Aylanish tezligini optik sensorlar bilan o‘lchash

61 
impulslar sonini ko‘paytirish mumkin. Bu usul tezligini o‘lchash kerak bo‘lgan 
aylanib turgan qurilmada yorug‘lik oqimini uzib turish imkoni bor elementlari 
mavjud bo‘lgan yerlarda ishlatilishi mumkin. 
.Ikkinchi usulda aylanib turgan jismning yuzasiga o‘rnatilgan oynaklardan aks 
etgan yorug‘lik impulslarini yorug‘lik manbasinig yoniga joylashtirilgan 
fotoelement qabul qilib oladi va elektr impulslarga o‘zgartiradi. Bu usul aylanish 
tezligini o‘lchash avvaldan nazarda tutilmagan, qisqa vaqt davomida o‘lchash zarur 
bo‘lgan va yorug‘likni aks etadigan oynakchalar osonlik bilan o‘rnatilishi mumkin 
bo‘lgan xollarda ishlatiladi. Lekin o‘lchash aniqligini oshirish maqsadida 
g‘ildirakning bir aylanishiga to‘g‘ri kelgan impulslar sonini ko‘paytirish 
cheklangan. 
a) O‘lchash prinsipi 
b) O‘lchash sxemasi 
v) Ko‘prikdan 
olinadigan signal 
3.14 – rasm. Differensial magnitorezistorli sensorning ishlash prinsipi va tuzilishi 
Impulslar sonini ko‘paytirish uchun inkrementli enkoderlar ishlatiladi. Bu 
usul aylanadigan diskning yuzasida aylana bo‘yicha yaratilgan ingichka 
tirqishlarlardan kesib o‘tgan yorug‘lik impulslarini generatsiya qilish uchun 
ishlatiladi .Diskdagi tirqishlar soni 10 dan 1000 gacha bo‘ladi va diskning bir 
aylanishida muvofiq 10 dan 1000 gacha impuls ishlab chiqariladi. 3.15 – rasmda 
bunday sensorning ishlash prinsipi ko‘rsatilgan. 
Yorug‘lik manba’si sifatida cho‘g‘lanuvchi lampa yoki LED yorug‘lik 
diodlari ishlatiladi. Yorug‘lik impulslarini qabul qilish sezgir elementlari sifatida 
fotorezistor, fotodiod yoki fototranzistor ishlatilishi mumkin. Aylanadigan 
diskning yuzasida aylana bo‘ylab yaratilgan tirqishlar bilan birga boshqa qatorda 
joylashgan, diskning holatini belgilovchi tirqish ham bo‘ladi. 3.16 – rasmda 
inkrementli sensorning diskidan olingan impulslar diagrammasi keltirilgan. A va 
B kanallaridagi impulslar diskda bir-biriga nisbatan chorak davrga siljitilgan ikki 
qator tirqishlardan olingan, alohida kanaldan disk holatini belgilovchi yagona 

62 
impuls olingan. Inkrementli sensorlarning afzalligi ularning yengilligi va aylanish 
tezligini o‘lchash zarur bo‘lgan yerga osonlik bilan o‘rnatilishida. Shunda disk 
jismning aylanish xarakteristikalariga deyarli ta’sir etmaydi. Zamonaviy 
inkrementli sensorlarda yorug‘lik manba’si sifatida infraqizil LED va yorug‘likni 
sezish uchun fototranzistor ishlatiladi. Bu sensorni alohida elementlardan yig‘ish 
mumkin, lekin tayyor yig‘ilgan sensorlar ham mavjud. 
3.15- rasm. Kesib o‘tish va aks etish 
prinsiplarida ishlaydigan optik 
sensorlarning ishlash prinsiplari 
3.16 – rasm. Inkrementli enkoderning 
konstruksiyasi va ishlash prinsipi 
3.17 – rasm.Inkrementli enkoderning 
impulslar diagrammasi 

Download 5,14 Mb.