1.Xom ashyoviy materiallarga va yarim tayyor mahsulotlarga bo‘lgan
talabni hisoblash.
Resurslarga bo‗lgan talab, malakaviy bitiruv ishining texnologik qismi
ma‘lumotlariga asoslanib hisoblanadi. Korxonaning xom ashyoviy materiallar,
omborlarga bo‗lgan talabi joylashtirish xarajatlarini hisobga olgan holda topiladi:
Т
c
C
C
C
0
bu yerda:
с
С - xom ashyo va materiallar narxi
Т
С
- mahalliy xom ashyo va materiallarni transportda tashish xarajatlari.
Jadval №-4.1
Mah
su
lo
tn
in
g
n
o
mi
.
Ishlab
chiqarish
hajmi
Ohaktosh
Gil
Gips
O
‘l
ch
ov
b
irl
gi
U
m
u
mi
y
Tal
ab
qi
li
n
adi
g
an
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m
Tal
ab
qi
li
n
adi
g
an
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m
Tal
ab
qi
li
n
adi
g
an
m
iq
dor
i, t
Narxi,so‘m
1
t
o
n
n
a
n
ar
x
i
U
m
u
mi
y
1
t
o
n
n
a
n
ar
x
i
U
m
u
mi
y
1
t
o
n
n
a
n
ar
x
i
U
m
u
mi
y
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Po
rt
la
n
d
se
me
n
t
t
2
0
0
0
0
0
0
2
1
3
7
9
5
8
15
0
0
0
3
2
0
6
9
3
7
0
0
0
0
4
9
4
8
9
7
1
2
0
0
0
5
9
3
8
7
6
4
0
0
0
6
1
2
2
5
1
1
5
0
0
0
7
0
4
0
8
7
5
0
0
0
52
2.Yoqilg’i va elektroenergiyaga bo’lgan talabning hisobi.
Jadval № – 4.2
Mahsulot
nomi
birligi mahsuldorlik
1 tonna
uchun
xarajati
Narxi,
so‘m
Yillik
miqdori
Umumiy
narxi,
so‘m
Texnologik maqsadlar uchun yoqilg‘i (m
3
)
Portland-
sement
t
2 000 000
80
54.9
40 000 000 2196000000
Texnologik maqsadlar uchun elektrenergiya (kWt)
Portland-
sement
t
2 000 000
96
70.5
48 000 000 3384000000
3.Ish vaqti balansi.
Jadval № - 4.3
№
Ko‗rsatkichlar
Birligi
Miqdori
1
2
3
4
5
6
7
8
Vaqtning kalendar fondi
Ishsiz kunlar miqdori
shu jumladan:
a) bayram kunlari
b) dam olish kunlari
v) qo‗shimcha dam olish
Ish kunlarining kalendar miqdori
Ishga kelmay qolish
shu jumladan:
a) navbatdagi va qo‗shimcha ta‘til
b)o‗qish bo‗yicha ta‘til
v) to‗g‗riq bo‗yicha ta‘til
g) kasal bo‗lish va boshqalar
d) davlat xizmatida bo‗lish
Ta‘tilning ikkinchi kunlari miqdori,
bu yerda navbatdagi va qo‗shimcha
dam olish kunlarini ish kuni
hisobiga olinadi
1 yildagi ishchi kunlar soni
Ish kunining o‗rtacha davomiyligi
1 ta ishchining foydali ish vaqti
fondi
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
kun
soat
soat
365
23
8
8
8
342
22.5
18
1
1
1,5
1
3
316
8,2
2595.3
53
4.Sex personali va ishlab chiqarish ishchilarini ish haqi fondini yillik hisoboti
Jadval №-4.4
N
Mutahasisning
nomi
1
navbat
2
navbat
3
navbat
Umu
miy
Maoshning
yillik fondi
Maoshning
yillik fondi
oshishni
hisobga olgan
holda
Ishlab chiqarish ishchilari
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Maydalagich tegirmon
bo‘limidagi mashinist
operator.
Mashinist yordamchisi.
Maydalagich uskuna-
lari mashinistlari
Changsizlantiruvchi
vositalari xizmatchilari
Aerojelob hizmatchilari
Kompressor
mashinistlari
Yordamchi ishchilar
Navbatchi chilangar
Eleketromontyor
Qadoqlash uskunalari
mashinistlari
Sementni ortish
omborida ishlovchi
ishchilar
Laborant
Shlambaseyn
xizmatchilari
Suvsizlantiruvchi filtr
hizmatchilari
Aylanma pech
mashinistlari
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
-
-
-
-
-
1
-
-
-
-
2
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
2
2
2
2
6
3
3
3
3
7 200 000
6 300 000
7 200 000
6 300 000
6 300 000
7 200 000
6 300 000
6 300 000
6 300 000
7 200 000
12 600 000
7 200 000
7 200 000
7 200 000
7 200 000
8 640 000
7 560 000
8 640 000
7 560 000
7 560 000
8 640 000
7 560 000
7 560 000
7 560 000
8 640 000
15 120000
8 640 000
8 640 000
8 640 000
8 640 000
Sex Personallari
1
2
3
4
Sex boshlig‘i
Katta master
Navbatchi master
Farrosh
1
1
1
1
-
-
1
1
-
-
1
1
1
1
3
3
3 600 000
3 000 000
7 200 000
4 500 000
4 320 000
3 600 000
8 640 000
5 400 000
Itogo oylik ish haqi
Qo‘shimcha oylik ish haqi = 6.5 %
Itogo asosiy va qo‘shimcha oylik ish haqi
124560000
8 102 250
132662250
8185260
Maosh fond
140847510
54
5.Zavodning umumiy harajatlari.
Zavodning umumiy harajatlari ishlab chiqaruvchi ishchilarning asosiy va
qo‘shimcha maoshidan 45 % miqdorda loyihalanib aniqlanadi.
166 010 897 * 0.45 =52 204 904;
6.Brak hisobiga yo’qotilish.
Sarf – harajatning brak hisoboga yo‘qotilish miqdorini 2 % teng deb olamiz.
13 638 650 000 * 0.02 = 272773000;
7.Zavod tannarxini aniqlash.
183 592 370 +52 204 904 + 272 773 000 = 508 570 274;
8.Ishlab chiqarishdan tashqari harajatlarni aniqlash.
508 570 274 * 0.04 = 20342811;
55
5.Sement zavodining mahsulotini to’liq tannarxini hisobi.
Jadval №-4.5
2 000 000 tonna yil (kalkulyatsiya birligi 1tonna)
Sarf-harajatlarning
nomlanishi.
Bi
rl
ig
i
Yillik ishlab-chiqarish harajatlari.
1 tonna uchun sarf
harajatlar
Miqdori
Narxi
Summa
Miqdori
Summa
1
2
3
4
5
6
7
Hom-ashyo
materiallari:
Ohaktosh
Gil
Gips
Texnologik
maqsadlar uchun:
yoqilg‘i
elektroenergiya
Maosh fondi
Eksplutatsiya sarfi
Umum zavod
xarajatlar
Brak hisobiga
yo‘qotilish
Zavod tannarxi
Ishlab chiqarishdan
tashqari sarf
harajatlar
Umumiy tannarx
t
t
t
m
3
kWt
sum
sum
sum
sum
sum
sum
sum
2137958
494897
61225
40000000
48000000
15000
12000
115000
54.9
70.5
1056045000
2688120000
2875000000
2196000000
3384000000
140847510
29820500
235797277
2727730000
508570274
2034281
2330600000
1.40806
0.44802
0.05
80
96
21120.9
5376.24
5750
4392
6768
281.7
60
472
550
1020
41
46612
Bir tonna sement olish uchun kerak bo‘ladigan harajat 46612 sum gat eng.
56
57
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 12 iyul- dagi
267-son «Mehnatni muhofaza qilishga doir me‘yoriy xujjatlarni qayta ko‘rib
chiqish va ishlab chiqish tugrisida»gi va 2010 yil 20 iyuldagi 153-son «Mex,natni
mux,ofaza kilish buyicha normativ-xukukiy bazani yanada takomillashtirish
tugrisida» qarorlariga muvofiq sement ishlab chikdrish zavodlarda faoliyat olib
boradigan xodimlar uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari ishlab chiqilgan.
Mazkur qoidalar ishlab chikarish binolarini va inshootlarini loyihalash, qurish
va qayta qurishda, sexlarni texnik jixozlash va qayta jixozlashda, texnologik
jarayonlar xamda uskunalardan foydalanishda xisobga olinishi lozim.Bundan
tashqari mazkur qoidalar texnik jixatdan tartibga solish soxasidagi normativ
xujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi.
Tashkilotlarda mexnatni muxofaza kilishga doir konunlar va boshka
normativ-xuquqiy xujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus
vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mexnat
jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mexnatni
muxofaza qilish buyicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi.
Uzbekiston Respublikasi «Mexnatni muxofaza kilish turrisida»gi qonunining
14-moddasiga muvofik xodimlar soni 50 nafar va undan oshadigan korxonalarda
maxsus tayyorgarlikka ega shaxslar orasida mexnatni muxofaza qilish xizmatlari
tuziladi (lavozimlar joriy etiladi), 50 va undan ortiq transport vositalariga ega
bo‘lgan tashkilotlarda esa bundan tashqari yo‘l xarakati xavfsizligi xizmatlari
tuziladi. Xodimlar soni va transport vositalari miqdori kamroq korxonalarda
mexnatni muxofaza qilish xizmatining vazifalarini bajarish raxbarlardan birining
zimmasiga yuklatiladi.
Tashkilot xodimlari o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda
o‘qishlari, ularning bilimlari sinovdan o‘tkazilishi va ularga yo‘lyo‘rik berilishi
kerak.Tashkilotlar GOST 17.2.3.02-78 bo‘yicha xavfli va zararli ishlab chiqarish
omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, xodimlarga ta‘sir qilish
58
xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari
to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma‘lumotga ega bo‘lishi lozim.
Bundan tashqari yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli
omillar yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoki
yangi ishlab chiqarish uskunalarini joriy qilishda xavfli va zararli omillar
to‘g‘risidagi ma‘lumotlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.Tashkilot o‘ta
xavfli sharoitda bajariladigan ishlar ro‘yxatiga ega bo‘lishi lozim. Ro‘yxatga xavfli
moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan xavo va suv muxitida,
yuqori xarorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar,yuk ko‘tarish
mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sig‘imlar, elektr uskunalarga xizmat
ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlar va amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa
ishlar kiritilishi shart.
Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish «Xodimlarni ishga
kirishdan oldin dastlabki va davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazish tizimini
takomillashtirish to‘g‘risida»gi buyruq (ro‘yxat raqami 937, 2000 yil 23 iyun)
(O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining
me‘yoriy hujjatlari axborotnomasi, 2000 y., 12-son) asosida amalga oshirilishi
lozim.
Tashkilot rahbariyati kasaba uyushmasi qo‘mitasi va sog‘liqni saqlash
organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan
xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning tibbiy ko‘rikdan o‘tishini
ta‘minlashi lozim.
Tibbiy ko‘riklar tashkilotning tibbiy muassasalarida, ular mavjud bo‘lmagan
hollarda davolash-profilaktika muassasalarida o‘tkazilishi lozim.Xodim tibbiy
ko‘rikdan o‘tishdan bo‘yin tovlagan yoki tibbiy ko‘rik natijalariga ko‘ra berilgan
tavsiyalarni bajarmagan taqdirda ushbu xodim ishga qo‘yilishi mumkin emas.
Davriy tibbiy ko‘riklar o‘z vaqtida, sifatli o‘tkazilishi va ularning natijalariga
ko‘ra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilot rahbariyati zimmasiga
yuklanadi.
59
Xodimlarni sog‘lig‘i tufayli ularga ruxsat etilmagan ishlarda ishlatish
taqiqlanadi.Tashkilotlarning ishlab chiqarish xonalari GOST 12.1.005-88 «Ish
zonasidagi havosiga umumiy sanitariya-gigiyena talablari» talablariga mos bo‘lishi
lozim.Ishlab chiqarish xonalarida ruxsat etilgan harorat, nisbiy namlik va havoning
harakatlanish tezligi ish joylaridagi ortiqcha issiqlik, bajarilayotgan ishning
og‘irlik darajasiga ko‘ra, yil mavsumi hisobga olingan holda belgilanishi kerak.
Ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy xonalarni, xomashyo va tayyor
mahsulotni saqlash xonalarini gigiyenik jihatdan toza saqlash va xodimlarning
shaxsiy gigienasiga qo‘yiladigan talablar qonun hujjatlarida belgilangan qoidalarga
muvofik bulishi lozim.Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy va sun‘iy yoritish KMK
2.01.05-98 «Tabiiy va sun‘iy yoritish» talablariga mos bulishi lozim.Avariya
yoritish tarmoklariga elektr energiya iste‘molchilarining ulanishi taqiqlanadi.
Avariya yoritishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi lozim.
Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi kerak. Yorug‘ tushuvchi
oynalarni yilda kamida ikki marotaba tozalash lozim.Yorug‘lik tushadigan deraza
va eshiklarni turli predmetlar (uskuna, tayyor maxsulot va boshkalar) to‘sib
qo‘yishiga ruxsat etilmaydi.Sun‘iy yoritish umumiy va birlashgan tizimda
ishlatiladi (umumiy mahalliy bilan birgalikda). Birgina mahalliy yoritishni qo‘llash
taqiqlanadi.Xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan xonalarda kuchlanishi 36 V dan
yuqori bo‘lmagan ko‘chma elektr yoritkichlar ishlatilishi kerak. Uskunalar va
inshootlar (bunkerlar, silososlar, quduqlar, bug‘lantirish kameralari, tunnellar va
boshkalar)ni ichki sirtini yoritish uchun ko‘chma elektr yoritkichlarning
kuchlanishi 12 V dan oshmasligi kerak.
Tashkilot maydonlari va binolarining joylashuvi KMK II 89-80 «Sanoat
tashkilotlarining bosh plani» talablariga mos bo‘lishi kerak.Tashkilotda transport
vositalarining va piyodalarning tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab
chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.Transport vositalari va tashkilot hududida
piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish hamda ish
uchastkalari va sexlari- ning ko‘rinarli joylariga osib qo‘yilishi kerak.
60
Tashkilot maydonlari ko‘kalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari
bilan ta‘minlangan bo‘lishi lozim.Tashkilot maydonidagi o‘tish joylari mustahkam
yopqichlar, suvlar oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
Yilning yoz vaqtida yo‘laklar va o‘tish joylariga suv sepilgan, qishda qordan
tozalanib, qum sepilgan bo‘lishi lozim.
Ishlab chiqarish binolari va inshootlari KMK 2.09.02-85 «Ishlab chiqarish
binolari» talablariga muvofik bo‘lishi lozim.Yordamchi binolar va xonalar KMK
2.09.04-98 «Tashkilotlarning ma‘muriy va maishiy binolari» talablariga muvofik
bo‘lishi lozim.Ishlab chiqarish va yordamchi xonalarning (harorati, nisbiy namligi,
havoning harakatlanish tezligi va boshkalar) mikroiqlimi GOST 12.1.005-88
talablariga javob berishi kerak.Nam xonalarda hamda issiq o‘tkazuvchi pollarda
(betonli, g‘ishtli, plitali va boshqalar) muntazam ishlashga mo‘ljallangan ish
joylarida yog‘och to‘shamalar va panjaralar yotqizilgan bo‘lishi kerak.Pol
to‘shamalari zararli moddalar, ishlab chiqarishdagi kirlar va changlardan yengil
tozalangan bo‘lishi kerak.Binoga transport vositalarining kirish joylari darvozalar
va signal asbob-uskunalari bilan ta‘minlangan bo‘lishi lozim.Darvoza tavaqalari
yopiq va ochiq holatida maxsus moslamalar mus- tahkam o‘rnatilgan bo‘lishi
kerak.Transport vositalari binoga kirishi uchun darvoza eni foydalanilayotgan
transport vositalari eni miqdoridan oshiq bo‘lishi kerak.Darvozalarning balandligi
transport vositasining balandligidan kamida 0,2 m dan oshiq bo‘lishi kerak.
Tashkilotlarda binolar va inshootlardan foydalanish xolatini muntazam kuzatish
tashkil etilgan bo‘lishi kerak.Barcha ishlab chiqarish binolari va inshootlari bir
yilda ikki martadan (bahor va kuzda) kam bo‘lmagan holda tashkilot raxbari
tomonidan tayinlangan komissiya tomonidan texnik ko‘rikdan o‘tkazilishi lozim.
Texnik ko‘rik xulosalari, ularda topilgan nuqsonlarni bartaraf etish bo‘yicha
tadbirlar va muddati ko‘rsatilgan dalolatnomalar orqali rasmiylashtirilishi kerak.
Xodimlar uchun xavf tug‘diruvchi halokat tusidagi buzilishlar tezda bartaraf
etilishi kerak. Xavfli hududlarda ishlab chiqarish jarayonlari halokat bartaraf
etilgunga qadar to‘xtatib turilishi lozim, shuningdek xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar
61
xavfsiz joyga ko‘chirilishi Suv bilan ta‘minlash va kanalizatsiya tizimi KMK
2.04.01-98 «Bi- nolarning ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi» talablariga mos
kelishi kerak.Ichimlik suvidan foydalanish uchun suv quvuriga ulangan
favvorachalar bo‘lishi kerak. Suv quvurlari yuk bo‘lganda baklarda qaynatilgan
suv bo‘lishi lozim.Ichimlik suvining harorati 8°S dan 20°S gacha bo‘lishi kerak.
Tashkilot hududidagi hojatxonalar isitish va kanalizatsiya tizimiga ulangan bo‘lishi
lozim.Tashkilotda kanalizatsiya tizimi yuk bo‘lganda davlat sanitariya nazorati
organlari bilan kelishilgan holda tashkilotda yer qatlamini ifloslantirmagan holda
dushxonalardan va yuz-qo‘l yuvgichlaridan suv oqmaydigan qurilmali axlat
o‘ralarining mavjud bo‘lishiga ruxsat etiladi.Xodimlarning ish vaqti, shu jumladan
qisqartirilgan ish vaqti, dam olish va tanaffuslar vaqti tashkilotlar tomonidan
qonun xujjatlariga muvofiq belgilanadi.
|
