O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi

Download 238,38 Kb.
bet	20/23
Sana	19.12.2023
Hajmi	238,38 Kb.
	#124029

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Bog'liq
O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi-hozir.org

H ₀va tok hosil qilgan maydon

^H_i. Superpozitsiya

prinsipiga ko‘ra, magnit strelkasiga ta’sir etuvchi natijaviy magnit maydon

kuchlanganligi H ,

r

H₀,
r

H_i, vektorlarning geometrik yig‘indisiga teng:

H = H₀+ H_i
Bitta asosga o‘ralgan (n) ta o‘ramdan iborat aylanma o‘tkazgichning markazidagi magnit maydon kuchlanganligi

_H_In
, (1)

ⁱ 2r
bunda I – o‘ramdagi tok kuchi, r – g‘altak radiusi, n – o‘ramlar soni.

l
ifodani ( Id^r) tok elementi uchun Bio-Savar-Laplas qonunidan

_rosongina olish mumkin

_dlIdl

^r1 I dl, r^r

1 Idlsin

dH 

4 _r³

yoki

dH 

4 _r²

Aylanma tok elementi (dl) uchun

sin=1 (5-rasm).
Superpozitsiya qonuniga binoan
  ^,
2

5 -rasm

H  _dH

_1 _I

4 _r²

2r

0

d  ^I

l
2r

n ta o‘ram uchun esa,

H  ^In.

ⁱ 2r

Aylanma tok kuchlanganligi H_i

o‘ram tekisligiga perpendikular

bo‘lgan tekislikda yotadi (4-rasm). Chunki aylanma tokli o‘ramning

r
tekisligi bilan mos tushadi, u holda H_ivektor H ₀vektorga perpendikular

3-rasmdan ko‘rinadiki,

tg  ^Hiva

H ₀

H ₀

H_i

tg
. (2)

Shunday qilib, (1) va (2) ifodalardan Yer magnit maydonining gorizontal tashkil etuvchisini hisoblash formulasini keltirib chiqaramiz:

H ₀

In
2rtg
 ^Inctg
2r
(A/m)

H ₀ni tangens-bussol g‘altagidagi tokning 3-5 ta qiymatida o‘lchab,

^Ho' r

_^^H0i

n
o‘rtacha qiymat va og‘ishning o‘rtacha qiymati topiladi:

^^H0o'r

_^^H0i

n
bu yerda,
H ₀_i

^H0o'r

H ₀_i

Strelka uchlarining o‘ram markazi bilan aniq mos tushmasligi sababli shimoliy (_N) va janubiy (_S) uchlari bo‘yicha hisoblashlar olish kerak. Xatoliklarni kamaytirish uchun har bir tok qiymati uchun og‘ish burchagi ( va ) tokning turli yo‘nalishlari uchun ikki martadan o‘lchanadi va hisoblanadi

 ^'   ^'

_{ }''

_{ }''

__i_ iN iS iN iS _.
4

Qurilmaning elektr sxemasi 6-rasmda berilgan.

~~220~~

В
6-rasm

Ishni bajarish tartibi va o‘lchash natijalarini hisoblashga doir uslubiy ko’rsatmalar

Tangens-galvanometrni shunday o‘rnatiladiki, o‘ram tekisligi magnit meridiani bilan mos tushsin.
K (K') kalit va П – o‘tkazuvchilar ulanib, tok manbai yoqiladi. O‘zgaruvchi rezistor (R) yordamida magnit strelkasini 30-50 gacha

og‘diruvchi tok kuchi beriladi.

I _i– ampermetr ko‘rsatishi va (_iN vа

_iS) burchaklarning qiymatlari berilgan tok uchun jadvalga yoziladi.

Almashtirgich (П) yordamida tok yo‘nalishi o‘zgartirilib

_iS qiymatlari yoziladi.

Tajriba tokning 3 ta turli xil qiymatlarida takrorlanadi.

I_i^ва _iN ва

H ₀_o_`_r,

^^H0 o`r
larning qiymatlari hisoblab topiladi

H₀ Н
0o'r
 Н

0o'r ^,

_{ }^^Н0o'r

^Н0o'r
100% .

№

_II_i

_III
i

I_i (А)

^IiN

^IiS

_II
iN

_II
iS

_i

^H0i

^H0o’r

H_0i

^H0o’r



…

NAZORAT SAVOLLARI

Magnit induksiya vektori deb nimaga aytiladi va u qanday birliklarda o‘lchanadi?
B vektorning yo‘nalishi qanday aniqlanadi?
Magnit maydon kuchlangani va induksiyasi qanday bog‘langan?
Magnit maydoni grafigi qanday tavsiflanadi. Elektr va magnit maydonlarining tasviri qanday ifodalanadi.
Magnit maydoni superpozitsiya prinsipi qayerda qo‘llaniladi.
Bio-Savar-Laplas qonuni formulasini (vektor va skalyar) ko‘rinishlarini yozing. Bu qonunning grafigi talqinini bering.
Bio-Savar-Laplas qonunini aylanma tok magnit maydonini hisoblashga tatbiqi.

Yer magnit maydon kuchlanganligining gorizontal tashkil etuvchisini topish usulini tushuntiring va hisoblash formulasini keltirib chiqaring.

ADABIYOTLAR

Savelyev I.V. "Umumiy fizika kursi", II tom. Toshkent, "O‘qituvchi", 1983 .
Ismoilov M.I., Habibullayev P.K., Xaliulin M.G. Fizika kursi (Mexa- nika, elektr, elektromagnetizm). Toshkent, ”O`zbekiston”, 2000.
Ahmadjonov O. Fizika kursi ,2- qism, Toshkent, “O’qituvchi” 1985.
Трофимова Т. Курс физики. Москва. «Высшая школа» 1990.
Детлaф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. Москва. «Высшая школа», 1989
Kalashnikov S.G.. Elektr. Toshkent, "O‘qituvchi", 1979.

9- laboratoriya ishi

SOLENOID O‘QIDAGI MAGNIT MAYDONINI O‘RGANISH

Kerakli asboblar: Solenoid, flyuksmetr (galvanometrga ulangan N ta o’ramdan tashkil topgan sinov galtagi), tok manbai, milliamper- metr, ulash simlari.

Ishning maqsadi

Laboratoriya ishini bajarish natijasida talaba:

elektromagnit induksiyasi hodisalarini va magnit maydonning asosiy fizikaviy kattaliklarini ta’riflay bilishi kerak;
Bio-Savar-Laplas qonunini turli shakldagi tokli o’tkazgichlarning mag- nit maydon kuchlanganligini hisoblashda qo’llashni o’rganishi zarur;
flyuksmetr yordamida solenoidning magnit maydonini o‘rganishda elektromagnit induksiyasi hodisasining ahamiyatini tushuntirib berishi kerak.

Topshiriq

Flyuksmetr yordamida magnit maydon induksiyasini o‘lchash usulini o‘rganish;
Olingan natijalar asosida ballistik galvanometr ko‘rsatkichlari ning solenoid o‘qidagi ixtiyoriy nuqtaning x koordinata bilan bog‘lanish grafigi =f(x), yoki B=f(x) ni chizish.
Olingan natijalarni tahlil qilish.

Asosiy nazariy ma’lumotlar

Toklarning magnit maydonini hisoblash asosida tok elementi ( Idl ), maydonning superpozitsiya prinsipi va Bio-Savar-Laplas qonunlari yotadi

dB^r

₀ I dl , r^r

4r ³

, yoki

dB 
₀ Idl sin _,
4r ²

bu yerda, r -dl tokli o‘tkazgichdan magnit maydon induksiyasi hisobla- nayotgan maydondagi A nuqtagacha bo‘lgan radius-vektor (1-rasm).

I –tok kuchi, dl -tok o’tayotgan tomonga yo’nalgan elementar

o’tkazgich uzunligi,
r

⁽^Idl⁾- vektor kattalik elementar tok,

^r- elementar

tokdan magnit induksiyasi aniqlanayotgan nuqtagacha yo’nalgan

radius-vektor, -

(Idl )

va ^rvektorlar orasidagi burchak.

ϕϕ
Idl  _I

dl

r
1-rasm
2 - rasm

Bio-Savar-Laplas formulasini va superpozitsiya prinsipini qo‘llash natijasida solenoid o‘qidagi magnit maydon induksiyasini aniqlash mumkin

B  ^0^Incos

₂2
 cos₁ ,

bunda I -tok kuchi, n -solenoidning bir birlik uzunligiga to‘g‘ri keluvchi

o‘ramlar soni, ₁

va  ₂

magnit maydon induksiyasi o‘lchanayotgan

nuqtadan solenoidning chetki o‘ramlariga o‘tkazilgan radius-vektorlar orasidagi burchaklar (2-rasm). Solenoid markazida esa,

cos₂ 

2l _,

cos ₂

 cos₁

Bundan

_B_₀Inl

_₀In

Agar solenoidning uzunligi uning o‘ramlari diametridan ancha katta

bo‘lsa

l  2R , u holda, solenoiddan tashqarida hosil bo‘lgan magnit

maydon induksiyasi nolga teng bo‘ladi, maydon solenoid ichida bir jinsli bo‘lib, quyidagiga teng

IN
B  ₀ _l
 ₀

In ,

bu yerda I -solenoid o‘ramlaridan o‘tuvchi tok kuchi, l -cheksiz uzun

solenoidning bir qismi uzunligi, N - l uzunlikdagi o‘ramlar soni,

- bir birlik uzunlikka mos keluvchi o‘ramlar soni.

n  ^N

l



S

Ixtiyoriy S -yuzadan o‘tuvchi magnit oqimi deb, quyidagi fizik kattalikka aytiladi

  _B_ndS

, yoki
  _^r_nd ^r

S S

bunda

B_n B cos

B vektorning dS birlik yuzaga tushirilgan n

normalga proyeksiyasi. (3-rasm). Bir jinsli magnit maydonda oqim

Ф  BS cos
ga teng.

Yopiq o‘tkazuvchi konturidagi magnit oqimining o‘zgarishi, konturda induksion tokni hosil qiladi, bu hodisa elektromagnit induksiya hodisasi deyiladi.

Download 238,38 Kb.

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Download 238,38 Kb.