaydi (pianino, dutor, doira); musiqaga monand raqsga tushishi 
mumkin. 
(5-6 yosh) musiqiy asarga hissiy munosabat bildiradi; musiqaga monand 
harakatlar o‘ylab topishi mumkin; badiiy asarlar qahramonlari rolini o‘ynashi 
mumkin; amaliy san’at turlari haqida birlamchi tushunchaga ega; shaxsiy loyihalar 
yaratishda g‘oyalar bildiradi; musiqada uslublarni farqlaydi; kichik ssenariylar 
tuzib, sahna ko‘rinishlari tashkil eta oladi; tabiiy materiallardan qo‘l ishlari 

37 
yasaydi; kiyimlarni bezashi, guldastalar tuzishi, sodda retsept asosida taom 
tayyorlashi mumkin. 
(6-7 yosh) she’rni ifodali o‘qib bera oladi; tanish asarlarni mustaqil so‘zlab 
beradi, ularni sahnalashtirishda ishtirok etadi; she’riy va nasriy badiiy asarlarga 
munosabat bildiradi; musiqiy asarning xarakterini aniqlashga qodir; bolalar shoiri, 
yozuvchisi va bastakorlari hamda ularning asarlarini biladi; tasviriy san’at turlarini 
farqlaydi. 
Badiiy-ijodiy qobiliyatlar(3-4 yosh) - tasviriy materiallar nomini biladi va 
to‘g‘ri qo‘llaydi; sodda kompozitsiyalar, alohida buyumlarni chizadi; 
tasvirlanayotgan predmetlarga mos ranglarni tanlaydi va bo‘yaydi; bolalar musiqiy 
asboblarida (buben, nay, ksilofon) chalishga taqlid qiladi; bolalar guruhi bilan 
qo‘shiq aytadi; raqsga tushadi (juftlikda aylanadi, oyoqlari bilan depsinadi, 
predmetlar bilan musiqaga monand harakatlanadi); plastilindan berilgan sodda 
shakllarni yasaydi; tayyor shakllardan tasvirlar yaratadi, turli shakldagi qog‘ozlarni 
yasatadi; qumdan turli shakl va piramidalar quradi.
(4-5 yosh) predmetlar shaklini aniq ko‘rsatgan holda qismlarga boy tasvirlar 
chizadi; sujetli rasm, predmet va personajlar chizadi; shakllarni turli texnika 
asosida bo‘yaydi; loy, xamir va plastilindan yasaydi; faoliyati boshida ko‘z oldiga 
keltirib tasavvur qiladi; xorda va yakkaxon qo‘shiq aytadi; raqs harakatlarini 
hissiyotlarni namoyon etish va muloqot vositasi sifatida qabul qiladi; musiqiy 
asboblarda chaladi (qo‘ng‘iroqcha, doira, metallofon, uch burchak); kattalar 
yordamida barmoqlar teatri sahna ko‘rinishlarida ishtirok etadi. 
(5-6 yosh) murakkab predmetlar chizadi va ularni dekorativ naqshlar bilan 
yasatadi (choynak, gilam, ro‘mol, lagan); xotira yoki tasavvuriga ko‘ra sujet 
yaratadi; qog‘ozdan va tabiat materiallaridan applikatsiya-hajmli oranjirovkalar 
yaratadi (siluetlar, otkritkalar, kitob yorliqlari); muhit yoki shaxsiy loyihalarini 
yasatadi; qog‘oz buklash, yirtish, qirqish yo‘li bilan shakllarning harakati va 
proporsiyalarini yoritgan holda kichik sujetli kompozitsiyalar yaratadi; 
tengdoshlari bilan ijodiy o‘yinlar yaratishi mumkin; shaxsiy ishlarida turli ifoda 
vositalarini qo‘llaydi; jamoaviy loyihalarda g‘oyalar taklif etadi. 

38 

Download 0,62 Mb.