O’quv – uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilari va talabalari, umumiy fizika, nazariy fizika, astronomiya fanlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarini qo’llash jarayonlariga qiziquvchilar uchun mo’ljallangan

Download 3,61 Mb. Pdf ko'rish
bet	38/127
Sana	20.05.2024
Hajmi	3,61 Mb.
	#245676

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 127

Bog'liq
Majmua Optika ZAXIDOV I

Tabiiy aylanish
. Yassi qutblangan yoruglik ba’zi moddalar orkali utganda
yoruglik vektori tebranish tekisligining aylanishi kuzatiladi, yoki qutblanish
tekisligining aylanishi kuzatiladi. Bunday xossaga ega bulgan moddalar
optikaviy faol
moddalar
deyiladi. Kristall jismlar (kvars,kinovar), sof suyukliklar (skipidar, nikotin),
optikaviy faol moddalarning nofaol erituvchilardagi eritmalari (kand, vino kislotasi va
boshkalarning suvdagi eritmalari) shular katoriga kiradi.Qutblanish tekisligining
aylanishini Arago (1811 y.) kvarsda nurning ikkilanib sinishini urganishda kashf
kilgan. Tulkin uzunligining tayinli kiymatida qutblanish tekisligining buralish burchagi
m o d d a n i n g k a l i n l i g i g a p r o p o r s i o n a l b u l a d i .
(1)

-koeffitsiyent aylanish doimiysi deb ataladi. U xar millimetrga tugri keladigan
burchak graduslari bilan ifodalanadi. Aylanish doimiysi tulkin uzunligiga boglik
buladi. Masalan, kvars uchun sarik nurlarda (

=0,5890 mkm)

=21,7 grad/mm,
binafsha nurlarda esa (

=0,4017 mkm),

=48,9 grad/mm.
Eritmalarda qutblanish tekisligining ungga va chapga aylanishini aylanishini
Paster (1848 y.) aniklagan.
Bio (1831 y.) tajribalar orkali eritmalarda qutblanish tekisligining aylanish
burchagi nurning eritmadagi l yuliga va aktiv moddaning s konsentratsiyasiga
proporsionaldir.
(2)
bu ifodada
-
solishtirma aylanish doimiysi
deyiladi.
Aylanish koeffitsiyenti tulkin uzunligining kvadratiga taxminan proporsional
buladi. Umuman olganda,

ortganda



kamayadi.
Drudening tajribada tasdiklangan formulasi kuyidagicha:
(3)

62
bu yerda

i
-moddaning yutilish tasmalarining tulkin uzunligi.
Qutblanish tekisligining aylanishiga karab, optikaviy faol moddalar
ungga
va
chapga aylantiruvchi
moddalarga bulinadi. Agar nurga karama-karshi karab turilsa,
ungga aylantiruvchi moddalardaqutblanish tekisligi soat strelkasi buyicha, chapga
aylantiruvchi moddalarda esa soat strelkasiga teskari aylanadi.
Xamma optikaviy faol moddalar yukoridagi ikki xil kurinishda buladi. Bir
kurinishdagi moddaning molekulalari yoki kristallari ikkinchi kurinishdagi modda
molekulalari yoki kristallarining kuzgudagi aksi buladi. Bunday kristallarga
enantiomorf kristallar
deyiladi.

Download 3,61 Mb.

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 127

Download 3,61 Mb.

Pdf ko'rish