MA’RUZA №17
Mavzu: Foydali qazilmalarni magnitli usulda boyitish
Reja:
1. Rudalarni magnit maydonida boyitish
2. Magnit maydoni va uning xossalari
3. Magnit saralagichlarni turlari.
Tayanch iboralar: magnit maydoni, magnit induksiyasi, magnit momenti, magnit maydoni kuchlanganligi
Rudalarni magnit maydonida boyitish mineral zarrachalarning magnit singdiruvchanlik qobilyatlari farqiga asoslangan. Bu usul bilan qora, rangli va kamyob metallar rudalarni boyitishda, oziq-ovqat sanoatida, tibbiyotda hamda suspenziyalardan ferroslitsit zarrachalarini ajratib olishda foydalaniladi.
Magnit maydoni va uning xossalari
Magnit maydoni deb, harakatlanayotgan elektr zaryadiga magnit kuchlari ta’sir qilayotgan fazoga aytiladi. Magnit kuchlarini jismga ta’siri jismda tez harakatlanuvchi ichki molekulyar elektr zaryadlarning mavjudligi bilan tushuntiriladi.
Magnit maydoni kuch chiziklari holda ifodalanib, ularning umumiy soni magnit oqimi (F) deb ataladi. Magnit oqimining o‘lchov birligi SI sistemasida Veber ( Vb).
Magnit maydoning asosiy tavsifi- magnit induksiyasi V xisoblanib, u son jixatdan 1sm2 yuzani kesib o‘tuvchi magnit chiziqlari soniga teng.
V=F/Stl.(tesla) (72)
Magnit maydonida jismning magnitlanganligini tavsiflash uchun magnit momenti (Rm) degan tushunchadan foydalaniladi. U son jihatidan 1tl induksiyali magnit maydonida jism tomonidan xis qilinadigan mexaniq momentga teng.
Magnit momentining matematik ifodasi:
Rm=M/Vsin (73)
Bu erda, M- jism xis qilayotgan mexaniq moment;
- induksiya vektori bilan magnit momenti vektori bilan oralig‘idagi burchak.
Bir xajm birligidagi ( 1m3, 1sm3 ) jismning magnit momenti uning magnitlanuvchanligi deb ataladi va quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
J = Rm/V , A/m (74)
bu erda, V - jismning xajmi;
Magnit maydonining yana bir muxim xossasi uning kuchlanganligidadir. Magnit maydoninig kuchlanganligi ( mmk) deb, shu maydonning berilgan nuqtasida musbat magnit massasi birligiga ta’sir qilayotgan kuchga aytiladi. MMK N bilan belgilanadi va A/M bilan o‘lchanadi. MMK – vektor kattalik bo‘lib, uning ma’lum yo‘nalishdagi o‘zgarishini tavsiflovchi kattalik kuchlanganlik gradienti hisoblanadi. Uning o‘lchov birligi A/m2
grad H = dH/dx (75)
bu erda, dH- x yo‘nalishdagi dx masofada magnit maydonining kuchlanganligi o‘zgarishi.
V x N x J
Uchta vektor kattalik quyidagi matematik ifoda bilan bog‘langan:
V = + J )
bu erda, - vakuumni magnit o‘tkazuvchanligi bo‘lib, magnit doimiyligi deyiladi va u = 4 ga teng .
Magnit maydonining kuchlanganligining umumiy yig‘indisi berilgan konturninig magnit yurituvchi kuchi deb ataladi va u quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
Fmyuk = 4 nJ
Bu erda, n - yopiq konturdagi o‘ramlar soni;
J - o‘ramlar orqali o‘tayotgan tok.
Moddaning magnit xossasi uning magnit singdruvchanligi bo‘lib, u jism magnitlanuvchanligini magnit maydonining kuchlanganligiga nisbati bilan aniqlanadi, ya’ni
Magnit singdiruvchanlik o‘lchami SN tizimida son jixatidan kuchlanganligi (N) =1 A/M2 bo‘lgan magnit maydonida joylashgan 1m2 xajmli moddaning magnit momentiga teng.
N=1A/M bo‘lgan magnit maydondagi 1kg moddaning magnit momenti moddaning solishtirma magnit singdiruvchanligi deyiladi. Va u quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:
(76)
Magnit maydoning berilgan nuqtasiga joylashtirilgan solishtirma singdiruvchanligi bo‘lgan zarrachaga ta’sir qilayotgan kuch magnit kuchi (F)deb ataladi. Uning matematik ifodasi:
F=H grad H, A2/ M2;
Magnit maydonida jismga ta’sir qilayotgan kuch magnitli kuch deb ataladi.Uning matematik ifodasi:
Fmaga= nyuton/ kg.
Magnit saralagichlarda magnit maydoni doimiy magnit tizimlari yoki o‘ramlar tizimiga berilgan o‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan tok yordamida, kuchli magnit maydoni esa o‘ta kuchli o‘tkazuvchan materiallardan yasalgan magnit tizimi yordamida xosil qilinadi.
Magnit maydoni o‘zgarmas va o‘zgaruvchan qutbli bo‘lishi mumkin.
Magnit maydoni bir tekis (dH/dX=0) va notekis ( dH/dX>0) bo‘lishi mumkin. Bir tekis magnit maydoni magnit qutblari tekis va yapaloq va parallel bo‘lgan yuzalarda kuzatiladi.
Bir tekis maydon ( magnit kuchi Ngrad H = const) izodinamik maydon deb atalib, maydonning xar qanday nuqtasida magnit kuchi miqdori bo‘yicha ham, yo‘nalishi bo‘yicha ham bir xil bo‘ladi.
Magnit maydonining asosiy xossalaridan biri, elektromagnit induksiyasi xodisasidir. Buni ma’nosi shuki, qandaydir konturni kesib o‘tayotgan magnit oqimining har qanday o‘zgarishi, unda elektr yurituvchi kuchini ( E.YU.K.) paydo qiladi.
Magnit maydoning yana bir xossasi uning elektr tokiga ta’siridir. O‘tkazuvchining tok kuchi bo‘lgan elementiga ta’sir qilayotgan magnit kuchi J ,bo‘lgan dl elementiga ta’sir qilayotgan magnit kuchi F(vektor) Amper tenglamasi bilan aniqlanadi:
F = J [ dl x B ]
Bu kuch berilgan maydon nuqtasida induksiyaga ham tok elementi J x dl ga ham perependikulyar yo‘nalgan. Agar induksiya V(vektor) va element dl (vektor) parallel bo‘lsa, tok elementi magnit maydoni tomonidan hech qanday mexaniq ta’sir sezmaydi. Agar B(vektor) va dl (vektor) o‘zaro perependikulyar bo‘lsa, tok elementiga magnit maydonning mexaniq ta’siri eng yuqori bo‘ladi.
Magnit maydoni tokka qilayotgan mexaniq ta’sirini fizikaviy moxiyatini quyidagi misol bilan tushintirish mumkin (27-rasm).
|
