17
Klinker fazilati, klassifikatsiyasi va portlandsementlar nomenklaturasi.
Sement klinkerning sifati quyidagilar bilan fazilatlanadi:
-Asosiy oksidlar.
-Ximyoviy tarkibi.
- Eng asosiy oksidlar miqdorlari.
-O‗rtasidagi foiz xisobidagi munosabatlarni to‗g‗rilab
turuvchi modullarning
sonli qiymati .
Avvalgi bog‗langan kalsiy oksidi miqdorining kislotali oksidlar miqdoriga
nisbatini ifodalovchi va foiz xisobida 1,7 — 2,64 oraliqda o‗zgaruvchi quyidagi
bitta asosiy gidravlik moduldan foydalanilgan:
Ammo klinkerning sifatini bittagina modul bo‘yicha
baholash yetarli emas
ekan,shuning uchun yana ikkita modul: silikatli va gil tuproqli modullari kiritiladi.
Silikatli (kremnozyomli)
Bu modulning sonli qiymati portlandsement uchun 1,7-3,5 sulfatbardoshlisi
uchun esa 4 va undan ortiq oraliqda o‗zgaradi.
Glinozyomli (yoki alyuminatli) modul GM.
Oddiy portlandsement uchun 1,0 — 2,5 oraliqda o‗zgaradi.
Yuqori CM da xom —ashyoviy aralashma qiyin birikadi,
sement sekin tutib
qoladi va qotadi, ammo yuksak mustahkamlikka ega bo‗ladi. GM ning qiymati
kam bo‗lgan holda portlandsement minerallashgan
suvlarga nisbatan yuksak
bardoshlikka, kattaroq qiymatlarda esa pasaygan yakuniy mustahkamlikka ega
bo‗ladi.
G.Kyul kislotali oksidlarning kalsiy oksidi bilan to‗yinish darajasi deb
ataluvchi Tk -tuyinish koeffisienti kiritdi. «Ideal» klinkerda u birga teng bo‗ladi va
18
tarkibida acocan 3CaO·SiO
2
, 3CaO·Al
2
O
3
, va 2CaO·Fe
2
O
3
bo‗ladi.Rus
tadqiqotchilari V.A. Kind,V.N. Yunglar sement klinkerdagi
asosiy oksidlarini
nisbatini baholash uchun o‗zlarining formulalarini taklif etdilar:
va uni to‘yinish koeffisienti deb atadilar. Xom – ashyoviy aralashmalarni
xisoblashda quyidagi soddalashtirilgan tuyinish koeffisienti formulalardan
foydalanish mumkin:
Zavodda tayyorlanuvchi klinkerlarda Tk ning qiymati xom —ashyo,
qurilmalar va kuydirish sharoitlariga qarab 0,85 —0,95 oraliqda o‗zgaradi va
o‗zgarish
xom-ashyoning tarkibiga, xossasiga, kuydirish moslamalari turiga,
shartlariga va boshqa omillarga bog‗liq. Klinkerning fazilati asosiy klinker —
minerallari: C
3
S (alit), C
2
S (belit), C
2
A. C
4
AF — portlandsementning bog‗lovchilik
xususiyatlarini asosiy minerallarning foiz miqdori bilan aniqlanadi.
Sobiq Ittifoqda klinkerning mineral tarkibining
uning kimyoviy analizi
natijalariga ko‗ra V.A.Kind formulasi bo‗yicha aniqlanadi:
%
C
3
S=3,8SiO
2
(3Tk-2)
%
C
2
S=8,6SiO
2
(1-Tk)
Bunda:SiO
2
— klinkerda bog‗langan kremnozyomni miqdori % Eriydigan
minerallarning miqdorini foizda glinozyom modulining GM qiymatiga ko‗ra
xisoblab topiladi.
GM > 0,64 bo‗lganda
%C
4
AF = 3,04 Fe
2
O
3
; % C
3
A = 2,65(Al
2
O
3
-0,64Fe
2
O
3
);
GM < 0,64 bo‗lganda
Bunda AL
2
O
3
. Fe
2
O
3
— ularning miqdori %
Kalsiy sulfatning miqdorini %, formula bo‗yicha aniqlanadi:%CaS0
4
-
1,7%SO
3
Mamlakatda chiqariladigan portlandsement klinkerning mineralogik
19
tarkibi quyidagi oraliqlarda o‗zgaradi: C
3
S 45 — 60%; C
2
S 20-30%; C
3
A
5
-12%.
C
4
AlF 10-20%F
Ularning xisoblab chiqilgan miqdori 98 — 99%
ni tashkil qilib, odatda
buning 75 — 82% ni silikatlar minerallari ulushiga ,18 — 25% ni esa C
3
A, C
4
AF
ga to‗g‗ri keladi. Klinker tarkibida C
3
A lar ortiqroq bo‗lganda sementlar juda tez
qotishadi va tez qotuvchi sementlar
ishlab chiqarishda ishlatiladi, agar C
2
S va
C
4
AF miqdori balanda bo‗lsa, bu holda sementlar sekin —asta qotishadi. C
3
A
miqdori ko‗p bo‗lgan sementlar esa tez tutib qolishadi va boshlang‗ich muddatida
tez qotadi, ammo sovuqqa va agressiv muhitlarga barqaror emas.
