O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

42 
Endi tebranishlarning fazaviy munosabatini aniqlaymiz. Koordinatalari 0 va 
x
bо‘lgan zonalar 
R
nuqtada hosil qilgan tebranishlar fazalarini topamiz. Bu 
tebranishlarning fazalar farqi 
yо‘l hisobiga hosil bо‘ladi. 
x=0
bulgan zona 
tebranishi fazasi 
ωt 
bо‘lsa, 
x
zonaning fazasi : 
(2) 
R
nuqtada hosil bolgan natijaviy tо‘lqin quyidagicha ifodalanadi: 
(3) 
(4) 
Quyidagi ifoda 
R
nuqtadagi natijaviy tebranish amplitudasini beradi: 
(5) 
Linza markazining tо‘g‘risida yotgan nuqta uchun 
bо‘ladi, ya’ni 
bо‘lganda hamma elementar zonalardan kelayotgan tebranishlar 
R
nuqtaga bir xil 
fazada yetib keladi va natijaviy tо‘lqin amplitudasi ularning algebraik yig‘indisidan 
iborat bо‘ladi. Agar: 
yoki 
(6) 
bо‘lsa, A

amplituda nolga aylanadi. Bu shart intensivlikning minimum shartidir. 
(5) va (6) ifodalardan kо‘rinadiki difraksion maksimum va minimumlarning 
vaziyati tirqishning vaziyatiga bog‘liq bо‘lmaydi. U faqat nurlarning yо‘nalishi bilan 
aniqlanadi. Demak, shaffof tо‘siqda ikkita bir xil tirqish ochilgan bо‘lsa, ular bir-
birining ustiga tushuvchi bir xil difraksion manzarani hosil kiladi. Lekin bu yerda 
tirqishlardan kelayotgan tо‘lqinlarning interferensiyasini hisobga olish kerak bо‘ladi. 
Bosh maksimumlar orasiga kо‘shimcha minimum joylashadi. Agar tirqishlar bir-
biridan uzoq va tor bо‘lsa, u holda dastlabki ikki mimimum orasiga kо‘pgina yangi 
minimumlar va maksimumlar joylashishi mumkin. 

43 

Download 3,61 Mb.