|
MURAKKAB MODDALARNING ASOSIY SINFLARI
|
| bet | 3/9 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 0,76 Mb. | | #143355 |
Bog'liq Oddiy va murakkab 2023MURAKKAB MODDALARNING ASOSIY SINFLARI
Biri kislorod bo‘lgan ikki element atomlaridan tashkil topgan murakkab moddalar oksidlar deyiladi.
Oksidlarning umumiy formulasi RxOy. Oksidlarni nomlashda kimyoviy element nomi, kichik qavs ichida valentligi va oksidi deb nomlanadi.Cu2O - mis(I) oksidi, CuO mis(II) oksidi, BaO bariy oksidi, Mn2O7marganes (VII) oksidi.
Oksidlar to‘rt turga bo‘linadi: asosli, kislotali,amfoter va betaraf yoki tuz hosil qilmaydigan oksidlar. Bundan tashqari tarkibida kislorod tutgan boshqa birikmalar ham bor. Ularga peroksidlar va aralash oksidlar kiradi. Masalan, Na2O2, K2O2 va Mn3O4 , Pb3O4.
Asosli oksidlar. Oksidlariga asoslar mos keladigan oksidlarni asosli oksidlar deyiladi.Faqat metallargina asosli oksidlar hosil qiladi.
Li2O LiOH Na2O NaOH K2O KOH Rb2O RbOH Cs2O CsOH
CaO Ca(OH)2 SrO Sr(OH)2 BaO Ba(OH)2 FeO Fe(OH)2
MgO Mg(OH)2 CrO Cr(OH)2 MnO Mn(OH)2 Mn2O3 Mn(OH)3
ВеО va MgO va boshqa ko‘pgina metallarning oksidlari suv bilan ta’sirlashmaydi. Bunday metallarning gidroksidlari bilvosita usullar bilan, ya’ni tuzlarga kuchli asoslar ta’sir ettirib olinadi.
Asosli oksidlar metallarga bevosita kislorod ta’sir ettirib hosil qilinadi:
2Cu + O2 = 2CuO 2Mg + O2 = 2MgO 2Ca + O2 = 2CaO
Ba’zi metallarga kislorod ta’sir ettirilganda avval peroksidlar hosil bo‘ladi:
2Na + O2 = Na2O2 K + O2 = KO2
So‘ngra bu peroksidlarga metall ta’sir ettirilib oksidlarga aylantiriladi:
Na2O2 + 2Na = 2Na2O KO2 + 3K = 2K2O
Tuzlarni yoki gidroksidlarni parchalash jarayonida ham asosli oksid hosil bo‘ladi:
Cu(OH)2 = CuO + H2O; CaCO3 = CaO + CO2 ; MgCO3 = MgO + CO2
Murakkab moddalarni qizdirishda ham asosli oksidlar hosil boladi:
(СuOH)2CO3 = 2CuO + CO2 + H2O ; 2Ba(NO3)2 =2BaO+4NO2+O2
Kimyoviy xossalari. Asosli oksidlar qattiq moddalardir. Ulardan ba’zilari suvda yaxshi eriydi.
I va II guruh asosiy guruh elementlari metallarining oksidlari ВеО va МgО dan tashqari suv bilan ta’sirlashganda asoslar hosil bo‘ladi. Qolgan guruhlardagi metallarning oksidlari suv bilan ta’sirlashmaydi:
K2O + H2O = 2KOH; Cs2O + H2O = 2CsOH; CuO+H2O
Li2O + H2O = 2LiOH; CaO + H2O = Ca(OH)2 ; FeO+H2O
Na2O + H2O = 2NaOH; BaO + H2O = Ba(OH)2 ; MnO + H2O
Rb2O + H2O = 2RbOH; SrO + H2O = Sr(OH)2 ; CrO+H2O
Ular kislotali oksidlar bilan ta’sirlashib tuzlar hosil qiladi:
СaO + CO2 = CaCO3 ;CuO + SO3 = CuSO4;3MgO+P2O5 = Mg3(PO4)2
Asosli oksidlar kislotalar bilan ta’sirlashadi va tuz hamda suv hosil qiladi:
СuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O; MgO + 2HNO3 = Mg(NO3)2 + H2O
Kislotali oksidlar. Oksidlariga kislotalar to‘g‘ri keladigan oksidlar kislotali oksidlar deyiladi.Kislotali oksidlar metallmaslarning oksidlari va ba’zi bir metallarning yuqori valentli oksidlari ham kislotali oksidlar hisoblanadi (СrO3; Mn2O7 ;MnO3, V2O5, MoO3, WO3). Ularni angidridlar (suvsizlantirilgan kislotalar) deb ham yuritiladi.
Har bir kislotali oksidga kislota to‘g‘ri keladi:
SO2 H2SO3 SO3 H2SO4 N2O3 HNO2 N2O5 HNO3
P2O5 H3PO3 P2O5 HPO3 P2O5 H3PO4 P2O5 H4P2O7
Cl2O HClO Cl2O3 HClO2 Cl2O5 HClO3 Cl2O7 HClO4
CrO3 H2CrO4 CrO3 H2Cr2O7 SiO2 H2SiO3 Mn2O7 HMnO4
B2O3 HBO2 B2O3 H2B4O7 B2O3 H3BO3 CO2 H2CO3
Olinishi. Metallmaslarning kislorodda yoki havoda yonishi:
C+O2=CO2 ; 4 P+3O2=2P2O5 ; 4 P+3O2=2P2O3 ; S+O2 =SO2
Murakkab moddalarni yondirish:
ZnS+O2=ZnO+SO2 4 FeS2+11O2=2Fe2O3+8SO2 2NO+O2=2NO2
2SO2+O2=2SO3 2 H2S+3O2=2SO2+2H2O
Kislotalarni qizdirish orqali suvsizlantirish:
H2SiO3=SiO2+H2O 2H3PO4=P2O5+3H2O
Metallarga kislotalar ta’ssir ettirish:
Cu+2H2SO4=CuSO4+SO2+2H2O Cu+4HNO3=Cu(NO3)2+2NO2+2H2O
Metallmaslarga kislotalar ta’sir ettirish:
2H2SO4+S=3SO2+2H2O 5HNO3+P=5NO2+H3PO4+H2O
Xossalari. Kislotali oksidlar odatdagi sharoitda gazsimon (SO2, NO2, CO2), qattiq holatda (P2O5, CrO3, SiO2, N2O5) uchraydi. Kislotali oksidlarni suv bilan o‘zaro ta’siridan kislotalar hosil bo‘ladi. Faqat kremniy (IV) oksidgina suv bilan o‘zaro ta’sir etmaydi.
SO2 + H2O = H2SO3 SO3 + H2O = H2SO4
P2O3 + 3H2O = 2H3PO3 P2O5 + 3H2O = 2H3PO4
N2O3 + H2O = 2HNO2 N2O5 + H2O = 2HNO3
CO2 + H2O = H2CO3 Cl2O + H2O = 2HClO
Cl2O7 + H2O = 2HClO4 SiO2 + H2O = XXX
Ishqorlar ta’siri etganda kislotali oksidlarning tuzlari hosil boladi:
2NaOH + CO2 = Na2CO3 + H2O 2KOH + SO3 = K2SO4 + H2O
6NaOH + P2O5 = 2Na3PO4 + 3H2O Ca(OH)2 + N2O5 = Ca(NO3)2 + H2O
2KOH + Cl2O7 = 2KClO4 + H2O Ba(OH)2 + N2O3 = Ba(NO2)2 + H2O
CrO3 + 2NaOH = Na2CrO4 + H2O 2KOH + Mn2O7 = 2KMnO4 + H2O
Ma’lum sharoitda kislotali oksidlar tuzlar bilan ham ta’sirlashadi:
СаСО3 + SiO2 = CaSiO3 + CO2 3CaCO3 + P2O5 = Ca3(PO4)2 + 3CO2
Amfoter oksidlar. Amfoter oksidlar(4-jadval) bir paytning o‘zida ham kislota ham asos hosil qiladi. Bunday oksidlar ikki yoqlama xossaga ega. Amfoterlik xossalari ZnO, BeO, SnO, PbO, Al2O3, Cr2O3, SnO2, PbO2, GeO2 va MnO2 da ham kuzatiladi.
Xossalari. Amfoter oksidlar suvda erimaydigan qattiq moddalardir.
Amfoter oksidlar ham kislotalar bilan va ham asoslar bilan o‘zaro ta’sirlashadi va mos kislotalarining tuzlarini hosil qiladi:
ZnO + 2HCl = ZnCl2 + 2H2O ZnO + 2NaOH = Na2ZnO2 + H2O
Al2O3 + 6HCl = 2AlCl3 + 3H2O Al2O3 + 2NaOH = 2NaAlO2 + H2O
Xrom(III) oksidi kislota va ishqor eritmalarida erimaydi. Lekin ishqorlarda yoki karbonatlar ishtirokida syuqlantirilsa xromitlar hosil qiladi:
Al2O3+K2O = 2KAlO2 Cr2O3+Na2O = 2NaCrO2
Cr2O3+6NaOH = 2Na3CrO3+3H2O Cr2O3+K2CO3 = 2KCrO2+CO2
BeO+K2CO3 = K2BeO2 +CO2
2- jadval. Amfoter oksidlarning kislotalari va asoslari
Amfoter oksidlar
|
Asosli
|
Kislotalsi*
|
Kislotaning nomi
|
ZnO
|
Zn(OH)2
|
H2ZnO2
|
Zinkat
|
BeO
|
Be(OH)2
|
H2BeO2
|
Berillat
|
Al2O3
|
Al(OH)3
|
HAlO2
H3AlO3
|
m-alyuminat
o-alyuminat
|
Cr2O3
|
Cr(OH)3
|
HCrO2
H3CrO3
|
m-xromit
o-xromit
|
MnO2
|
Mn(OH)4
|
H2MnO3
H4MnO4
|
m-manganit
o-manganit
|
SnO2
|
Sn(OH)4
|
H2SnO3
H4SnO4
|
m-stannat
o-stannat
|
PbO2
|
Pb(OH)4
|
H2PbO3
H4PbO4
|
m-plumbat
o-plumbat
|
*bunday kislotalar erkin holda mavjud emas.
Betaraf oksidlar.Bunday oksidlar qatoriga indifferent, ya’ni tuz hosil qilmaydigan oksidlar kiradi.Ushbu oksidlar kislota ham asos ham hosil qilmaydi.Betaraf oksidlarga CO, NO, N2O, SiO kabi oksidlar kiradi.
Peroksidlar. Peroksidlar oq qattiq moddalardir. Bunday birikmalarni vodorod peroksidning H2O2 tuzlari sifatida qaralishi mumkin.Peroksidlarga Na2O2, K2O2, BaO2, ozonid birikmalar KO3 kabi moddalarni olish mumkin.
Peroksidlar faol metallardan bo‘lgan ishqoriy metallarning havoda yonishida hosil bo‘ladi:
2 Na+O2 =Na2O2 K+O2 =KO2 Rb+O2 =RbO2
Aralash oksidlar. Bunday moddalar qatoriga oksidlarning aralashmasi yoki ularni tuzlar deb qarashga to‘g‘ri keladi.Masalan: Fe3O4, Pb2O3, Pb3O4, Mn2O3, Mn3O4, Co3O4. Bu oksidlar biror metallning tuzi ko‘rinishida yozilsa Fe(FeO2)2, PbPbO3, Pb2PbO4, Mn2MnO4 tuzlar sifatida yozilishi mumkin.Aralash oksidlar qatoriga shpinellar , ya’ni II va III valentli oksidlar aralashmasini ham kiritish mumkin. Masalan: FeO*Al2O3, ZnO*Al2O3, MgO*Al2O3 va boshqalar.
Kislotalar va asoslar
Kislota tushunchasiga suvdan vodorod ionini ajratib chiqaradigan modda deb yoki o‘zidagi protonni boshqa moddaga uzata oladigan modda deb; yoki, elektron juftlikni o‘ziga biriktirib olish xususiyatiga ega bo‘lgan modda deb ta’rif berish mumkin.
Asos tushunchasiga esa, suvdan gidroksid-ion ajratib chiqaradigan modda deb; yoki, proton qabul qila oladigan modda deb, yoki, elektron juftlikni uzata oladigan modda deb ta’rif berish mumkin.
Biz o‘zimizning kundalik maishiy turmush tajribamizdan kelib chiqib, ayrim moddalarning o‘ta faol korrozion xossalarga ega ekanini yaxshi bilamiz. Masalan, avtomashina akkumulyatoridagi kislota kiyimga tegib ketsa, u kiyimning o‘sha joyini darhol kuydiradi va teshib qo‘yadi (yemirib yuboradi). Biz uyni tozalash, xususan, kafellar va vannani artish uchun ba’zan ammiak eritmalaridan, yoki, boshqa tozalash vositalaridan foydalanamiz. Ushbu korrozion faol moddalar kimyogarlarga professional tilda kislotalar va asoslar nomi ostida yaxshi ma’lum.
Yuzaki jihatda ularni o‘zaro farqlash unchalik ham qiyin emas. Kislotalarning ta’mi nordon bo‘ladi va indikator qog‘ozni (lakmus qog‘ozini) qizil rangga bo‘yaydi. Asoslar esa, qo‘lga tekkanda, sovun singari sezgi uyg‘otadi va indikator qog‘ozni ko‘k rangga bo‘yaydi. Lekin, kimyogarlar bu kabi fenomenologik aniqlash usullari bilan kifoyalanmaydilar. Ular, moddaning aynan kislota yoki, asos bo‘lib qolishiga molekulyar darajadagi sabab nima ekani haqidagi savol bilan ko‘proq qiziqadilar. Mana, deyarli bir asrdan ko‘proq muddat o‘tibdi-ki, kimyogarlar kislotalar va asoslarni eng fundamental miqyosda farqlash ustida kalla qotirib kelmoqdalar.
Kislotalarga ta’rif berishga qaratilgan birinchi urinish – 1778-yilda Antuan Lavuaze tomonidan amalga oshirilgan edi. U, o‘sha paytda trendda bo‘lgan flogiston nazariyasini inkor etuvchi qator ilmiy tekshirishlar olib borgan va yonish jarayonida aynan qanday fizik-kimyoviy hodisalar sodir bo‘lishini ko‘rsatib bergan edi. Lavuaze, moddalar yonayotganda ular bilan birikib oladigan havodagi gazni kislorod (oxygen) deb atagan. Bu so‘zning ma’nosi «kislota tug‘diruvchi» degani bo‘lib, lekin, Lavuaze nom tanlashda biroz adashgan edi. U barcha kislotalar tarkibida albatta kislorod bo‘ladi deb ishongan va shu sababli, havoda 21% ulushda mavjud bo‘lgan, hamda, yonishga yordam beradigan gazni aynan «kislota tug‘diruvchi» deb nomlab qo‘ygan.
Arreniusning ta’rifi
Kislota va asos tushunchalarini farqlashning zamonaviy yondoshuvini shved kimyogari Svante Arrenius (1859-1927) boshlab bergan. Uning kislota tushunchasiga bergan ta’rifi juda oddiy va lo‘nda edi: agar biror modda suvda eritilganda vodorod ioni (ya’ni, proton - H+) ajralib chiqishiga sabab bo‘lsa, u –kislota bo‘ladi. Agar, basharti, modda suvda erish jarayonida gidroksid-ion OH- ajralib chiqishiga sabab bo‘lsa, u – asos bo‘ladi.
Ushbu ta’rifga binoan, mohiyatan, oltingugurt kislotasining suvdagi eritmasi (H2SO4) bo‘lmish – akkumulyator kislotasi bu – kislota bo‘ladi. Chunki, oltingugurt kislotasidagi vodorod atomlari eritmada vodorod ionlariga aylanadi. Shuning singari, natriy gidroksid (NaOH) – asos hisoblanadi; chunki u suvda gidroksid-ion ajratib chiqaradi. Ushbu ta’rif, kislota va asoslar nima sababdan bir-birini neytrallashini izohlab ham beradi. Gidroksid-ion vodorod ioni bilan to‘qnash kelganda, ular birikib, oddiy H2O molekulasi, ya’ni, suv hosil qiladi.
O‘rni kelganda aytib o‘tish joizki, Svante Arrenius, kimyo ilmidan tashqari, o‘sha zamonlarda keng muhokama markazida bo‘lgan yana bir ilmiy bahs – Yerdan boshqa sayyoralarda hayot mavjudmi, yo‘qmi, Koinotdan bizdan boshqa ham ongli mavjudotlar bormi? – qabilidagi munozaralarda juda faol ishtirok etgan. U panspermiya nazariyasi tarafdori bo‘lgan. Ushbu nazariyaga ko‘ra, hayot Koinotning qayeridadir bir marta vujudga kelishi yetarli bo‘ladi va keyinchalik, ushbu hayot nishonalarini Mikroorganizmlar tomonidan sayyoralardan-sayyoralarga kosmos orqali tashib yurish mumkin bo‘ladi deb qaraladi. Ya’ni, bu nazariya tarafdorlari, Koinotning turli joylarida hayot shakllari bir-biridan mustaqil shakllanishi shart emas, aynan bir ko‘rinishdagi hayot shaklini kosmos orqali Mikroorganizmlar turli jismlar vositasida, masalan, meteoritlar va kometalar yordamida tashib yurishi mumkin deb hisoblaydilar. Keyinchalik, ushbu nazariya o‘rniga yo‘naltirilgan panspermiya nazariyasi maydonga chiqqan. Unga ko‘ra esa, galaktikaning qayeridadir qandaydir yuksak taraqqiy etgan sivilizatsiya mavjud bo‘lib, u butun Koinot bo‘ylab o‘ziga tegishli hayot shakllaridan nishona saqlovchi vositalarni tarqatib yuradi va bunday hayot shakliga mos kelgan sayyoralarga o‘rnashib, uni ishg‘ol qilib boradi degan gipoteza ilgari suriladi. Lekin, ushbu nazariyalarning barchasi shunchaki gipoteza darajasidan nariga o‘tmagan bo‘lib, u hayot eng birinchi bo‘lib aynan qayerda va qanday vujudga kelgan? – degan savolga javob bera olmaydi.
Bryonsted-Lauri ta’rifi
Aslida, Arreniusning ta’rifi yetarlicha darajada aniq va lo‘nda. Lekin, uning qo‘llanish sohasi biroz tor. Chunki, bu ta’rif bilan, faqat moddalarning suvdagi eritmalarini kislota yoki asos deb aniqlash uchun kifoya qiladi xolos. Masalan quyidagi reaksiya uchun Arreniusning ta’rifi kamlik qilib qoladi: agar siz, xlor kislotasi (HCl) bilan ammiak (NH3) quyilgan idishlarni yonma-yon qo‘yib, jarayonni kuzatsangiz, har ikkala suyuqlik sirtidan oq tutun ko‘rinishida bug‘ ko‘tarila boshlaydi. Bu ikkala moddaning bug‘lari yuqorida, havoda o‘zaro NH3+HCl→NH4Cl tarzida reaksiyaga kirishib, ya’ni, kislota va asos o‘zaro birikishi natijasida ammoniy xlorid hosil qiladi. Ko‘rib turganingizdek, ushbu reaksiyada suv ishtirok etmayapti va shu sababli ham bu o‘rinda, Arreniusning ta’rifi yetarli bo‘lmay qolmoqda.
Masalani o‘rganib chiqqan Daniyalik kimyogar Yoxannes Nikolaus Bryonsted (1879-1947) hamda, Britaniyalik kimyogar Tomas Martin Lauri (1847-1936) birgalikda, kislota va asos tushunchasiga yangicha ta’rif taklif etishgan edi. Ularning ta’rifiga ko‘ra, kislota bu – protonni (ya’ni, vodorod ioni H+ ni) bera oladigan ion yoki, molekuladir; asos esa, protonni qabul qila oladigan molekula yoki, ion bo‘ladi. Albatta, agar qaralayotgan reaksiya suvda yuz berayotgan bo‘lsa, Bryonsted-Lauri ta’rifi ham Arreniusning ta’rifi bilan bir xil bo‘lib chiqadi; biroq, ushbu ta’rif, yuqoridagi ammoniy xlorid hosil bo‘lishi singari, suv yo‘q bo‘lgan sharoitda kechadigan reaksiyalarga ham taalluqli bo‘laveradi.
Lyuis ta’rifi
Vanihoyat, kislota va asos tushunchasiga ta’rif berishda amalga oshirilgan oxirgi umumlashtiruv, moddani kislota yoki asos deb topish masalasida, Arrenius aytganidek, reaksiyada suv ishtirok etishi, yoki, Bryonsted va Lauri ta’kidlaganidek, protonlar hosil bo‘lishi singari shartlardan xalos qildi. Ushbu umumlashtiruvchi ta’rifni 1923-yilda AQSHlik kimyogar Gilbert Nyuton Lyuis (1875-1946) taklif etgan. Lyuis ta’rifiga ko‘ra, u yoki bu moddani kislota, yoki asos deb aniqlanishi, kimyoviy reaksiya jarayonida protonlarni olinayotgani, yoki, berilayotganiga qarab emas, balki, kislota va asoslar orasidagi kimyoviy reaksiyalarda kimyoviy bog‘lar qanday yo‘l bilan vujudga kelayotganiga qarab belgilanadi. Lyuis ta’rifiga ko‘ra, kislota bu elektron juftlikni qabul qila oladigan va natijada Kovalent bog‘ hosil qilishi mumkin bo‘lgan kimyoviy birikmadir; asos esa, elektron juftlikni bera oladigan kimyoviy birika bo‘ladi.
Lyuis ta’rifini biz yuqorida bekorga umumlashtiruvchi ta’rif demadik. Chunki, bu ta’rif Arreniusning ham, Bryonsted-Lauri ta’rifini ham yagona va lo‘nda izoh ostida birlashtiradi. Ya’ni, umumlashtiradi. Shuningdek, Lyuis ta’rifini, jarayonda vodorod ishtirok etmaydigan reaksiyalar uchun ham hech bir cheklovsiz qo‘llash mumkin. Masalan, oltingugurt dioksidi kislorod ioni bilan reaksiyaga kirishganida, oltingugurt angidridi hosil bo‘ladi (kislotali yomg‘irlar vujudga kelishida ushbu birikma katta ahamiyatga ega bo‘ladi). Ushbu reaksiyada, kislorod ioni o‘zidagi ikkita elektronni beradi va natijada kovalent bog‘ hosil qiladi. Ya’ni, bu o‘rinda, kislorod ioni o‘zini xuddi asosdek tutadi. Oltingugurt dioksidi esa, ushbu elektronlarni qabul qiladi va u o‘zini xuddi kislotadek tutadi. Ushbu reaksiyada suv ham, proton ham ishtirok etmaydi va ko‘rib turganingizdek, uning uchun, Arreniusning ham, Bryonsted-Lauri ta’riflari ham kamlik qilgan bo‘lardi. Shu sababli ham, hozirda eng maqbul va keng qamrovli ta’rif bu Lyuis ta’rifi sanaladi.
pH ko‘rsatkichi: kislotaviylikni aniqlash
Suvdagi eritmalar uchun, mazkur eritmaning kislota yoki, asos ekanligini bildiruvchi, buning uchun esa, eritma tarkibidagi kislota, yoki, asos konsentratsiyasini aniqlovchi maxsus sistemadan foydalaniladi. Ushbu sistemani esa, Bryonsted-Lauri ta’rifi orqali osonroq tushuntirish mumkin. Toza (sof) suvda, har bir vaqt lahzasida albatta qandaydir H2O molekulalari vodorod ionlari (H+), hamda, gidroksid-ionlar (OH‒) ga dissotsiyalanadi. Shu bilan birga, aynan shu vaqtda, H+, va OH‒ ionlarining qandaydir birikmalari o‘zaro birikadi va suv molekulasini hosil qiladi. Shu tariqa, suvda doimo vodorod ionlari (protonlar) mavjud bo‘ladi. Sof suvdagi vodorodning molyar konsentratsiyasi, har bir litrda 10‒7 molni tashkil qiladi. Bu shuni anglatadiki, har bir o‘n million H2O molekulasidan bittasi ion shaklida turgan bo‘ladi.
Biror bir suyuqlikning pH ko‘rsatkichi, undagi vodorod ionlari sonidan kelib chiqqan tarzda, mazkur suyuqlikning mohiyatan kislota, yoinki, asos ekanligini ifodalab beradi. pH – inglizchadagi «power of Hydrogen», ya’ni, «vodorod ko‘rsatkichi» so‘zining bosh harflaridan yasalgan shartli belgi sanaladi. Yuqorida bayon qilingan ilmiy faktdan kelib chiqib, sof suvning vodorod ko‘rsatkichi pH=7 qilib belgilangan. 7 – bu, 10‒7 dagi daraja ko‘rsatkichi bo‘lib, uni musbat qulaylik uchun ishora bilan olingan. pH=7 bo‘lgan suyuqlik, ya’ni, sof suv kislota va asoslar orasida neytral suyuqlik sanaladi. Suyuqlikning vodorod ko‘rsatkichi 7 dan kamayishi bilan uning kislotaviylik xossasi ortib boradi va aksincha, 7 dan ortishi bilan, uning asoslik darajasi ortib boradi. Vodorod ko‘rsatkichi qancha kichik bo‘lsa, ushbu suyuqlik shuncha kuchli kislota bo‘ladi. Vodorod ko‘rsatkichi qancha katta bo‘lsa, unda bu suyuqlik shunchalik kuchli asos bo‘ladi.
Agar sof suvga kislota aralashtirilsa, undagi vodorod konsentratsiyasi ko‘tariladi. Masalan, sof suvga xlor kislotasi (HCl) qo‘shib borib, pH=1 gacha yetkazilsa, ya’ni, 1 litr aralashmadagi vodorod konsentratsiyasi 10‒1 gacha tushirilsa, oshqozon shirasining pH ko‘rsatkichiga taxminan teng bo‘lgan kislota hosil qilamiz.
Xuddi shu tarzda, sof suvga gidroksid-ionlar qo‘shib borish orqali, eritmaning asoslik darajasini orttirish mumkin. Masalan, maishiy foydalanish uchun chiqariladigan ammiakdagi OH‒ konsentratsiyasi 10‒11 tashkil qiladi. Ya’ni, uning pH ko‘rsatkichi 11 ga teng. 11 soni esa, 7 dan katta ekanligini siz yaxshi bilasiz va demak, ammiak bu – asos bo‘ladi.
|
| |
