O’zbеkistоn rеspublikasi aхbоrоt tехnоlоgiyalari va kоmmunikatsiyalarini rivоjlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

Download 2,9 Mb. Pdf ko'rish
bet	6/195
Sana	24.05.2024
Hajmi	2,9 Mb.
	#252795

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 195

Bog'liq
hayot faoliyati xavfsizligi kitob

Ma’qul bo’lgan tavakkal konsepsiyasi.

Tavakkal kvantifikasiyasi.
Ko’pchilik mutaxassislar tavakkal bilan afzallikni
taqqoslashda inson xayotining moliyaviy o’lchovini kiritishni taklif qiladilar. Bunday yondashish
ayrim shaxslar o’rtasida noroziliklarni olib kelmoqda, ular ta’kidlaydilarki inson xayoti
buyukdir, uni moliyaviy jixatdan baxolash mumkin emas. Lekin tajribada, insonlar xavfsizligi
maqsadida bunday baxolash zaruriyati mukkarar ravishda paydo bo’ladi. Agar oldimizga
shunday savolni qo’ysak: “Inson xayotini qutqarish uchun qanchamablag’ sarflash kerak?”
AQShda xorijiy olimlarning ilmiy-tadqiqotlari bo’yicha inson xayoti 650 mingdan 7 mln. dollar
atrofida baxolanadi.
Tavakkalni aniqlashni 4 xil uslubiy yondashishga bo’lish mumkin:
1. Injenerlik - bu statistika, chastotalar xisobi, xavfsizlikning extimoliy taxlili va xavf
daraxtlarini qurishga asoslanadi.
2. Modelli - bu aloxida odamga, ijtimoiy va kasbiyguruxlarga zararli omillarning ta’sir
qilish modelini qurishga asoslanadi.
Bu ikkita usul (metod) xisoblarga asoslanadi, nayinki xamma vaqt xam ma’lumotlar
yetarli bo’lmaydi.
3.Tekshirishga asoslangan (ekspert) bunda xar xil xodisalarning extimolini malakasi
oshgan mutaxassis (ekspert)larni so’rash bilan aniqlanadi.
4. Ijtimoiy - aholini so’rashga asoslangan.
Yuqorida qayd qilingan usullar tavakkalning xar xil tomonlarini ochib beradi. Shuning
uchun ularni kompleks xolda qo’llash zarurdir.
Ma’qul bo’lgan tavakkal konsepsiyasi.
An’anaviy texnika xavfsizligi qat’iy ravishda
xavfsizlikni ta’minlash va xech qanday talofatlarga yo’l qo’ymaslikka asoslanadi. Tajribalarning
ko’rsatishicha bunday konsepsiya texnosfera qonunlariga mos kelmaydi.Mutloq (absolyut)
xavfsizlikni talab qilish insonlar uchun o’zining insonparvarligidan sotib olingan fojiaga
aylanishi mumkin, shuning uchun ishlayotgan sistemalarda nolinchi darajadagi tavakkalni
ta’minlash mumkin emas.
Xozirgi dunyo mutloq xavfsizlik konsepsiyasidan yuz o’giradi va ma’qul bo’lgan (ruxsat
qilingan) tavakkalga keladi. Ma’qul bo’lgan tavakkalning mazmuni xozirgi davr vaqtida
jamiyatga ma’qul bo’lgan xavfsizlikga intilishdir. Ma’qul bo’lgan tavakkal o’zida texnikaviy,
iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy jixatlarni mujassamlashtiradi va xavfsizlik darajasi bilan ularni
amalga oshirish imkoniyatlari urtasida ayrim baxslarni keltirib chiqaradi. Xammadan oldin shuni
nazarda tutish kerakki, texnik sistemalarning xavfsizligini oshirishda iqtisodiy imkoniyatlar
chegaralangandir. Xavfsizlikni oshirish uchun juda ko’p mablag’lar sarf qilib, ijtimoiy soxaga
katta zarar keltirish mumkin, masalan, tibbiy yordamni yomonlashtirish. Xarajatlarning oshishi
bilan texnik tavakkal kamaymoqda, ammo ijtimoiy tavakkal oshib ketmoqda. Texnik va ijtimoiy
soxalar o’rtasidagi ma’lum bir nisbatda jamiy tavakkal minimumga egadir. Shu kunda jamiyat
tinchligini ta’minlash uchun, bu xolatni tavakkalni tanlashda albatta extiborga olish muximdir.

6
Ayrim davlatlarda, masalan Gollandiyada, ma’qul bo’lgan tavakkal qonuniy tartibda
belgilangan. Bir yilda inson ulish yakka tavakkalining maksimal mumkin bo’lgan darajasi 10
-6
ga
teng xisoblanadi. Xisobga olinmaydigan darajada eng kichik bo’lgan ulishning yakka tavakkali
bir yilda 10
-8
ga teng. Agar biogesenoza turlarining 5% zararlanadigan bo’lsa, ekosistema uchun
maksimal ma’qul bo’lgan tavakkal xisoblanadi. Ma’qul bo’lgan tavakkal konsepsiyasi xali
bizning mamlakatimizda o’rganilmagan. Nayinki ayrim mutaxassislar buni o’rganishni
muammoga nisbatan noinsonparvarlik tarzda yondashish deb qarab, uni tanqid ostiga olmoqda.
Xaqiqatda 2-3 tartibli ma’qul bo’lgan tavakkallar “qattiq” faktlarga asoslanadi. Binobarin ma’qul
bo’lgan tavakkalni o’rganish va uni fanga kiritish insonlarni ximoya qilishda birdan-bir to’gri yul
xisoblanadi.

Download 2,9 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 195

Download 2,9 Mb.

Pdf ko'rish