22
Qattiq real vaqt tizimi
- bu real vaqt tizimida vaqt bo‘yicha cheklanishlarni
bajarmaslik, tizimning maqsadli vazifasini bajarishda falokatli oqibatlarga olib
keladi. Bu tizimlar harbiy va kosmik sohalarda ishlatiladi.
Qattiq real vaqt tizimlari (hard real-time system) bo‘lgan holda berilgan vaqt
oralig‘idan (“dedlayn” yuzaga kelishi) so‘ng bajarilgan operatsiya foydasiz
hisoblanadi va oqibatda butun tizimni ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin deb
hisoblanadi. Yumshoq real vaqt tizimi (soft real-time system) vaqt bo‘yicha
ushlanishlarga yo‘l qo‘yadi va ajratilgan vaqt oralig‘ida etibor uchun turli choralar
amalga
oshiriladi, masalan, hosil qilinadigan javobni sifatini kamaytirish evaziga
(masalan, videoda kadrlarni o‘tkazib yuborish).
Qattiq real vaqt tizimlarida ushlanishlar sekund yoki milli sekunlarda beriladi,
vaqt bo‘yicha cheklanishlarni bajarilmasligi tizimning maqsadli vazifalari uchun
falokatli oqibatlarga olib keladi.
Odatda, qattiq real vaqt tizimlari past darajadagi vositalar bilan muloqatda
bo‘ladi. Masalan, avtomobil dvigatelini boshqarish tizimi qattiq real vaqt tizimidir,
chunki signalga etibor ushlanib (kechiksa) qolsa dvigatelni ishdan chiqishiga olib
kelishi mumkin.
O‘rnatiladigan qattiq real vaqt tizimlariga boshqa misol bo‘lib
tibbiyot
tizimlari (yurakni elektron stimulyatori va boshqalar), havsizlik yostiqlarini
boshqarish tizimi, sanoat robotlari, alohida elektr ta’minot vositasini boshqarish
tizimi bo‘la oladi.
Voqeaga berilgan vaqt oralig‘ida qatiy etibor qilish shart bo‘lgan hollarda
qattiq real vaqt tizimlari joriy etiladi. Odatda bundek qattiq talablar etibor
ushlanib
qolish holatlari ro‘y bersa u yoki bu holatda katta talofatlar sodir bo‘lishi mumkin
bo‘lgan tizimlarda foydalaniladi, masalan, atrof muhitga jismoniy shkast yetkazish
va inson hayotiga havf bo‘lganda. Ma’lum misollardan harbiy va kosmik tizimlarni
boshqarish bo‘la oladi.
Bitta masaladan ortiq masala yechilishi kerak bo‘lgan holda tizim vaqtini
taqsimlash yechiladigan masalaning muhimlik darajasini inobatga olgan holda
amalga oshiriladi. Undan tashqari, shundek algoritmlar borki bajarilishiga eng kam
23
vaqt qolgan masalalarga vaqt bo‘yicha ustunlik beradi (Earliest Deadline First).
Bundek algoritmlar 100% dan kam yuklangan tizimlar uchun mos keladi.
Yumshoq real vaqt tizimlari uchun ushlanish vaqti o‘rtacha kattaliklarda
beriladi. Bunga bank terminallari yoki savdo apparatlari misol bo‘la oladilar.
Odatda yumshoq real vaqt tizimlariga misol bo‘lib tijorat aviayo‘llarini
uchish
jadvallarini boshqaruvchi dasturiy ta’minot bo‘la oladi. Bundek tizim bir necha
sekun ushlanish bilan ishlay olishi mumkin. Jadvallarni boshqarish tizimida
hisoblashlar real vaqt ish tartibida bajarilmasa, tijorat aviotashishlarni ta’minlash
mumkin bo‘lmay qolar edi. Real vaqt audio yoki vidio tizimlari ham shuningdek,
odatda yumshoq real vaqt tizimlariga kiradi. Real vaqt cheklanishlari buzilishi
sifatni yo‘qotishda namoyon bo‘ladi, tizim esa ishlashni davom ettiradi.
Qayd qilib o‘tish muhimki, qattiq va yumshoq real vaqt tizimlari o‘rtasidagi
farqi masalani yechishga yetarli vaqt miqdori bilan albatta bog‘liq bo‘lishi shart
emas. Agarda protsessorni 15 minut (qattiq real vaqt) ichida
sovitilmasa kompyuter
qizib ketishi mumkin. Boshqa taraftdan esa, tarmoq kartasi buferdagi axborotni
yo‘qotishi mumkin, agarda uni sekundning ulishida o‘qilmasa, lekin bu axborotlarni
takroran uzatilishi mumkin. Foydalanuvchi esa bu ushlanishni umuman sezmaydi
ham.
O‘rnatiladigan tizimlarni ishlashini real vaqtda tashkil etish ularni
loyihalashtirishdagi asosiy muammolardan biri hisoblanadi.
