vazifa. Jism tinch holatdan boshlab tekis tezlanuvchan harakat qilgandagi yo‘l qonunini tekshirish

bu yerda

a  ¹  a

3
 a₁ 


a  a₂ 

a  a₃ .

1. vazifa. Tezlik qonunini tekshirish

1. 
   
   C yukning yuqorigi yuzasidan biror masofada halqasimon P platforma joylashtiriladi Undan pastda (taxminan 30 sm da) tekis D platforma o‘rnatiladi. C yukga qo‘shimcha yukcha qo‘yiladi va tizim boshlang‘ich holatga keltirilib, elektromagnit toki ulanadi.
   

2. Elektromagnit toki o‘chirilib shu ondayoq sekundomer ishga tushiriladi. P platforma qo‘shimcha yukchani ushlab qolganda sekundomer to‘xtatiladi C yo‘lda tizimning tekis tezlanuvchan harakati uchun ketgan t vaqt o‘lchanadi Vaqt kamida 5 marta o‘lchanadi

   
   

3. Halqasimon platforma yukchani ushlab qolganda tizimning tekis harakatidagi tezligi aniqlanadi Uni aniqlash uchun platformalar orasidagi masofadan C yukning balandligini ayirib l yo‘l topiladi va tekis harakat vaqti  o‘lchanadi  quyidagi tartibda aniqlanadi: elektromagnit toki o‘chirilib shu ondayoq sekundomer ishga tushiriladi,

   
   

D platformaga C yuk urilganda sekundomer to‘xtatiladi va t^ vaqt
hisoblanadi C va l ning muayyan qiymatlari uchun t^ vaqt 5 marta o‘lchanadi Tekis harakat vaqti quyidagicha aniqlanadi


<>=<t^> - 

Bunda:
  ^l va

t

a  ^  ^l 

t

Yuqoridagi tajriba halqasimon platformaning 3 xil holati uchun

o‘tkaziladi (ya`ni S₂ l₂

va S₃ l₃
holat uchun ham shu tartibda

bajariladi). O‘lchash natijalari 2- jadvalga yoziladi

2-jadval

unda

a₁  a₂  a₃ (taqriban)

5. Tezlanishni aniqlashdagi xatolikni baholash uchun 1 qismning 5 punktidagi amallar bajariladi

   
   

1. vazifa. Nyutonning 2- qonunini tekshirish

Atvud mashinasida qo‘shimcha yukchani C yukdan С^I yukka olib qo‘yib, tizimning massasini o‘zgartirmay harakatlanuvchi kuchni o‘zgartirish mumkin Dinamikaning asosiy qonunini tekshirishda 2 ta qo‘shimcha yukcha kerak bo‘ladi

1. 
   
   C yukning pastki asosidan o‘rnatiladi
   

S₁ masofada yaxlit platforma

2. O‘ngdagi C yuk ustiga 2 ta m₁ va m₂ yukchalar qo‘yiladi va

   
   

elektromagnitni tok manbaiga ulab, tizimni boshlang‘ich holatda ushlab turiladi.

3. Elektromagnit tokdan uziladi va bir vaqtning o‘zida sekundomer ishga tushiriladi D platformaga C yuk urilganda sekundomer to‘xtatiladi ^t vaqt 5 marta o‘lchanadi

   
   

at ²

Bu hol uchun,

S  (1)
2

va m_t a₁  (m₁  m₂ )g  F₁

; (2)

bu yerda

m_t  2m  m₁  m₂

O‘lchangan vaqt ( t_i ) ning qiymatlari, vaqtning o‘rtacha

2
qiymatining kvadrati t_i va

S₁ masofa 3-jadvalga yoziladi

4. 
   
   S₁^ va S₁^ qiymatlar uchun 1 2 3 punktlar qaytariladi va 3-
   

jadvalga yoziladi

5. Chapdagi С^I yuk ustiga yengil yukcha ( m₁ m₂ ) va o‘ngdagi C yuk ustiga esa og‘ir yukcha qo‘yilgan hol uchun tajriba qaytariladi Bu hol uchun

   
   

a t ²

_{S2 } 2 2
2
, (3)

m_t a₂  F₁  (m₁  m₂ )g . (4)


t
Olingan natijalar 3-jadvalning o‘ng tomoniga yoziladi va o‘rtacha

vaqt t₂

aniqlanadi hamda


² hisoblanadi.

2
6. (1) va (3) dan

a_{1 } S₁  t₂ ²

^a₂ S₂  t₁ ²
(5)

(2) va (4) dan esa

a_{1 } F₁ a₂ F_2
 m₁  m₂ m₁  m₂
(6)

нosil qilinadi.
Agar tajribada o‘lchangan kattaliklar (5) va (6) formulalarning o‘ng tomonlari tengligini isbotlasa u holda formulaning chap tomonlari ham tengligi isbotlanadi Demak tajriba asosida aniqlangan tezlanishlar nisbati (5) Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan hisoblangan (24) tezlanishlar nisbatiga teng ekanligi tekshiriladi


S₁  t₂ ²

Shuning uchun tajriba natijalari bo‘yicha

S₂  t₁ ²
nisbat

topiladi Bu amal 3-6 ta turli kombinatsiyalarda bajariladi Ularning

barchasi taxminan o‘zaro teng bo‘lishi hamda ^F1

F₂
bo‘lishi kerak
nisbatga yaqin
3-jadval

№ №

F1=(m1+m2)g

F2=(m1-m2)g

S1  t2 2 S2  t1 2

m1 m2 m1m2



S 1

t1

1>2

S2

t2

2>2

1

2

3

4

5

№ №

S1

t11

11>2

S2

t21

21>2

S 1  t 1 2 1 2 S 1  t 1 2 2 1

m1  m2 m1  m2

1

1

2

3

4

5

S₁^ va S₂^ uchun ham shu tartibda bajariladi. Quyidagi nisbat aniqlanadi



/





⎜ ⎟

^{⎛ ⎞} m₁  m₂

⎝ ⎠
^{⎜ ⎟} m₁  m₂

(7)

va ularning o‘rtacha qiymati topiladi

n
   ¹

n
 *100% .

 _i

i 1

Hisoblashlarni soddalashtirish uchun tajribani

S₁  S₂ ,

S₁^ = S₂^ 

S₁^ = S₂^ qiymatlarda o‘tkazish mumkin, ya’ni bunda 3 punktdan keyin 5