O’zbеkistоn rеspublikasi aхbоrоt tехnоlоgiyalari va kоmmunikatsiyalarini rivоjlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

118
qavatdagi zinapoyadan chiqish eshigigacha bo'lgan masofani bosib o‘tish uchun qilingan
harakati kiradi.
To‘rtinchi pog‘onaga
odamlarning zinapoyadan tushgandan keyin ayvon va yo‘laklar
orqali tashqariga chiqish eshigigacha bo'lgan masofani bosib o‘tishiga qaratilgan harakati kiradi.
Sanoat korxonalari, bino va inshootlarda odamlarning harakatlanib yurishi, yordamchi vazifalar
kiradi va uni amalga oshirish uchun maxsus maydonlar (yo‘laklar, zinapoyalar, kirish va chiqish
joylari) ajratiladi.
Odamlarning binodagi harakatlanish jarayoni, ayniqsa, yong‘in yoki biror tabiiy ofat
paytida keskin mas’uliyatli tus oladi. Bunday hollarda harakatlanishni to‘g‘ri ta’minlash odamlar
hayotini saqlab qolishga garov bo‘la oladi. Har qanday xonada ham yong‘in sodir bo‘lish
ehtimoli mavjud ekanligini inobatga olsak, barcha xonalardan va umuman binodan odamlarni
xavfsiz joyga ko‘chirish uchun evakuatsiya yo‘llarini rejalashtirish majburiy tadbirlardan
hisoblanadi.
Evakuatsiya yo'llari deb, bino va inshootlarda xavfli holat yuzaga kelganida, odamlarni
bino ichida joylashgan doimiy ish joyidan, qisqa vaqt ichida tashqariga olib chiqadigan
elementlar tizimiga aytiladi. Bunday elementlarga odamlami doimiy ish joyidan eng qisqa yo‘l
bilan tashqariga olib chiqadigan yo‘nalish bo‘ylab joylashgan yo‘laklar, dahliz, zinapoyalar va
maydonchalar, darvozaxonalar, chiqish eshiklari va boshqalar kiradi.
Evakuatsiya vaqtida binodan chiqish eshiklari ikkitadan kam bo‘lmagan holda
loyihalashtiriladi. Xonalardan chiqish eshiklari va binodan chiqish darvozalari bir-biridan
ma'lum masofada uzoqlashtirilgan bo'ladi
Binolarning yer osti qavatlaridan evakuatsiya qilishda odamlaming harakat yo‘nalishi
bo‘ylab, yonuvchi ashyolar saqlanadigan omborxonalar mavjud bo‘lmasa, umumiy zinapoya
orqali chiqishlariga ruxsat etiladi. Agar yerto‘lada bunday omborlar mavjud bo‘lsa va bu
omborlar uchun alohida chiqish yo‘li asosiy evakuatsiya yo‘lidan o‘tda yonmaydigan devor bilan
to‘silgan bo‘lsagina, ulardan evakuatsiya qilishda umumiy zinapoyadan foydalanishga ruxsat
beriladi. Agar yerto‘lada joylashgan xonaning sathi 300 m
2
gacha bo‘lib, undagi odamlar soni 15
kishidan oshmagan bo‘lsa, xonadan chiqish oson bo‘lishi uchun maxsus moslamalar mavjud
bo‘lgan taqdirda, tik o‘rnatilgan narvon bilan yerto‘la tomidagi 0,9 x 0,9 m
2
o‘lchamli tuynuk
orqali yoki tashqi devorda o‘rnatilgan o‘lchami 0,75 x 1,5 m
2
ga teng bo‘lgan deraza orqali
evakuatsiya qilish mumkin bo‘ladi. Yerto‘lada ishlovchilar soni 5 kishidan oshmasa, undan
chiqish uchun bitta tuynuk yoki deraza qo‘yish kifoya qiladi. Binoning qaysi qavatda bo‘lishidan
qat‘iy nazar, agar xonadan chiqish eshigi, shu qavatdagi ikkita evakuatsiya chiqish darvozasiga
olib boradigan bo‘lsa, bu xonadan chiqish uchun bitta evakuatsiya eshigi qo'yilishi mumkin.
Faqat xonadagi eng uzoq joylashgan ish joyidan to bu eshikkacha bo‘lgan masofa 25 m dan uzoq
bo‘lmasligi va bir smenada ishchilar soni, A va В toifadagi xonalarda - 5 kishidan, D toifadagi
xonada 25 kishidan, E va F toifadagi xonalarda 50 kishidan oshmasligi shart.
Evakuatsiya yo‘nalishi bo‘ylab joylashgan yo‘l qismlari (oraliq yo‘laklar, yo‘lak,
zinapoyalar va h.k.) har xil texnik qurilmalar bilan toraymasligi, balki aksincha, yo‘l-yo‘lakay
qo‘shilib boruvchi odamlar oqimini hisobga olgan holda kengayib borishi inobatga olinishi lozim
bo‘ladi. Barcha evakuatsiya yo‘llari tabiiy yoki sun’iy yorug‘ik bilan ta’minlangan bo‘lishi va
sun‘iy yoritilganlik tizimi albatta, ham umumiy, ham avariya elektr tarmog‘dan ishlashga
moslashtiriigan bo‘lishi kerak.
Evakuatsiya paytida xonalardan ko‘chayotgan odamlarni soniga, binoning o‘tga
chidamlilik darajasiga, xonalarning toifasiga va hajmiga qarab, chiqish eshiklarining kengligi
hisobiab chiqariladi. Asosiy yo‘laklarning kengligi 1,20 m dan kam bo‘lmasligi kerak.
Maydoni 1000 m
2
dan katta bo'lmagan va yo'lak bo‘ylab eng uzoq joylashgan xona
eshigidan to tashqariga chiqish yoki zinapoyaga kelishgacha bo'lgan masofa 5.1-jadvalda
berilgan qiymatlardan oshmasligi kerak. Ishlab chiqarish korxonalarida evakuatsiya davrida
chiqish eshiklarining o'lchami 1 m kenglikdan o'tish mumkin bo'lgan odamlar soni 5.2-jadvalda
keltirilgan.
Yo'lakdagi eshikdaa tashqariga chiqish joyigacha bo'lgan masofa

119
5.1-jadvai
Xonadan
chqish
уo‘lining
joylanishi
Xona
toifalari
Binoning o‘tga
chidamlilik
darajasi
Odamlar oqimiga qarab (od/m
2
),
belgilangan masofa, m
1-2
2-3
3-4
4-5
А ва В
D
I, II, IIIa
60
50
40
35
I, II, III, IIIa
120
95
80
65
IIIb, IV
85
65
55
45
V
60
50
40
35
E va F
I, II, III, IIIa
180
140
85
100
IIIb, IV
25
100
60
70 50
V
90
70
Oxiri berk
yo'iak
Barcha
toifalar
uchun
I, II, III, IIIa,
30
25
20
15
IIIb, IV
20
15
15
10
V
15
10
10
8

120
5.2-rasm. Yong’in xavfini baholssh. a) yong’in xavfini oldindan baholash, b) yong’in xavfini
so'ng baholash
24
24
Introduction to Health and Safety at Work. Phil Hughes, Ed Ferrett. The Boulevard, Langford Lane, Kidlington,
Oxford OX5 1GB, UK. ISBN: 978-0-08-097070-7. p 319.

121
5.3 – rasm. Ko'p qavatli binoning tashqi yong'in qochish yo’lagii
25
.
5.4 – rasm. Yong'in evakuatsiya diagrammasi
26
25
Introduction to Health and Safety at Work. Phil Hughes, Ed Ferrett. The Boulevard, Langford Lane, Kidlington,
Oxford OX5 1GB, UK. ISBN: 978-0-08-097070-7. p 333.
26
Introduction to Health and Safety at Work. Phil Hughes, Ed Ferrett. The Boulevard, Langford Lane, Kidlington,
Oxford OX5 1GB, UK. ISBN: 978-0-08-097070-7. p 337.

122

Download 2,9 Mb.