|
O chiqdarsi shlanmas I
|
| bet | 6/13 | | Sana | 23.11.2023 | | Hajmi | 365.83 Kb. | | #103965 |
Bog'liq Ochiq dars tex xaritasi may oxirgi Togarak-malumotnoma, Курс иши тўғрилангани eski, 1 03 Касбий фаолиятда ахборот технологиялариRentgen nurlari
1895-yil 8-noyabrda Vilgelm Konrad Rentgen katod nurlarini o‘rganish jarayonida, katod-nurli trubkaning yaqinida turgan, ustki qismi bariy qatnashgan modda bilan qoplangan kartonning qorong‘ilikda o‘zidan nur chiqarishini kuzatadi. Rentgen bu nurlarni X-nurlar deb ataydi va keyingi bir necha hafta davomida uning xossalarini o‘rganadi.
O‘rganish natijalarini 1895-yil 28-dekabrda “Nurning yangi tipi” haqida nomli maqolasida e‘lon qiladi.
Rentgen mustaqil ravishda yil davomida o‘rganib, natijasini uchta maqolasi orqali e’lon qilgan. 1901-yilda Rentgenga fizika bo‘yicha birinchi Nobel mukofoti berildi.
Rentgen nurlari tezlashtirilgan zaryadli zarralarning keskin tormozlanishida hosil bo‘ladi. K katod qizdirilganda undan termoelektron emissiya hodisasi tufayli elektronlar uchib chiqadi. A anod kuchlanishi ta’sirida ular anodga tomon tezlanish bilan harakatlanadi. Anodga urilish davrida elektronlar keskin tormozlanadi va anoddan rentgen nurlari chiqadi. Urilish paytida elektronlarning 1 % kinetik energiyasi rentgen nurlanishiga, 99 % energiya issiqlikka aylanadi. Shunga ko‘ra anod sovitilib turiladi.
Rentgen nurlanishning xususiyatlari quyidagicha:
Ular ko‘rinadigan spektrdan tashqarida bo‘lgan elektromagnit nurlanish shaklidir (biz uni oddiy ko‘z bilan ko‘ra olmaymiz).
Ularning to‘lqin uzunligi 0,01 nm dan 10 nmgacha oraliqda yotadi.
Rentgen trubasida tez elektronlar keskin tormozlanishidan hosil qilinadi.
Rentgen nurlari inson tanasidan bemalol o‘tib ketadi. Shu bilan birga tana a’zolarining nurni turlicha yutishi tufayli ularning tasvirini olish mumkin. Zamonaviy qurilmada rentgen nurlari Krouks trubasiga o‘xshash uskunalar yordamida ishlab chiqariladi. Bemorni nur hosil qiladigan naycha va radiologik plyonka joylashgan qism o‘rtasida joylashgan. Rentgen nurlari bemorga yetib borganida, u to‘qimalar bilan o‘zaro ta’sir qiladi va ularning har birining zichligiga ko‘ra ko‘proq yoki ozroq so‘rilishi mumkin.
Suyaklar juda zich, shuning uchun ular ko‘proq miqdordagi nurlanishni o‘zlashtiradi va rentgen nurida shaffof (oq) ko‘rinadi. Mushaklar ingichka, kamroq nurlanishni yutadi va qoraygan ko‘rinadi. To‘qimaga singib ketmagan nurlanish radiologik plyonkaga yetib boradi va uni qorong‘i qiladi. Mushak va suyakning zichligi har xil bo‘lgani kabi kasallik to‘qimalari ham sog‘lom to‘qimalarga qaraganda har xil zichlikka ega, shuning uchun rentgenografiyada shishlarni osongina ko‘rish mumkin.
Rentgen nurlari singan va kasalliklarni aniqlash uchun ishlatiladi, ammo materiallarga ham qo‘llanilishi mumkin. Ular saraton kasalligini davolashda va kristalli tuzilmalarni o‘rganishda qo‘llaniladi.
Kompyuter tomografiyalarida ichki organlarning hajmiy tasvirini ham olish mumkin. Ishlab chiqilgan turli narsalar (relslar, payvandlangan choklar va h.k.) dagi defektlarni aniqlash rentgen defektoskopiyasi deyiladi. Materialshunoslik, kristallografiya, kimyo va biologiyada rentgen nurlari modda strukturasi atomlar darajasida o‘rganiladi. Bunga misol tariqasida DNK strukturasini o‘rganishni keltirish mumkin. Aeroport va bojxona xizmatlarida xavfsizlikka doir va man etilgan narsalarni aniqlashda ham rentgen nurlaridan foydalaniladi. Tibbiyotda tashxislash ishlaridan tashqari, davolashda ham rentgen nurlaridan foydalaniladi.
Xulosa
Elektromagnit to‘lqinlarning butun shkalasi barcha nurlanishlarning ham kvant, ham to‘lqin xususiyatlariga ega ekanligidan dalolat beradi. Bu holda kvant va to‘lqin xossalari istisno qilmaydi, balki bir-birini to‘ldiradi.
To‘lqin xususiyatlari past chastotalarda ko‘proq va yuqori chastotalarda kamroq namoyon bo‘ladi. Aksincha, kvant xossalari yuqori chastotalarda ko‘proq, past chastotalarda esa kamroq namoyon bo‘ladi.
To‘lqin uzunligi qancha qisqa bo‘lsa, kvant xossalari shunchalik aniq, to‘lqin uzunligi qancha uzun bo‘lsa, to‘lqin xossalari shunchalik yaqqol namoyon bo‘ladi.
|
| |
