|
O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti
|
| bet | 5/9 | | Sana | 28.05.2023 | | Hajmi | 94.38 Kb. | | #66079 |
Bog'liq badiy asarlarda quwma otning iwlatiliw hususyatlari. 254-Article Text-881-1-10-20210825, Наманган давлат университет3, 3-mustaqil ish YK, 1-mavzu. Axborot – kommunikatsion texnologiyalarining tushunchas, Презентация (1), Текисликда тўғри чизиқ ва унинг тенгламалари, resume Bekzod, 4P va 15P 2 topshiriq1, Operatsion tizimlar xavfsizligi” mavzusida Mustaqil ishi, Xonimqulov Bobosher kurs ishi, Azimov Aziz, 6.2. Pul tizimining elementlari, 1-kurs ilovalar(1), L-Exam-Essentials-T6Birinchi bob bo‘yicha xulosa
Qo'shma so'zlar dunyoning turli tillarida qayd etilgan. Shu bilan birga, "murakkab so'zlar bilan muayyan tushunchalarni belgilash qobiliyati" "tilning milliy o'ziga xosligini tavsiflovchi hodisalardan biridir". Gap shundaki, bu turdagi so'zlar dunyoning barcha tillariga xos emas. Bir qator tillarda qo‘shma so‘z emas, balki nominatsiyaning yaxlit, yaxlit bo‘lmagan birligi – so‘z birikmasi yoki morfema birikmasiga ustunlik beriladi. "So'z yasash mavjud bo'lgan tillarda bu tilning so'z boyligini to'ldirishning kuchli vositasidir. Shunday qilib, kompozitsiyani o'rganish zamonaviy tilshunoslikning eng dolzarb muammolaridan biridir" . Bundan tashqari, ma'lum bir tilning murakkab so'zlarni yaratish qobiliyati bu til tomonidan yaratilgan dunyo rasmining xususiyatlarini aks ettiradi.
Qo‘shma so‘z tilning leksik va so‘z yasalish tizimining alohida birligi bo‘lib, uning tabiati alohida e’tiborni talab qiladi. Murakkab gap sintaksisning asosiy ob'ektlaridan biri bo'lgani kabi, qo'shma so'z ham lug'at va so'z yasashning asosiy ob'ektlaridan biridir.
Qo‘shma so‘zlarning quyi tizimi tavsiflari mavjud bo‘lganda, qo‘shma so‘z haligacha nazariy jihatdan yetarlicha o‘rganilmagan lingvistik tahlil ob’ekti hisoblanadi.
II -BOB. Fransuz va O’zbek tillarida qo‘shma otlarning umumiy tavsifi.
1.1 O’zbek tilidagi qo‘shma otlar.
Sof qo'shish usuli bilan interfiksli otlar (shu jumladan nol) hosil bo'ladi, ularning hosila ma'nosi turtki beruvchi so'zlarning ma'nolarini bitta murakkab ma'noga birlashtirishga qisqartiriladi. Rag'batlantiruvchi o'zaklarning semantik munosabatiga ko'ra, bu so'zlar ikkita kichik tipni tashkil qiladi .
O‘zaklarning muvofiqlashtiruvchi (teng) munosabatli qo‘shma so‘zlar. Ular predmet, hodisalar belgilarini o‘zida mujassamlashtirgan, turtki beruvchi so‘zlar bilan atalgan predmetni nomlashadi: o‘rmon-dasht, shimoli-g‘arbiy, bizon, maymun-odam (maxsus); nazofarenks, meva va sabzavotlar, o'rmon parki, temir-beton, raketa planer (yangi), tempo-ritm (aktyor). Ba'zi tuzilmalarda birinchi komponentda kesilgan ildiz mavjud: velosiped va mototsikl (velosiped va mototsikl), yoqilg'i quyish shoxobchasi haydovchisi (avtomobil va tanker), tragikomediya (fojia va komediya).
O‘zaklarga tobe (teng bo‘lmagan) munosabatli qo‘shma so‘zlar. Ular qo'llab-quvvatlovchi komponentni o'z ichiga oladi - ot (motivsiz yoki affiksal) va aniqlashtiruvchi, aniqlashtiruvchi funktsiyaga ega oldingi o'zak.
Birinchi asos: 1) ot asosi: ovoz muhandisi, parrandachilik fermasi, yog‘och tayyorlash, novvoyxona; 2) sifatlar asoslari (jumladan, olmosh va sanab bo'ladiganlar): yangi bino, ko'ngilli, yolg'on oyoq (maxsus), quritilgan mevalar, mish-mishlar, tezlik (maxsus); 3) sonlar asoslari (kamdan-kam hollarda) maxsus. atamalar: bitta quvurli, ikkita tee, dioksid, pentoksid. Ushbu kichik turdagi uch komponentli shakllanishlar kam uchraydi, ularda qo'llab-quvvatlovchidan oldingi ikkita komponent bir-biri bilan kompozitsion munosabatda bo'ladi: suv va loy hammomi, zig'ir mahsulotlari va avtomotor klub.
Tobe qo‘shimchalarda quyidagi birinchi komponentlar eng ko‘p uchraydi: a) o‘z-o‘zini (o‘z olmoshining asosi) bajaruvchiga qaratilgan harakatni nomlaydigan qo‘shimchalarda: o‘z-o‘zini tanqid qilish, o‘zini-o‘zi tekshirish, o‘zini o‘zi qadrlash, o'z-o'zidan zavqlanish, o'z-o'ziga xizmat qilish (yangi), o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini tarbiyalash , o'ziga xos xususiyat; b) o'zaro (mutual sifatdoshning kesilgan asosi), harakat nomlari bilan birlashtirilgan: o'zaro ta'sir, o'zaro yordam, o'zaro yordam, o'zaro tushunish, o'zaro kirish, o'zaro tashrif (darslar; o'qituvchilar nutqida); v) yolg‘on- (yolg‘on- - yolg‘on, yolg‘on - va interfiks so‘zlarining o‘zagi): soxta fan, yolg‘on o‘qituvchi, yolg‘on muammo, okkaz.: yolg‘on tajriba, yolg‘on gap; d) yarim (yarim- - va interfiks -y- so'zining kesilgan o'zagi): yarim doira, yarim qorong'ulik, yarim orol, yarim uyqu, yarim o'tkazgich (maxsus), yarim avtomatik (yangi); e) joy- (o‘rin otining ildizi va interfiks -o-), og‘zaki otlar bilan qo‘shilib – davlat nomlari: turar joy, turar joy, o‘sgan joy, joylashuv; f) mo''jiza va shoh - sub'ektning eng yuqori bahosini o'z ichiga olgan shakllanishlarda, qo'llab-quvvatlovchi komponent deb ataladigan hodisa: mo''jiza qahramoni, mo''jizaviy pechka, mo''jizaviy mashina; g) baxtsiz - qo'llab-quvvatlovchi komponent deb ataladigan ob'ektni (ko'pincha odam) salbiy baholashni o'z ichiga olgan tuzilmalarda: baxtsiz ovchi, baxtsiz rahbar, baxtsiz talaba.
Birinchi komponentlar bilan yuqori chastotali qo'shimchalar - kino (kino, kinematografiyani nazarda tutadi) va radio (radio, radioeshittirishni nazarda tutadi) inclinable ismlarining asoslari: kino rassomi, kinofilm, proyektor; radioaloqa, radiohavaskor, radiotexnika.
Bu tur tilning turli sohalarida yuqori mahsuldorlikka ega.
Grammatik jihatdan, qo'shimcha komponentli qo'shma otlar - jinsdagi otlar ajratilgan. n. va birinchi komponent yarim- (kesilgan yarmi), yarim komponentli qo'shimchalar bilan bir xil ma'noga ega: yarim xona, yarim foiz, yarim chelak, yarim soat, yarim nuqta, yarim Moskva, yarim a. dunyo, yarim muammo, yarim kun. Asl nusxadan tashqari barcha shakllarda birinchi komponent yarim bilan almashtirilishi mumkin.
Alohida guruh yordamchi komponentli qo'shimchalardan iborat - ot va oldingi qism, omonim shakl buyruq beradi. shu jumladan fe'l; ular qo'llab-quvvatlovchi komponent deb ataladigan ob'ekt bilan bog'liq bo'lgan bunday harakat bilan tavsiflangan ob'ektni (jonli yoki jonsiz) nomlashadi: daredevil, hoarder, hoarder. Bunday strukturaning shakllanishi dialektlarda kengroq ifodalanadi.
Murakkab otlar orasida alohida o'rinni asosan xalqaro xarakterga ega bo'lgan qo'llab-quvvatlovchi (oxirgi) komponentlar bilan qo'shimchalar egallaydi. Bunday komponentlar faqat bog`langan o`zak sifatida – berilgan strukturaning qo`shimchalarida yoki boshqa tuzilishdagi qo`shimchalarda (ba'zan birinchi komponent sifatida) yoki qo`shimcha shakllanishlarda qo`llaniladi. Bog'langan qo'llab-quvvatlovchi komponentlar bilan qo'shimchalar, asosan, ilmiy-texnik terminologiya sohasida qo'llaniladigan mahsuldor turlarni tashkil qiladi.
Eng ko'p qo'llaniladigan turlar quyidagi ma'lumot komponentlariga ega: - ma'lum bir bilim sohasi bilan bog'liq bo'lgan kasbiy mashg'ulotdagi shaxslarning ismlarini jurnalga kiriting: tekstolog, psixolog, Misrolog, vulqonolog; - grafik: bibliograf, leksikograf; - nomidagi gramm(lar). natijalarni yozib olish (biror narsa yoki qandaydir tarzda): telegramma, fonogramma, radiogramma, seysmogramma, shifrlash; - nomidagi metr o'lchash asboblari: radiometr, taksometr, kalorimetr, mikrometr, yangi: radiometr, vibrometr; - nomidagi odam birinchi asos deb ataladigan narsaga qaram bo'lgan shaxslar: balet ishqibozi, musiqa ishqibozi, grafoman; - nomidagi fil. biror narsani sevadigan, biror narsaga moyil shaxslar. (bibliofil, slavofil, germanofil) va ularning mavjudligi sharti nima ekanligini yaxshi ko'radigan tirik mavjudotlar (termofil, gidrofil).
Qo`shimchalarning ko`pgina bog`liq yordamchi qismlari yuqorida sanab o`tilgan turlarning qo`shimchalaridan tashqari, ular tomonidan turtkilangan yoki ular bilan suf bilan bog`liq bo`lgan shakllanishlarda ham qo`llaniladi. -i|j|- (imlo -iya), -ik(a), -stv(o) morflari; qo'shimchalarning birinchi komponentlari sifatida; baʼzan qoʻshimcha hosil boʻlishida ildiz vazifasida: a) -logiya, -grafiya, -metriya, -maniya, -filizm, -filiya, -fobiya, -fobiya, -kopiya, -navtika qoʻshimchalarida: tekstologiya, bibliografiya, fotometriya, anglomaniya. , Slavofilizm, termofiliya, semenofobiya, hidrofobiya, spektroskopiya, astronavtika; b) boshqa hollarda asosiy bo‘lgan tegishli komponentlar birinchi bo‘linma vazifasini bajaradigan qo‘shimchalarda: grafolog, grafoman, grammofon, metrolog, fonometr, fonolog, musiqa kutubxonasi, patolog; v) grafik, metrik, mania, fobiya, fonik, qo'shimchalarning shakllanishida; reja (samolyot haqida), planer. suf bilan qo‘shilgan qo‘shma otlarga ham qarang. -va|j|-.
Aniqlashtiruvchi xususiyatga ega bo‘lgan birinchi komponent, bog‘langan yordamchi komponentlar bilan qo‘shimchalar qatorida ham yaxlit (kesilgan) ot o‘zaklari (dialektolog, saxarimetr, sharoskop, slavyan, don yetishtiruvchi), kesilgan ot va sifatdosh o‘zaklar va tegishli birikma komponentlari (da. diktofon so'zi - dikta qilmoq fe'lining kesilgan o'zagi). Bu yerda kesilgan poyalar va tegishli komponentlardan tashqari, kesilgan poyalardan ham foydalaniladi.
|
| |
