|
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligiBog'liq Mash texdan maruzalar TURSUNOV2Yelimlar. Ular turli materiallardan kerakli qattiqlikdagi qismlarga
ajralmaydigan birikmalar hosil qilish uchun muljallangan. Umuman bunday
birikmalar yelimlab yopishtiriladigan materiallardan va ular orasidagi yelim
qatlamidan iborat boʻladi. Yelimlab yopishtirish jarayoni yelimning material sirti
bilan ilashishiga asoslangan. Yelimlab yopishtirish usuli buyum tayyorlashni
osonlashtiradi va texnologik jarayonni tezlashtiradi.
Yelimli birikmalar koʻp hollarda eng ratsional, baʼzi hollarda birdan-bir
mumkin boʻlgan birikma hisoblanadi.
Yelimlar ahamiyatining oshishi yelimli birikmalarning parchinli, boltli,
payvand va boshqa birikmalarga nisbatan afzalligi bilan belgilanadi. Yelim bilan
turli xil materiallarni oʻzaro biriktirish mumkin. Hozirgi zamon yelimlari bilan turli
plastik massalar, silikat va organik shishalar, tabiiy va sunʼiy terilar, kauchuklar va
rezinalar, chinni, keramika, beton, qogʻozlar, turli jins yogʻochlar, ip-gazlama, jun
gazlama, sintetik tolalardan tayyorlangan buyumlar, shuningdek poʻlat, kumush,
mis, alyuminiyli, magniyli. titanli qotishmalarva boshqa metallar, metallmas
materiallar va ularning birikish joylari yelimlab yopishtiriladi.
Sintetik yelimlar asosidagi birikmalarning atmosfera, korroziyaga va
chirishga chidamliligi ularning muhim xossalari hisoblanadi.
Yelimli birikmalarning afzalliklariga yana quyidagilar ham kiradi:
biriktiriluvchi elementlarning kuchsiz birikadigan boltli yoki parchinli birikmalari
uchun teshiklarga hojat yoʻq. Birikmalarda kuchlanish bir tekis taqsimlanadi;
yelimlab yopishtiriladigan detallarning sirti tekis boʻladi; ommaviy ishlab
chiqarishda yelimlab yopishtiriladigan detallarni tayyorlash nisbatan arzon turadi.
Shu bilan birga yelimli birikmalar kamchiliklardan ham holi emas. Notekis
koʻchirilganda yelimlab yopishtirilgan birikmalarning mustahkamligi kichik:
yelimning
asosiy
komponentlari
organik
tabiatli boʻlganligi uchun koʻp yelimlarning issiqqa
chidamliligi
nisbatan past (+350°S gacha).
Sintetik yelimlar avtomobil, aviatsiya, kemasozlik, elektr va radiotexnika,
ximiya, yogʻochni qayta ishlash, poligrafiya sanoatida hamda xalq xoʻjaligining
boshqa tarmoqlarida ham turli materiallarni yelimlashda keng miqyosda
qoʻllaniladi. Bu katta texnik va iqdtisodiy samara beradi, turli konstruksiyadagi
elementli va buyumlarni tayyorlashni takomillashtirish imkonini tugʻdiradi.
Materiallar yelimli birikmalarning mustahkamligi tushayotgan yuklanish turi
bilan belgilanadi. Birikmalarni konstruksiyalash yelimli qatlamda tekis
taqsimlangan kuchlarni boʻlishiga erishish lozim. Choʻzilish, siqilish va siljishda bir
tekis ishlovchi birikmalarning mustahkamligi katta boʻladi. Siljishda mustahkamlik
chegarasi metallning yelimli birikmalari mexanik mustahkamligining koʻrsatkichi
hisoblanadi.
Yelimlab yopishtirilgan metallarning siljishdagi mustahkamlik chegarasi
epoksid yelimlar uchun 10-13 MPa ga, fenol-kauchukli yelimlar uchun 10-20 MPa
ga, poliuretanli yelimlar uchun 10-20 MPa ga, poliamidli yelimlar 15-30 MPa ga
teng. Yelimning mustahkamligi siqilishidagiga nisbatan 10—100-marta katta
boʻladi. Yelimlab yopishtirilgan birikmani mustahkamligi koʻp jihatdan haroratga
94
bogʻliq. Bunda yelim turi va kuchlanish holati xarakteri katta taʼsir koʻrsatadi.
Epokslarning issiqqa chidamliligi +60...+35
0
S fenoloformaldegidli yelimlarniki
+60...+100
0
S
fenolpolivinilatsetatli
yelimlarning +200...+350°S, poliamid
yelimlarniki +300...+375
0
S ga teng.
|
| |
