128
bunda M-aralashmadagi yonuvchi moddaning massasi, g/mol, N-1 g/mol. gaz massasini
yoqishda qatnashuvchi kislorodni atomlar soni, Vt- aralashmaning boshlang‘ich haroratida 1
mol. yonuvchi gazning hajmi, ml.
Havoning tarkibida yonuvchi gaz va chang moddalarining yig‘ilib qolishi, yong‘inni
keltirib chiqaradigan asosiy sabablardan hisoblanadi. Xalq xo‘jaligi uchun xizmat qiladigan
isitgich bug‘xonalarida bunday holatning sodir bo‘lishiga, ulardagi asbob va uskunalarni
ishlatishda xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik, elektr yoritgichlar va dastgohlardagi
nosozliklar, qozon o‘txonasida va gaz uzatgich quvurlarda portlash xavfini chaqiruvchi
aralashmalarni hosil bo‘lishi, yonuvchi moddalar bug‘i va changini hamda neft mahsulotlariga
bulangan lattalarning o‘z-o‘zidan alangalanishi, gaz uzatgich quvurlarning ulangan joylaridan
gazning oqib chiqishi, gaz aralashmasi xavfli miqdorga etishi mumkin bo‘lgan xonalarda elektr
tarmog‘idan uchqun chaqnashi, chekish uchun gugurt chaqilishi, elektr payvandlash ishlarini olib
borilishi va boshqalar asosiy omillardan bo‘ladi.
Odatda yonuvchi moddaning yonish jarayonida tezlatgich (katalizator) sifatida, havodagi
kislorod ishtirok etadi va uning atmosferadagi azotga nisbati 1/3,76 ni tashkil etadi. Shu boisdan
yonish reyaksiyalarini hisoblashda azotning ishtiroki inobatga olinishi shart.
Yonuvchi gazlarning havo bilan har qanday nisbatdagi oddiy aralashmasi o‘z-o‘zidan
alangalanavermaydi, balki uning harorati ma’lum miqdordan, ya’ni alangalanish haroratiga teng
yoki undan yuqori bo‘lgandagina yonishi mumkin.
Quyidagi 5.4-jadvalda kundalik hayot faoliyatimizda ishlatiladigan tabiiy va sun’iy hosil
bo‘ladigan asosiy yonuvchi gazlarni alangalanish harorati va chegaralaridan namunalar berilgan.
Agar aralashma tarkibida bir nechta yonuvchi gazlar ishtirok etadigan bo‘lsa,
aralashmaning taqribiy alangalanish chegarasi (Psm), Le-SHatelening quyidagi formulasi orqali
aniqlanishi mumkin:
%
100
