129
3.
Safar dar vatan
(vatanda, o‘z yerida turib safar qilish) – solikning yomon
axloqdan yaxshi xulqqa, bashariy sifatlardan ilohiy sifatlarga yo‘nalishi. Darvish
bir murshidi komil topgunga qadar jismonan sayohat qilishini bildiradi.
Naqshbandiylar fikricha, sayru suluk chog‘ida solikni umidsizlikka tushirib,
qiyinchilik keltirib chiqargani uchun murid murshidi komil topgach sayohat
qilmasligi maqsadga muvofiqdir. Bu tamoyil sayru suluk martabalarini bosib
o‘tishni o‘zida mujassam etadi.
4.
Xilvat dar anjuman
(jamoat ichida turib yakkalanish) – zohirda xalq bilan,
botinan Haq bilan birga bo‘lish. Solik moddiy borlig‘i bilan xalqqa aralashib, turli
bashariy va ijtimoiy faoliyatlarda qatnashib, hayot talab qilayotgan amallarni ijro
etayotib, qalban doimo Allohning huzurida ekanini bir lahza bo‘lsa-da, esdan
chiqarmasligidir. Bu hol doimiy zikr ma’nosini ham bildirib, zikrda erishiladigan
eng oxirgi bosqich – maqomdir. Bahouddin Naqshband Naqshbandiyaning
tamalini «xilvat dar anjuman» tashkil etishini ta’kidlagan. «Xilvatda shuhrat bor,
shuhratda esa ofat bor» deya Naqshbandiyada xilvatga ko‘p rag‘bat ko‘rsatilmaydi.
Shu bois bu tariqatda suhbat va xalq bilan aralashib, ularning dardlariga sherik
bo‘lib, Haq roziligi yo‘lida xalqqa xizmat qilish muhim o‘rin tutadi.
Naqshbandiyada Qur’ondagi «Shunday kishilar bordirlarki, ularni na tijorat va na
oldi-sotdi Allohni zikr qilishdan, namozni to‘kis ado etishdan va zakotni
(haqdorlarga) ato etishdan mashg‘ul qila olmas» (Nur; 24-37) oyati ushbu holga
ishora qiladi deb ta’kidlanadi.
5.
Yodkard
(eslash, zikr etish) – Allohni yod etib, boshqa narsalardan
ko‘ngilni uzish. Naqshbandiyada bu zikrning usuli quyidagichadir: murid o‘zini
huzur
ichra shayxining ko‘ngli ro‘parasida tasavvur qilib, ko‘zi – og‘zini yopadi,
tilini tanglayiga yopishtirib, tishlarini bir-biriga jipslab, nafas olmay, xokisorlik
bilan qalban «kalimai tavhid»ni zikr qiladi. Bir nafas olib chiqarishda uch daf’a
zikr etishga urinadi va hokazo.
