1.1. jadval O linishi talab

1.1. jadval
O linishi talab 
etiladigan 
qoplovchi tog’ 
jinsi 
koeffitsiyenti
Qoplovchi tog’ jinsini o ’tkazish (aylantirish) uchun 
ko’paytma
Vaznli
Hajmiy
Aralash
Vaznli
1
r j r .
r.
Hajmiy
r j r .
1
Y.
Aral ash
1 lr.
1/r.
1
Eslatma: 
foydali qazilma zichligi; y, - qoplovchi tog’ jinsi zichligi.
U ncha katta b o ’lmagan chuqurlikda (30-45m) foydali qazilmaning 
gorizontal yotishida, karyeming rejadagi katta o’lchamlarida, qoplovchi tog’ 
jinsi qalinligining h, va foydali qazilma qalinligining /1. chegaralanganligida 
qoplovchi tog’ jinsining o ’rtacha koeffitsiyenti tahminan quyidagi formula bilan 
aniqlanadi:
K = K ' K
1.1 - rasm.. 
Qoplovchi tog’ jinsining o’rtacha geologik (a) va o’rtacha 
ekspluatastion (b) koeffitsiyentini aniqlash uchun sxema:
1-5-6-4 - karyeming oxirgi konturlarida qoplovchi tog’ jinsi hajmi Vt , 5-2-3-6 - Vu
karyeming oxirgi konturlarida foydali qazilma hajmi; 1-9-10-4 - Vt hajmi; 1-9-7-8 - Vtc
qurilish qoplovchi tog’ jinsi hajmi; 9-2-5-6 - Vnii karyeming qurilish davrida qazib olingan
(yo’l-yo’lakay qazib olish) foydali qazilma hajmi.
11

1.2. - rasm.. Joriy (a) va konturli (b) qoplovchi tog’ jinsi kocffitsiyentini aniqlash 
sxemasi:
v ,+ v 2 = v >m; 1-2-3-7-6-5 - v, hajmi; 10-8-4-9- v2 hajmi; 3-7-10-9 - v,„ hajmi;
Vj + v^ = v , K; 1-9-10-5 - Vj hajmi; 11-12-4-8- v4 hajmi; 10-9-2-3-12-11 - v .. hajmi; fip , Д,
- mos ravishda ishchi va ishchi bo'lmagan bort qiyalik burchagi
Qoplovchi tog’ jinsining jo riy koeffitsiyenti 
karyerda tashiladigan yoki
uning chegarasida muayyan vaqt oralig ’ida (yil, kvartal, oy) tashilgan qoplovchi 
tog’ jinsi hajmining VAm o ’sha oraliq vaqtida tashilgan foydali qazilm a hajm iga 
Vun nisbati bilan aniqlanadi (1.2-rasm .), y a ’ni:
k . = K J V „
Kattaligi karyem ing belgilangan konturlarida o ’zgarmaydigan o ’rtacha 
qoplovchi to g ’ jinsi koeffitsiyentidan farqli ravishda, joriy qoplovchi to g ’ jinsi 
koeffitsiyenti yil bo ’yicha, shuningdek yillar davomida o ’zgaradi (yozda 
k o ’rsatkich oshadi, kuz va qishda kam ayadi).
Qoplovchi tog’ jinsining konturli koeffitsiyenti qoplovchi to g ’ jinsi 
hajmining V,, karyem ing oxirgi konturlari o ’zgarishida qazib olinadigan foydali 
qazilm a hajmiga V,m nisbati bilan aniqlanadi (1.2-rasm.), y a’ni:
k = r . J V „
Qoplovchi tog’ jinsining chegaraviy koeffitsiyenti k,p qoplovchi to g ’ 
jinslarining maksimal tashish hajmini k o ’rsatadi (foydali qazilma birligiga), 
bunda foydali qazilmani ochiq usulda qazib olishga bo ’lgan harajatlar C" yer
12

o s ti u s u ld a q a z ib o lis h d a g i h a ra ja tla rd a n C„ o sh m a slig i kerak, y a ’ni C„ < C„. С  
k a tta lig i q u y id a g i fo rm u la b ila n aniqlanadi:
Ce =Cc + kTC,
Bunda, C„- qoplovchi tog’ jinslarini qazib olishdagi harajatlarini inobatga 
olmagan holda, It yoki lm foydali qazilmani qazib olishga bo’lgan harajatlar, 
rubl;
С, - L
m
3 q o p lo v c h i to g ’ jin s in i q a zib o lish g a b o ’lg an h arajatlar;
kT - qoplovchi tog’ jinsining joriy koeffitsiyenti, л»3 / л»3(л/3 / m).
Quyidagi shartlarga rioya qilinganda ochiq kon ishlarini bajarish muvofiq 
bo ’ladi:
Cc <.C„ yoki Co + kTCt < C„
Maksimal ruxsat etilgan joriy qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti chegaraviy 
qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti kv ga teng bo’lganligi uchun, u holda:
C0 + kv C,=C,
u n d a
Qoplovchi tog’ jinsi koeffitsiyenti kattaligi ochiq kon ishlarida muhim 
kattalik hisoblanadi. Ular ochiq kon ishlari chegarasini iqtisodiy jihatdan 
samarali ekanligini aniqlash uchun va katta chuqurlikda yotgan qiya va tik qiya 
konlami qazib olishda karyerlaming mumkin bo’lgan chuqurligini aniqlash 
uchun xizmat qiladi, shuningdek karyer unumdorligini rejalashtirish uchun va 
foydali qazilmaning tannarxini aniqlashga ham xizmat qiladi.

Download 8,39 Mb.