23
olish va bartaraf etish, og‘zaki talaffuz me’yorlari
ustida ishlash,
o‘quvchilarning so‘z zaxirasini oshirish jarayonlari tadqiqot predmeti
bo‘lishi mumkin.
Ikkinchi bosqich yuzaga kelgan murakkab holatning kelib chiqish
sabablarini aniqlashdir.
Uchinchi bosqich yuzaga kelgan murakkab
holatni bartaraf etish
yo‘llarini belgilashdan iborat. Tadqiqotchi bir necha yo‘lni belgilashi
va ularning samaradorligiga umid bog‘lashi mumkin. Bu belgilangan
yo‘llardan qaysi birining ko‘proq samara berishini o‘tkaziladigan
eksperiment natijalari ko‘rsatadi. Masalan, tadqiqotchi shevaga oid
xatolarni bartaraf etish maqsadida lug‘at diktantlari o‘tkazish, shevada
talaffuzi adabiy tildan farq qiluvchi so‘zlar ro‘yxatini tuzish, yo‘l
qo‘yilgan xatolar bilan bog‘liq ta’rif
va qoidalarni eslash,
o‘quvchilarni bir necha guruhlarga bo‘lib ular o‘rtasida «Topqirlar
bellashuvi» o‘tkazish kabilardan foydalanishni tavsiya etgan bo‘lishi
mumkin. Bu tavsiyalarning samaradorlik darajasi tajriba-sinov ishlari
orqali aniqlanadi.
Metodik merosni o‘rganish. Metodik merosni o‘rganish ilmiy
tadqiqotning eng muhim metodlaridan biri sanaladi. Ona tili
ta’limining u yoki bu masalasini o‘rganishda
agar uning tarixiga
murojaat etiladigan bo‘lsa, bu metoddan foydalanishga to‘g‘ri keladi.
Masalan, «Ona tili ta’limi jarayonida takrorlash darslarini tashkil
etish» masalasini ilmiy nuqtayi nazardan tahlil etish uchun shu
masalaning tarixiga, ya’ni Sharqning
buyuk mutafakkirlarining
takrorlash xususida bayon qilgan fikrlariga to‘xtalishga to‘g‘ri keladi.
Tadqiqotchi bu haqda Abu Rayhon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Umar
Xayyom, Alisher Navoiy va boshqa allomalarning asarlarini o‘qib,
ularning shu borada bayon qilgan fikrlariga tayanadi.
Agar ona tilidan ta’lim mazmuni tadqiqot obyekti qilib tanlangan
bo‘lsa, tadqiqotchi
turli davrlarda ona tili ta’limining maqsadi qanday
belgilanganligini aniqlaydi va muammoning tarixiga to‘xtalishga
zaruriyat sezadi.
