|
O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti
|
| bet | 6/9 | | Sana | 28.05.2023 | | Hajmi | 94.38 Kb. | | #66079 |
Bog'liq badiy asarlarda quwma otning iwlatiliw hususyatlari. 254-Article Text-881-1-10-20210825, Наманган давлат университет3, 3-mustaqil ish YK, 1-mavzu. Axborot – kommunikatsion texnologiyalarining tushunchas, Презентация (1), Текисликда тўғри чизиқ ва унинг тенгламалари, resume Bekzod, 4P va 15P 2 topshiriq1, Operatsion tizimlar xavfsizligi” mavzusida Mustaqil ishi, Xonimqulov Bobosher kurs ishi, Azimov Aziz, 6.2. Pul tizimining elementlari, 1-kurs ilovalar(1), L-Exam-Essentials-T62.2 Fransuz tilidagi qo‘shma otlar.
Fransuz tilida yangi til birliklarini shakllantirishning morfologik usullari bilan bir qatorda so‘z tarkibi va leksiklashuvi ham mavjud. Tarkibda bir emas, balki ikkita (ba'zan ko'proq) poya ishtirok etadi, ular go'yo "qo'shiladi". Hozirgi fransuz tilida so‘z yasalishi so‘z yasashning jonli, samarali usuli hisoblanadi. Mana bir nechta misollar: un gratte-ciel - osmono'par bino; un ma gnetophone - magnitafon.
Uchala misoldagi birikma turlari har xil, birinchi qo‘shma so‘z so‘z birikmalariga aylanishi mumkin: un gratte-ciel = qui gratte le ciel,: magn étophone kabi qo‘shma so‘zlar iboraga aylanmaydi, bu esa ularni hosila affiksaliga yaqinlashtiradi . shakllanishlar. Binobarin, qo`shma so`zlarning hammasi ham so`z birikmalaridan yasamaydi; boshqa tomondan, har bir so`z birikmasi qo`shma so`z bera olmaydi.
Fransuz tilida qo‘shma so‘zlar odatda til taraqqiyoti jarayonida ishlab chiqilgan umumiy qoidalarga muvofiq shakllanadi. Fransuz tilida so'z yasashning o'ziga xos xususiyati shundaki, asoslar emas, balki butun so'zlar bog'langan bo'lib, ular o'rtasida muvofiqlashtiruvchi yoki bo'ysunuvchi bog'lanish mavjud.
Muvofiqlashtiruvchi bog‘lanish ikki ot bog‘langanda mavjud bo‘lib, ularning har biri ikkinchisiga qo‘llanish sifatida qaralishi mumkin. Qo‘shma so‘zlarning neologizmlari shunday yasaladi: chemise-veste (m), portrait-robot (m), heure-cerveau (m), moine-meager (m). Eng xilma-xil bo'ysunuvchi bog'lanishga ega bo'lgan murakkab otlar guruhi ko'proq:
A) ot + de + ot: rez-de-jardin;
B) kesilgan ot "o" + otga: ekosistema (m), klinokar(m), pirodrama (m), logotip (m), video-gramma (m);
C) fe'l + ot: mange-disques(m);
D) sifat+ot: milliy-petrilisme (m), kornelo-rasinisme (m);
E) gapning asoslangan qismi: tout-en-un (m), pr êt-a-porter (m).
Qo‘shma so‘zlarning semantikasini ko‘rib chiqish shuni ko‘rsatadiki, yangi otlarning aksariyati terminlardir: a) tibbiy terminlar: klinokar (m), kriminogen (f), shizofren (m); b) texnik: optoelektronik (f), distribanque (m), lunambule (m), mange-disques (m); v) ijtimoiy-siyosiy: milliy-petrolisme (m), femme-obget (f), moine-menager (m), greve-bouchon (f); d) maishiy: elektromenagist (m), uniseks (m), sexplosion (f), chemise-veste (f); e) ilmiy: heure-cerveau (m), kornelorasinisme (m).
Murakkab otlar shakllanadigan modellarga ko'ra bir nechta guruhlar mavjud:
. Nom + sifatlovchi
un coffre-fort (xavfsiz, yong'inga chidamli shkaf)
un arc-boutant (tutuvchi kamar)
. Nom + nom chou-fleur (gulkaram) iborasi
un bateau-mouche (zavq kemasi)
3. Nom + préposition + nom chef-d'oeuvre (asar) croc-en-jambe (oyoq taxtasi) iborasi
4. Sifatlovchi + sifatdosh iborasi
un clair-obscur - des clairs-obscurs (chiaroscuro)
. Verbe + nom iborasi: presse-papiers (paperweight) compte-gouttes (pipetka, dropper) cure-dent (tishpiq) tire-bouchon (protokol) abat-jour (abajur) perce-neige - (qor tomchisi)
6. Fe'l + fe'l iborasi
un laisser-passer (o'tish)
. Verbe + preposition + verbe yoki verbe + adverbepence-sans-rire (masxara, joker) passe-partout (master kalit) iborasi
Fransuz tilidagi eng samarali so‘z yasalish shakllari quyidagilardir: fe’l o‘zagi + ot (masalan, p èse-bébé); ot + ot (masalan, m ère-célibataire); Yunoncha yoki lotincha hosila element + ot yoki sifat (masalan, aéroglisseur, audioprothésiste ). Predlog yoki birikmaning ellipsisi bilan tavsiflangan modellar (masalan, poche-revolver, député -maire).
Komponentlarni joylashtirishda progressiv so'z tartibini buzish holatlari (masalan, mikrosillon, ilmiy-fantastik). 1 yoki 2-komponentning yuqori mahsuldorligi bilan ajralib turadigan qo'shma so'zlarning yangi modelini shakllantirish (masalan, avion-cible, avion-hopital, avion-ravitailleur, avion-taxi).
Leksiklashgan qo‘shma so‘zlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri iboralardan (allaqachon o‘zgarmagan holda) keladi. Masalan, chef-d oeuvre; asosiy kurs.
Aytish kerakki, leksiklashtirish tilning istalgan elementini tilning turg‘un elementi – so‘zga aylantirish jarayonidir.
Leksiklashuv jarayon boʻlganligi uchun u bundan keyin ham davom etishi mumkin, yaʼni murakkab soʻz sodda, semantik jihatdan ajratilmaydigan soʻzga aylanadi: bonheur — baxt (heur — hozirgi tilda alohida soʻz sifatida mavjud emas); bouleverser - yo'q qilmoq, silkitmoq oddiy so'zga ham yaqinlashadi, chunki semantik jihatdan zamonaviy tilda - boule bouleverserga to'g'ri kelmaydi.
Agar qo‘shma so‘z faolligini to‘xtatgan turga ko‘ra tuzilgan so‘z birikmasining leksiklashuvi natijasi bo‘lsa, bunday qo‘shma so‘z alohida elementlarning arxaik shakli yoki ularning tartibi bilan tavsiflanadi: maltraiter – yomon muomala, leytenant – leytenant; elementlar orasidagi sintaktik aloqalarning yo'qligi (rouge-gorge-robin); elementlardan birining morfologik o'zgarmasligi, masalan, bonhommada - yaxshi xulqli, bon qiyosiy yoki ustun darajaga ega bo'lolmaydi.
So‘z birikmasi yaxlitlik ma’nosi bilan uning tarkibiy qismlaridan biri o‘rtasidagi bog‘lanish yo‘qolgan taqdirda ham leksiklashishi, ya’ni qo‘shma so‘z bo‘lishi mumkin.
Masalan: chef-d oeuvre – “shoh asar” hozirgi tilda shef – bosh, boshliq so‘zi bilan semantik jihatdan mos kelmaydi.
Neologizmlar bo'yicha kuzatishlar bizga zamonaviy fransuz otlari keng semantik diapazonga ega bo'lib, ilmiy, ijtimoiy-siyosiy va kundalik lug'atda paydo bo'ladigan yangi tushunchalarni aniqlash uchun ishlatiladi, degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. Bu ikki (ba'zan undan ko'p) so'zlardan tashkil topgan so'zlar murakkab tushunchalarni ixcham shaklda etkazish uchun qulay vosita ekanligi bilan izohlanadi, bu atamalarni shakllantirishda ayniqsa muhimdir. “Qo‘shma so‘z yasash istagi, – deb yozadi G.O.Vinokur, – allaqachon tabiiy, chunki ma’lum materialdan yangi so‘z yasash imkoniyati shu tarzda kengayadi, ma’lum materialdan yangi so‘z yasash imkoniyati... juda. ko'pincha ikkita fikrni bir so'z bilan ifodalash zarurati paydo bo'ladi" [10, b. 45].
Shuni ta'kidlash kerakki, fransuz tilida so'z birikmasi boshqa tillarga (O’zbek, nemis) qaraganda kamroq rivojlangan. Buni fransuzcha so‘z yasalishining quyidagi xususiyatlari bilan izohlash mumkin:
. Birinchidan, so'zning o'zak emas, mustaqil qismlari birlashtiriladi, bu esa, o'z navbatida, fransuz nomlarining morfemik tuzilishidan kelib chiqadi, bu erda o'zak so'zga teng, shuning uchun faqat bitta hosiladagi tematik bog'lovchi unlilar. turi: franco-sovi etique ;
. Fransuz tili qoʻshma soʻzlar elementlarining yonma-yon kelishi bilan tavsiflanmaydi;
Fransuz tilidagi qo‘shma so‘zlarning aksariyati otlardir.
|
| |
