12
1.Mahsulotning nomenklaturasi.
Har kim sement nimaligini biladi, ammo u bilan doimiy ishlaganlar bu ajoyib kulrang kukunni
qanday qilib olinishini bilmaydilar va u suv bilan aralashtirilgan- da mustaxkamligi va
qattiqligi bo‘yicha kremniy bilan solishtirgan moddaga aylanadi
Xans Kyul
PORTLANDSEMENT
Tarkibi va klassifikatsiyasi
Portlandsement deb tarkibida kalsiy silikatlari (70 — 80%)
ustunlik
qiladigan klinker va (3 — 5%) gipsni birgalikda mayda tuyib hosil
qilinadigan,suvda ham, havoda ham qotadigan gidravlik boglovchi moddaga
aytiladi. Ohaktosh va gildan iborat bo‗lgan
xom-ashyoviy qorishmani
kuydirib,klinker ishlab chiqarishadi. Gipsni qotish muddatini va tezligini nazorat
qilish uchun qo‗shiladi.Tarkibi bo‗yicha portlandsement qo‗shimchasiz,mineral
qo‗shimchali va shlakoportlandsementga bo‗linadi.Portlandsement olishdagi eng
muhim texnologik jarayonlar quyidagilardir:
A) xom ashyoviy aralashmani tayyorlash;
B) bu qorishmani o‗tda toblab klinker hosil qilish;
B) klinker, gips o‗ta
maydalab tuyib, qo‗shimchalari bilan birgalikda
kukunga aylantirish.
Xom ashyoviy aralashma asosan 75 — 80% kalsiy karbonati CaCO
3
; hamda
25 — 20% gildan tashkil topadi.Sun‘iy qorishmada gilni butunlay yoki qisman
boshqa moddalar:
domna shlakli, nefelin shlami, kul, diatomit,
trepel bilan
aralashtirish mumkin. Sement kimyosi bo‘yicha yettinchi xalqaro kongressda
(Parij, 1980 y.) ko‗p mamlakatlarning olimlari sanoat chiqindilaridan keng
foydalanish maqsadga muvofiq ekanligini ta‘kidladilar. Bu o‗rinda
tarkibi klinker
olish uchun zarur bo‗lgan moddalar (silikatlar)ga boy bo‗lmish domna shlaki
nixoyatda qimmatli xom —ashyo hisoblanadi. Masalan: glinozem ishlab
chiqarishda hosil bo‗luvchi nefelin shlamining tarkibida 25— 30% Si O
2
. 50 —
59% CaO, 2 —5%AL
2
O
3
bo‗ladi, sement olish uchun unga 15 — 20%
ohaktosh
qo‗shish kifoya, shunda xumdonlar samaradorligi 20% ga oshadi, yoqilg‗i sarfi esa
13
20 — 25% ga kamayadi.Xom ashyoviy aralashma quruq, xo‗l, chatishtirilgan
usullarda tayyorlanadi. Ishlab chiqarish usulini tanlash xom —
ashyoviy
qorishmani tayyorlash xususiyatlariga bog‗liqdir. Har bir usul o‗z avzalliklariga va
kamchiliklariga ega.
