|
O chiqdarsi shlanmas I
|
| bet | 5/13 | | Sana | 23.11.2023 | | Hajmi | 365.83 Kb. | | #103965 |
Bog'liq Ochiq dars tex xaritasi may oxirgi Togarak-malumotnoma, Курс иши тўғрилангани eski, 1 03 Касбий фаолиятда ахборот технологиялариTunda ko‘rish uskunalari. Infraqizil yorug'lik detektorlari orqali uni ko‘rinadigan spektrga aylantiradigan va obyektlar chiqaradigan issiqlikni boshqarib, zulmatda "ko‘rish" imkonini beradigan optik qurilmalar ishlab chiqariladi. Ushbu asbob-uskunalar urush sanoatida keng qo‘llaniladi.
Masofadan boshqarish pultlari. Masofadan boshqarish pultlarida va boshqa masofaviy qurilmalarda infraqizil elementlardan foydalanish odatiy holdir, aks holda radio to‘lqinlarini urish va boshqa muhim ma‘lumotlarni uzatish uchun "atrof-muhit shovqini" paydo bo‘lishi kerak, masalan, Wi-Fi.
Infraqizil raqamli uzatish. Ushbu turdagi ma‘lumotlarni uzatish texnologiyasi (kompyuterlar o‘rtasida yoki kompyuterlar va ularning atrofidagi tashqi qurilmalari o‘rtasida) qisqa masofalarga ma‘lumotlarni uzatish uchun infraqizil signallardan foydalanadi.
Astronomiyada spektroskopik o‘rganish. Sovuq yulduzlar atmosferasidagi infraqizil nurlanishni o‘lchash orqali astronomlar ularda mavjud bo‘lgan kimyoviy elementlarni o‘rganishga qodir. Ushbu nurlar kosmosdagi molekulyar bulutlarni o‘rganish uchun ham ishlatiladi.
Hushyorlik va xavfsizlik. Yopiq muhitda harorat darajasini o‘lchash, pandemiya davrida aeroportlarda qo‘llaniladigan kuzatuv va xavfsizlikning yangi shakllariga, harakatlanayotgan odamlarning massasida g‘ayritabiiy harorat darajasini aniqlashga imkon beradi.
Ultrabinafsha nurlanish
1801- yilda termoelektriklik mavjudligini bashorat qilgan. O‘sha yili olim prizma yordamida yorug‘lik spektrining turli qismlarining kimyoviy ta’sirini o‘rganish bo‘yicha tajribalar o‘tkazdi. Natijada Ritter kumush xloridning qorayishi spektrning qizildan binafsha uchiga o‘tishi bilan ortib borishini va undan tashqarida maksimal darajaga ko‘tarilishini aniqladi. Shunday qilib u ultrabinafsha nurlarini topdi. Uning kashfiyoti fotografik jarayonlarni ishlab chiqish uchun ayniqsa muhim edi. 1803 -yilda Ritter aslida elektr akkumulyator batareyasini ixtiro qildi. Ellik mis doiradan iborat ustunni tashkil etib, ular orasida nam mato yotqizilgan, u volt ustunidan oqim o‘tkazdi. Natijada ustunning o‘zi o‘zini elektr manbayi sifatida tuta boshladi: Infraqizil nurlar ochilganidan so‘ng ko‘zga ko‘rinadigan nurlar spektrining to‘lqin uzunligi kichik bo‘lgan qismi yaqinini nemis fizigi Iogann Ritter o‘rganishni boshlaydi. U 1801-yilda yorug‘lik ta’sirida parchalanadigan kumush xloridning, spektrning binafsha qismidan keyin keladigan qismiga qo‘yilsa, tezroq parchalanishini kuzatadi. Shunga binoan, Ritter va boshqa olimlar yorug‘lik uchta alohida komponentdan: infraqizil, ko‘zga ko‘rinadigan va ultrabinafsha qismlardan tashkil topadi degan xulosaga keladilar. Ultrabinafsha nurlarni ham shartli ravishda to‘rt guruhga bo‘lish tavsiya qilingan:
1. Yaqin ultrabinafsha diapazon (NUV): 380 nm–315 nm;
2. O‘rta ultrabinafsha diapazon (MUV): 300 nm– 200 nm;
3. Uzoq ultrabinafsha diapazon (FUV): 200 nm–122 nm.
4. Ekstremal ultrabinafsha diapazon (EUV): 121 nm–10 nm.
Ultrabinafsha nurlarning Yerdagi asosiy manbayi Quyosh hisoblanadi. Yer sirtiga yetib keladigan ultrabinafsha nurlarning miqdori atmosferadagi azonning konsentratsiyasiga, Quyoshning gorizontdan balandligiga, dengiz sathidan balandligiga, atmosferada sochilishiga, havoning bulutliligiga bog‘liq.
Ultrbinafsha nurlanishning xususiyatlari quyidagicha:
Ular ko‘rinadigan spektrdan tashqarida bo‘lgan elektromagnit nurlanish shaklidir (biz uni oddiy ko‘z bilan ko‘ra olmaymiz).
Ularning to‘lqin uzunligi 10 nm dan 380 nmgacha oraliqda yotadi.
U harorati 3000 K dan yuqori bo‘lgan jismlar tomonidan chiqariladi.
Ultrbinafsha nurlar inson terisiga ta’sir etib, uni qoraytiradi. Ko‘pgina polimerlarning rangi o‘chadi, yoriladi, ba’zan to‘la parchalanib ketadi.
Fan va texnikada hozirgi paytda ultrabinafsha nurlanish optik kvant generatori — lazer yordamida olinadi.
Ultrbinafsha nurlardan kundalik turmushda va texnikada keng foydalaniladi. Hayvon va oʻsimliklar tarixini oʻrganish (paleontologiya)da, qadimgi qoʻlyozma va yozuvlarni tekshirish (arxeologiya)da, rasmlardagi oddiy koʻz bilan koʻrib boʻlmaydigan restavratsiya izlarini tiklash (sanʼatshunoslik)da, hujjatlarning haqiqiyligini (kriminalistika), qon guruhini aniqlashda, baʼzi kasalliklar, masalan, bolalarda raxit kasalligini davolashda, havo, suv, sut kabilarni sterillash (tibbiyot)da va boshqa sohalarda keng qoʻllaniladi. Ultrbinafsha nurlardan xonalarni dezinfikatsiyalash, qalbaki hujjat va banknotlarni aniqlash, suv, havo va turli yuzalarni turli bakteriyalardan zararsizlantirish, kimyoviy reaksiyalarni jadallashtirish, minerallarni analiz qilish, hasharotlarni zararsizlantirishda va boshqalarda foydalaniladi.
Uzun toʻlqinli ultrabinafsha nurlanish atmosferada kam yutiladi. Bunday nurlar taʼsirida badan qorayadi. Quyosh nurlari tik tushgan joyda maʼlum vaqt davomida muhim hayotiy funksiyalarni yaxshilaydi. Ultrabinafsha nurlanish taʼsirida gazlar ionlashadi, baʼzi kimyoviy jarayonlar tezlashadi, xonalar bakteriyalardan dezinfeksiya qilinadi. Ultrabinafsha nurlanish koʻz toʻr pardasiga kuchli taʼsir etib, uni yemiradi. Shu sababli quyoshga himoya koʻzoynagisiz qarash zararlidir.
|
| |
