am alga oshirishi k o ’zda tutilgan: ko’nadalng, gorizontal (ko’ndalanglar
gorizontal bilan almashtiriladi) va orqa tomonli (gorizontallar
vertikal orqa
tom onlilar bilan almashtiriladi). Ikkinchi usulda barcha kesish kerak bo’lgan
qatlam lam i maxsus bir nechta mashinalardan tashkil topgan agregat bilan kesish
k o ’zda tutilgan (ulardan har biri alohida vertikal, gorizontal va ko’ndalang
kesim lam i am alga oshiradi). Kesishning ikkinchi usuli nisbatan unumli va butun
m exanizatsiyalash avtomastiyalashtirish talablariga javob beradi.
Siqilishga qarshiligi 1-25 MPa gacha bo’lgan devor toshlarini qazib olishda
eng k o ’p q o ’llaniladigan mashinalar bu diskli arraga ega tosh kesuvchi
mashinalardir. Bu mashinalarda disklar tishlari qattiq aralashmaga ega.
Arralashning maksimal chuqurligi 0.4(disk diametriga ko’paytmasi).
Diskli
kesgichli
mashinalarda
diametri
0.3-0.5m
oraliqda
o’zgaradi.
Diskli
kesgichlarga quyidagi tosh kesish mashinalari uskunalangan: SM-89A, SM-
89M, SM -518, NKM -4, KM-ЗА, kombaynlar PKB-121 va boshqalar. Bu
m ashinalam ing kon massasi bo’yicha soatlik unumdorligi 5-20 m3.
Xalqasim on kesuvchi tosh kesish mashinalari siqilishga qattiqlik chegarasi
5-120 M Pa b o ’lgan toshlami kesishga qo’llaniladi. Bu mashinalarda xalqa tashqi
diametr b o ’yicha joylashgan tishlar bilan harakatga keltiriladi. SM-580A, SM-
177A, SM-428 mashinalari 1025mm gacha arralash chuqurligini ta’minlaydi.
Nisbatan qattiq tog’ jinslaridan katta bloklami kesish uchun (siqilishga bo’lgan
qarshilik chegarasi 120 MPa) SM-177A universal mashinasi qo’llaniladi.
M ashina ikkita xalqasimon kesgichga ega ishchi organga ega, ulaming
joylashuvi ishlatilishiga ko’ra o ’zgarishi mumkin. Avvar ikkita vertikal
kesgichlar bilan butun pog’ona uzunasiga ko’ndalang
kesishlar amalga
oshiriladi. Keyen kesgichlar holati o ’zgartiriladi: bitta kesgich gorizontal kesish
uchun o ’m atiladi, ikkinchisi - blokni massivdan ajratishga xizmat qiladi.
M ashinaning unumdorligi tog’ jinsining qattiqligiga ko’ra soatiga 2.5-12 m3
b o ’lishi mumkin. Blokni kesishdan tashqari SM-177A mashinalari bo’ylama va
qanotli kesuvchi transheyalar o ’tishda ham qo’llaniladi. SM-428 SM-177A
mashinasiniiyasi hisoblanadi va asosan plast yuzasini tekislashda uchirilgan tog’
347
jinslarini kesishda qo ’llaniladi, y a ’ni plast ustidagi qoplovchi to g ’ jinsi qavatini
olish uchun.
Ulangan barli tosh kesish m ashinalari siqilishga qarshilik chegarasi 8-10
M Pa b o ’lgan ohaktoshdan katta bloklarni kesishda q o ’llaniladi. Uncha katta
b o ’lmagan karyerlarda siqilishga qarshiligi 4-5 M Pa b o ’lganda KMAZ-188
mashinalaridan foydalaniladi. Bu m ashinalar shuningdek qanotli zaxodkalar va
chiqish transheyalarini o ’tishda ham q o ’llaniladi.
Katta karyerlarda devor
bloklarini kesish uchun o ’z ichiga bir nechta m ashinalami oluvchi agregatlardan
foydalaniladi, ular blokni kesish, uni olish va tashish vositalariga yuklashni
ketma-ket bajaradi.
Asosiy uskunaning foydalanish darajasi va qazib olishning texnik-iqtisoidy
k o ’rsatkichlari boshqa karyerlam ikiga qaraganda
tosh kesish karyerlarida
yordamchi uskunalar ishiga k o ’proq b o g ’liq b o ’ladi. Toshni arralashga quyidagi
yordamchi operatsiyalar mos keladi, zaboydan toshni olish, uni shtabelga
joylashtirish, tashish
vositalariga joylashtirish
va qoldiqlami
tozalash.
Yordamchi operatsiyalami bajarish uchun asosiy tosh kesish uskunalariga
quyidagi
uskunalami
qo’shishadi,
shtibtozalagich,
shtiblami
relslardan
tashqariga chiqarishda qo’llaniladigan, tosh olish-joylashtirish mashinalari,
ushlagichli yuklovchi kranlar. M axsus m ashinalar ishlashida qo’shim cha ishlami
bajaruvchi mashinalar qo’shiladi.
Tashish uchun changli tosh poddonlarga joylashtiriladi, ulam ing o ’lchamlari
esa tosh o ’lchamlariga mos kelishi kerak. Shunday qilib,
sonli tosh uchun
o ’lchami 188x190x390 mm b o ’lganda, poddonning uzunligi 1210, kengligi 610
va balandligi 145mm bo’ladi. Poddonning massasi 18 kg. Bunday poddonga 27
ta tosh joylashtiriladi. Yuklangan poddonlar avtomobil transportlariga yoki
tem iryo’l transportiga kranlar yordam ida joylashtiriladi.
3*8
9 .5 . SAYQALLOVCHI TOSH KONINI QAZIB OLISH TEXNOLOGIYASI VA
MEXANIZATSIYALASH
Sayqallovchi tosh qazib olish karyerlarida yuzalovchi buyumlar va
arxitektura-qurilish qismlarini tayyorlashga m o’ljallangan bloklar qazib olinadi.
Q azib olinadigan bloklar binolaming yuza va ichki qismlarini bezash uchun va
m onum entlar va haykallar yasashda qo’llaniladi. Sayqallovchi tosh sifatida turli
kelib chiqishga ega toshlar qo’llaniladi,
ular dekorativ talablarga, qattiqlik,
m onolitlikka javob berishga javob berish kerak granit, marmar, gabbro,
kvarstitlar.
