143
turli-tuman birlamchi manbalar – petrogliflar, arxeologik topilmalar, yozma va
og‘zaki rivoyatlar misolida ko‘rishimiz mumkin.
Eng qadimiy diniy tasavvurlar O‘rta Osiyo xalqlarining hozirgi kundagi diniy
tajribalarining asosini tashkil etadi. Masalan, ular qatoriga tog‘ echkisi va tog‘
qo‘yi bilan bog‘liq tasavvurlarni kiritsa bo‘ladi. Tog‘ echkisiga sig‘inish O‘rta
Osiyo xalqlari diniy tajribasida hozirgi kunga qadar saqlanib kelmoqda. Masalan,
O‘zbekistondagi Teshiktosh mavzeidan topilgan neandertalg‘ bola murda-skeleti
tog‘ echkisi shoxi bilan yonma-yon qo‘yilgan; shunday shoxlar shu kunlarimizda
ham Tojikiston va Qirg‘izistonning chekka joylaridagi musulmon masjidlarini
bezab kelmoqda. Ziyoratgoh joylarga tog‘ echkisi va qo‘chqor shoxlarini osib
qo‘yish nisbatan tog‘li mintaqalarda ko‘proq tarqalgan. Turkmanistonda shu
kunlargacha yaqin kishisi qabriga marhumning u dunyosi obod bo‘lishi uchun tog‘
echkisi shoxini qo‘yadilar. Tojikistonning tog‘li hududlaridagi uylarning
devorlarida muvaffaqiyat va omad ramzi sifatida qizil va sariq rangda ishlangan
tog‘ echkilarining rasmlari uchraydi. Qo‘y-toshlarga sajda qilish qozoq, qirg‘iz,
tog‘li hududlarda yashovchi tojiklar, turkmanlar ijtimoiy hayoti va sanoatiga
chuqur singgan, chunki xonakilashtirilgan qo‘y va echkilar chorvadorlar
xo‘jaligida asosiy tirikchilik manbai bo‘lib kelgan. Hattoki, chorvadorlar tog‘
echkisining go‘shtini mo‘ojizakor kuchga ega deb hisoblaydilar. Ular yilda bir
marotaba tog‘ echkisining go‘shtini tanovul qilgan odamning yil davomida bilib-
bilmay qilgan barcha gunohlari yuvilib ketadi, deb hisoblaganlar.
Boshqa hollarda ham qo‘chqorning muqaddas ahamiyatga ega ekanligi haqidagi
tasavvurlarni uchratishimiz mumkin. Masalan, avvalgi o‘g‘li vafot etgan oilada
yangi tug‘ilgan chaqaloqqa yomon ta’sir o‘tkazishi mumkin bo‘lgan ruhlarni
qo‘rqitish maqsadida Qo‘chqor deb ism qo‘yishgan. Yaqin kunlarimizgacha
Xorazmda aholining ko‘pchilik qismi ko‘z tegishdan saqlanish maqsadida
hovlilarida qo‘chqor boqqanlar. Ularning tasavvuricha, yomon nazar qo‘chqorning
shoxiga tegib o‘z kuchini yo‘qotadi.
