O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

39 
Doiraviy teshikdan yuzaga keladigan difraksiya, doiraviy diskda yuzaga keladigan 
difraksiya, natijaviy tо‘lqin amplitudasining tо‘siq va ekran о‘lchamlariga bog‘lik 
bо‘lishi, Puasson dog‘lari. 
Sinov savollari: 
1.
Doiraviy teshikdan hosil bо‘ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
2.
Teshikdan hosil bо‘lgan difraksion manzara markazida yorug‘ va korong‘u 
dog‘larning hosil bо‘lishi nimalarga bog‘liq?
3.
Doiraviy diskdan hosil bо‘ladigan difraksiyani tushuntirib bering.
4.
Nima uchun doiraviy diskdan kuzatiladigan difraksion manzaraning markazida 
doim yorug‘ dog‘ hosil bо‘ladi?
5.
Puasson dog‘lari nima?
 
 
 
15- Mavzu. Fraungofer difraktsiY. Difraktsion panjara va uning asosiy 
xarakteristikalari. Dispersiya, ajrata olish qobiliyati. 
Yorug‘lik yо‘liga cheti tо‘g‘ri chiziqdan iborat bо‘lgan shaffofmas yarim 
tekislik urnatamiz. Soddalik uchun tо‘lqin sirtini yassi deb xisoblaymiz va u tekislikka 
parallel bо‘lsin. Tekislikdan orqa tarafda undan 
b
masofada ekran joylashtiramiz. 
Ekranning ixtiyoriy 
R
nuqtasidagi natijaviy tebranishni о‘rganamiz. Tо‘lqin frontining 
ochiq qismini juda tor bо‘laklarga bо‘lamiz. Hosil bо‘lgan zonalar chetidan 
R
nuqtagacha bо‘lgan masofa bir xil 

kattalikka farq qilsin. Bu vaqtda qо‘shni zonalar 
R
nuqtada hosil qilgan tebranishlar bir xil fazaga farq qiladi. Xar bir zona hosil kilgan 
tebranishlar amplitudalari shu zonalar yuzasiga, demak ularning kengligiga bog‘liq 
bо‘ladi. Shuning uchun
(1) 
Birinchi 
m
zonaning umumiy kengligi: 
m
uncha katta bо‘lmagani uchun ildiz ostidagi ikkinchi hadni tashlab yozish mumkin: 

40 
Bundan 
(2) 
ekanligi kelib chiqadi. 
Bu ifoda orqali kengliklar nisbatini 
aniqlasak (yuzalar ham shu nisbatta 
bо‘ladi) quyidagicha bо‘ladi: 
Bu ifodadan kо‘rinadiki, 

Download 3,61 Mb.