MA’RUZA №21
Mavzu: Boyitish mahsulotlarini suvsizlantirish.
Reja:
1. Namlikning turlari va suvsizlantirish mahsulotlarini tavsiflovch ko‘rsatkichlar.
2. Suvsizlantirish jarayonlarining tavsifi
Tayanch iboralar: gigroskopik namlik, adgezion namlik, kappilyar namlik, gravitatsion namlik, drenajlash, quyultirish
1. Foydali qazilmalar ko‘p hollarda suvli muhitda boyitiladi. SHuning uchun olinadigan boyitish mahsulotlarida suvning miqdori 30-90 % ni tashkil qiladi. Bunday mahsulotlarni kelgusida qayta ishlash uchun ularning tarkibidan suvni yo‘qotish zarur.
Suvsizlantirish deb foydali qazilmalar va boyitish mahsulotlari tarkibidan suvni ketkazishga aytiladi.
Foydali qazilmalarning mineral tarkibi va tanlangan boyitish sxemasiga bogliq holda suvsizlantirish jarayoni foydali qazilmalarni boyitishning texnologik sxemasida turli joyni egallaydi.
Havo, radiometrik yoki elektr usullarida boyitishda kelayotgan mahsulotning namlik miqdori yuqori bo‘lganda dastlabki mahsulot suvsizlantiriladi. Masalan, asbest rudalarini siqilgan havo yordamida botsitishdan odin suvsizlantiriladi. Noyob metall rudalarining dag‘al boyitmalari elektr saralagich yordamida ajratilishidan avval quritiladi.
Qayta ishlanishdan avval boyitishning oraliq mahsulotlari ham suvsizlantiriladi, agar ularning tarkibidan bir miqdordagi namlikni yo‘qotish zarur bo‘lsa. Bunday holda suyuq faza qayta ishlatiladi yoki chiqindi havzasiga tashlanadi. Malumki, rudalarni yanchish jarayonida tegirmonga tushayotgan mahsulotning 50-60 %i qattiq mahsulot bo‘lganida yanchish samarali bo‘ladi. Boyitish fabrikalarida polimetall rudalarini boyitishda flotatsiya usulida boyitishning kollektiv-selektiv sxemasi ko‘p qo‘llaniladi. Olinadigan kollektiv boyitmalar qayta yanchiladi, lekin uning tarkibi 40 % gacha qattiq mahsulotni tashkil qiladi. SHuning uchun dastlab quyiltiriladi.
Boyitish fabrikalarida texnologik jarayon uchun ko‘p miqdorda suv ishlatiladi. Masalan, flotatsiya boyitmalari tarkibida 1 t qattiq mahsulotga 4 m3 gacha, chiqindilari tarkibida esa 10 m3 gacha miqdorda suv to‘gri keladi. SHuning uchun boyitma ham chiqindi ham suvsizlantiriladi.
Boyitmalar qish vaqtida muzlab qolmasligi uchun va tashish uchun qulaylik tug‘dirish maqsadida talab darajasida suvsizlantiriladi. CHiqindilar esa ularni joylashtirish qulay bo‘lishi uchun va texnologik jarayonni aylanma suv bilan taminlash maqsadida suvsizlantiriladi.
Suvsizlantirish usuli qattiq fazaning qumoqlilik va mineral tarkibiga, uning zichligiga va boyitish mahsulotlarining tarkibidagi namlikning miqdoriga bog‘lik.
Namlik-bu mahsulotning tarkibidagi suvning miqdori.
Namlik W (%) – bu mahsulot tarkibidagi suv massasini quruq mahsulotning massasigi nisbati:
(1)
bu yerda, q – suvning massasi; G – quruq mahsulotning massasi.
Namlik - ishchi Wi, laboratoriya Wl va tashqi Wt namlikka bo‘linadi
(2)
Laboratoriya namligi mahsulot namunasini laboratoriya sharoitida qurish holatigacha quritish yo‘li bilan aniqlanadi.
Bo‘tananing zichligi (kg/m3) – bu bo‘tana massasini uning egallagan hajmigan nisbati:
(3)
bu yerda, Mb – bo‘tananing massasi, kg; V – bo‘tananing hajmi, m3.
Bo‘tananing kattiklik miqdori P (%) deb quruq mahsulot massasini nam mahsulot massasiga nisbatiga aytiladi:
(4)
Mahsulotning namligi aniq bo‘lsa, uning kattitlik miqdorini topish mumkin:
(5)
Bo‘tananing tavsifi R - suyuq mahsulot massasini qattiq mahsulot massasiga nisbati:
(6)
Suvsizlantirish jarayonining mexanizmiga suyuqlik bilan mahsulotning energiya boglanishi sezilarli tasir ko‘rsatadi. energiya boglanish qancha katta bo‘lsa namlikni materialdan ajratish shuncha qiyinlashadi. Bog‘lanishlar kimyoviy, fizika-kimyoviy va fizika-mexanik bo‘lishi mumkin.
Kimyoviy bog‘langan namlik mahsulot bilan katta bog‘lanish energiyasiga ega bo‘ladi va qurutish bilan yo‘qolmaydi. Bunday namlik gidrat yoki kristallanishga oid namlik deb ataladi.
Mexanik suvsizlantirishda quyidagi namliklar farqlanadi:
-gigroskopik;
-adgezion;
-kappilyar;
-gravitatsion.
Gigroskopik namlik zarrachaning yuzasida shimilish (adsorbsiya) kuchi tasirida qobiq (pleonka) shaklida ushlanib turiladi. Bunday namlik mustahkam bog‘langan namlik sirasiga kiradi.
Adgezion namlik zarrachalar yuzasida molikulyar kuch tasirida ushlanib turadi.
Kappilyar namlik zarrachalar o‘rtasini to‘ldiradi va ular orasida kappilyar bosim kuchi Pb yordamida ushlanib turadi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(7)
bu yerda, σ – suv va havo chegarasidagi sirt taranglik, N/m;
θ – chekka namlanish burchagi, gradus;
r- kappilyar radiusi, m.
Erkin (gravitatsion) namlik gravitatsion kuch tasirida zarrachalar o‘rtasidagi barcha bo‘shliqni to‘ldiradi.
Ho‘l mahsulotlar o‘ziga shimgan namlikning bog‘lanish shakli va miqdoriga ko‘ra kalloid, kappilyar-kalloid va kappilyar-g‘ovak kalloid turladga bo‘linadi.
Kalloid mahsulotlar deb namlik asosan yaxshi bog‘langan va shimilgan mahsulotlarga aytiladi. Namlikni yo‘qotilgandan so‘ng bunday mahsulotlar sezilarli darajada siqiladi. Ularga gil, jelatin va boshqalar kiradi
Nailik asosan kappilyar kuch yordamida bog‘langanda oddiy kappilyar jism deyiladi. Ularga ruda boyitmalari, kvars qumlari va toshqumi kiradi.
Oddiy-kappilyar kalloid jismlar barcha shakldagi bog‘lanishga ega bo‘lgan suvni o‘zida saqlaydi. Bunday jismlarga torf, yosh qo‘ngir ko‘mir va boshqalar kiradi.
Boyitish mahsulotlari tarkibidagi suvning miqdoriga ko‘ra quyidagilarga bulinadi: suvlangan (suyuq), ho‘l, nam, ochiq havodagi quruq va quruq.
Suvlangan (suyuk) jinslar tarkibida suvning miqdori 40 % dan ko‘p va suyuqlik harakatda bo‘ladi. Bunday mahsulotlarga tegirmon va klassifikator slivlari, flotatsiya boyitmalari, chiqindilar va boshqalar misol bo‘ladi.
Ho‘l mahsulotlar tarkibida 15-40 % namlik bo‘lib, bunda suyuqlik oquvchan xususiyatga ega bo‘lmaydi. Bunday mahsulotlardan saqlash, tashish va qayta yuklash jarayonlarida suvning bir miqdori ajralib chiqishi mumkin.
Nam mahsulotlar tarkibida 5-15 % namlik bo‘lib, oquvchanlik xususiyatiga ega bo‘lmaydi.
Havodagi quruq mahsulotlar sochiluvchan bo‘lib, zarrachaning yuzasidagi namlik miqdori 5 % dan oshmaydi.
Quruq mahsulotlar tarkibida namlik saqlamaydi.
|
