125
Texnologik jarayonlarni yonish va portlash xavfini tahlil qilishda, odatda texnologik
jarayonda qo‘llaniladigan tartibot uslubi va ishlab chiqarishni me’yoriy rejalari, hamda
ishlatiladigan yonuvchi moddalarning kimyoviy xossalari haqidagi ma’lumotlar atroflicha keng
o‘rgaaniladi.
Texnologik tartibot uslubi va undagi me’yoriy qoidalarga binoan qaysi idish yoki
uskunalarda qanday va qancha yonuvchi gaz, suyuqlik yoki boshqa moddalar borligi hamda ular
qanday bosim ostida va haroratda ishlashi mumkinligi haqida aniq ko‘rsatmalar ifodali tarzda
jarayonni boshqaruv pultida bayon etilgan bo‘lishi shart.
Texnologik jarayonda ishlatiladigan gazlar havo bilan yoki kislorod bilan birikmagan
holda ishlatiladi. Gazlar uskunadagi jumraklardan yoki texnik nosozliklar orqali chiqayotganda
havo bilan birikishi mumkin. Bunday holatlarda yonuvchi gazning havo bilan aralashmasi
tarkibidagi miqdori uning quyi yonish chegara miqdoridan kam, yoki yuqori yonish chegarasidan
baland bo‘lishi shart. Ya’ni bu ikki chegara orasida bo‘lishi o‘ta xavfli hisoblanadi.
Yonuvchi suyuq modda solinadigan idishlar xavfsizlik qoidasiga binoan oxirigacha
to‘ldirilmaydi, ya’ni idishlarni shifti bilan suyuqlik satxi orasida keyinchalik gaz bug‘lari bilan
to‘yinadigan havo bo‘shlig‘i mavjud bo‘ladi. Idishning tepa qismida hosil bo‘ladigan portlovchi
muhitning yuzaga kelishi, suyuqlik bug‘lari bilan to‘yingan havo aralashmasidagi yonuvchi
bug‘ning miqdoriga va idishdagi suyuqlikning haroratiga ham bog‘liq bo‘ladi, ya’ni suyuqlikni
harorati uning quyi va yuqori yonish harorati chegaralari oralig‘ida bo‘lsa, xavfli muxit
portlashga moyil bo‘ladi.
Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan bunday sharoitlarda alangalanib yoki portlab
yonishga quyidagi manbalar sabab bo‘lishi mumkin: yonib turgan olov, cho‘g‘lanib qizib turgan
yonuvchi buyum, mexanik harakat yoki elektr tarmog‘ining qizishi natijasida hosil bo‘ladigan
uchqunlar yoki moddalarning o‘zaro kimyoviy birikishi va boshqalar.