Printsipial elektr sxemalarida ko`p uchraydigan elementlarning shartli
grafik belgilanishi
Nomi
Belgilanishi
Rezistor
Kondensator
Eruvchi saqlagich (umumiysi)
Elektr qo`ng‘iroq
Kommutatsiya qurilma kontakti
Umumiy belgilanishi:
A) ulovchi
B) uzuvchi
V) qayta ulovchi
Mexanik bog‘lanishli kontakt:
A) ulovchi
B) uzuvchi
Elektromexanik qurilmaning
g‘altagi
Diod; umumiy belgilanishi
Tugmali bosiluvchi uzgich
A) ulanuvchi
B) o`ziluvchi
Uzgich (viklyuchatel‘):
A) bir qutbli
B) uch qutbli
а)
б)
в
)
а)
б)
а)
б)
а)
б)
Signallash va yoritish chirog‘i
Elektr o`lchash asboblari:
A) ko`rsatuvchi
B) qaydlovchi
V) integrallovchi
G) ko`rsatuvchi va qaydlovchi
8-jadval
Printsipial elektr sxemelarda ko`p uchraydigan elementlarningshartli harfiy
belgilanishi
Bir harfli
kodi
Elementlar turlarining
guruhi
Element turiga misol
Ikki
harfli
kodi
A
B
C
F
H
Qurilma (umumiy
belgilanishi)
Noelektrik
kattaliklarni elektr
yoki aksincha
o`zgartkichi
Kondensatorlar
Saqlagichlar, himoya
qurilmalari
Signal qurilmalari
-
Bosim datchigi
Issiqlik datchigi
-
Eruvchan saqlagich
Tok bo`yicha himoya
elem.
Kuchlanish bo`y.
himoya el.
Tovush signal asbobi
CHirog‘li signal asbobi
-
BP
BK
-
FU
FA
FV
HA
г)
V
А
W
а)
б)
в)
K
M
P
Q
R
S
X
Rele, kontaktorlar,
ishga tushirgichlar
Dvigatellar
Asboblar, o`lchash
jihozlari
Kuch zanjirlarining
uzgichlari
Rezistorlar
Boshqarish, signallash
va o`lchash
zanjirlarining kom-
mutatsion qurilmalari
Kontaktli ulanishlar
Tok relesi
Kuchlanish relesi
Magnitli ishga
tushirgich
-
Ampermetr
Ommetr
Vol‘tmetr
Vattmetr
Avtomatik uzgich
Termorezistor
Uzgich yoki qayta
ulagich
Tugmali uzgich
Avtomatik uzgich
Turli ta`sirlardan
ishlovchi uzgichlar:
Sathdan
Bosimdan
Haroratdan
Sirpanuvchi kontakt
SHtirli
Uyali
H
KA
KV
KM
-
PA
PR
PV
PW
QE
RK
SA
SB
SF
SL
SP
SK
XA
XP
XS
3.Printsipial elektr sxemalarda zanjirlarni tuzish tartiblari
Printsipial elektr sxemalarda umumiy holda quyidagilar ifodalanishi lozim:
1. Boshqarish, rostlash, o`lchash, signallash, elektr ta`minot, kuch zanjirlari;
2. Boshqa sxemalarda qo`llaniladigan shu sxemadagi apparatlarning kontaktlari va
o`zga sxemalardagi apparatlarning kontaktlari;
3. Qayta ulagich, dasturli qurilmalar, chekka va yo`l uzgichlari kontaktlarining
ulanish diagramma va jadvallari, hamda apparatlarning ishlash tsiklogrammalari;
4. Jihozlarning blokirovkali bog‘lanish sxemalari;
5. Lozim bo`lgan tushuntirishlar va izohlar;
6. Elementlar ro`yhati;
7. Asosiy bayon.
Loyihalanayotgan ob`ektning murakkabligiga qarab turli zanjirlar birgalikda
bir chizmada berilishi yoki har bir zanjir uchun alohida sxemalar tuziladi. Masalan:
boshqarishning printsipial elektr sxemasi, texnologik signallashning printsipial elektr
sxemasi va hokazo.
Printsipial elektr sxemalarni tuzishda quyidagi mulohaza va talablarga rioya
etiladi:
1. YAqqollik nuqtai nazaridan sxemalarni yoyilgan shaklda bergan ma`qul, ya`ni
barcha elementlar sxemaning ishlash mantiqiga muvofiq joylashtirilishi kerak;
2. Eementar zanjirlarni tasvirlash nazorat, signallash, boshqarish va rostlashning
ayrim bo`g‘inlari ketma-ketligiga mos kelishi lozim;
3. Kontaktlar, ulab-uzuvchi qurilmalar normal holatda, ya`ni zanjirda tok
bo`lmagan holatida ko`rsatiladi;
4. Har bir zanjirning o`ng tomonida qisqacha tushuntirish yozuvi beriladi;
5. Sxema elementiga berilgan shartli harfiy belgi boshqa sxemalarda qaytarilganda
o`zgarmay qolishi kerak.
Davlat standartiga binoan elektr zanjirlarni markirovkalash kerak; bunda
quyidagi qoidalarga rioya qilinadi:
1. O`zgaruvchan tokli kuch zanjirlari fazalarini anglatuvchi harflar bilan
belgilanadi(A,V,S- uch fazali tok zanjiri; A, N- bir fazali tok zanjiri);
2. O`zgarmas tokli kuch zanjirlarida musbat qutbli qismi toq, manfiy qismi juft
sonlar bilan, kirish va chiqish qismlarida esa qutblari (+,-) ko`rsatilishi kerak;
3. Funktsional vazifalariga qarab zanjirlar ma`lum guruh sonlari bilan
markirovkalanadi:
Boshqarish, rostlash zanjirlari 1...399;
Signallash zanjirlari 400...799;
Ta`minot zanjirlari 800...999.
Zanjirlarni markirovkalashda sonlar ketma-ketligi ta`minot manbaasidan
iste`molchi tomonga qarab, zanjirlarning ajralish qismida esa tepadan pastga va
chapdan o`ngga karab amalga oshirilishi lozim.
Elektr zanjirlarning kommutatsiyasida ko`p holatli apparatlar (kalitlar, qayta
ulagichlar va shu kabilar) qo`llanilganda chizmada qayta ulash jadvali va
diagrammalarini ko`rsatish lozim (8- rasm).
8-rasm. Universal qayta ulagichning texnik harakteristikasi.
a) – ulanadigan zanjirlar;
b) – qayta ulagichning montaj ko`rinishi;
v) – qayta ulash diagrammasi.
|
