|
Zamonaviy tilshunoslikda kompozitsiya muammosi
|
| bet | 4/9 | | Sana | 28.05.2023 | | Hajmi | 94.38 Kb. | | #66079 |
Bog'liq badiy asarlarda quwma otning iwlatiliw hususyatlari. 254-Article Text-881-1-10-20210825, Наманган давлат университет3, 3-mustaqil ish YK, 1-mavzu. Axborot – kommunikatsion texnologiyalarining tushunchas, Презентация (1), Текисликда тўғри чизиқ ва унинг тенгламалари, resume Bekzod, 4P va 15P 2 topshiriq1, Operatsion tizimlar xavfsizligi” mavzusida Mustaqil ishi, Xonimqulov Bobosher kurs ishi, Azimov Aziz, 6.2. Pul tizimining elementlari, 1-kurs ilovalar(1), L-Exam-Essentials-T6| 1.2 Zamonaviy tilshunoslikda kompozitsiya muammosi.
Qoida tariqasida qo‘shma so‘zlar qo‘shma so‘zlar bilan yasaladi. Yangi so'zlarni yasashning bunday usulini "tayanch + asos" formulasi orqali etkazish mumkin, natijada qo'shma so'z hosil bo'ladi. Oddiy asoslar, shuningdek, oddiy asos va hosila asoslari qo'shilishi mumkin. Bazalarni ulash usuli neytral bo'lishi mumkin, ikkala tayanch ham "uchdan uchigacha" ulanganda va birlashtiruvchi element yordamida. Qo‘shma so‘z odatda integral shakllanadi va uning grammatik xususiyati ikkinchi komponentga bog‘liq. Ko'pincha so'z yasalishi keyingi so'z shakllanishi jarayoni uchun generatsiya asosini yaratish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Shu tarzda olingan asos konvertatsiya, o'zgartirish yoki affiksatsiyaga duchor bo'ladi, buning natijasida yangi, hosila so'z paydo bo'ladi.
Kompozitsiya fenomeni ko'plab olimlar tomonidan qayd etilgan. M.V.Lomonosov, A.X.Vostokov, F.I. Buslaev, I. I. Sreznevskiy, F. F. Fortunatov va boshqalar.Hozirgi O’zbekshunoslikda kompozitsiya muammolarini E. V. Vasilevskaya, V. V. Vinogradov, E. A. Zemskaya, E. S. Kubryakova va boshqa olimlar o‘rganadilar.2
So'z yasalishiga oid asarlarda so'z yasalishining turli tomonlari o'rganiladi: so'z yasalish tabiati, kompozitsiya qonuniyatlari, tilning tarixiy rivojlanishining turli davrlarida bu yasama usulining ishlash xususiyatlari va boshqalar.
Zamonaviy tilshunoslik fanida so'z tarkibi asosan leksik birliklarni hosil qilish usullaridan biri sifatida tushuniladi va sintaktik hosila bilan bog'liq emas. Shu bilan birga, birikma natijalari ushbu usulning keng ta'sir doirasini ko'rsatadi, bu tilning turli darajalarida birikma imkoniyatlarini ochish va o'rganishni rag'batlantiradi.
E'tibor bering, zamonaviy O’zbekshunoslikda so'z tarkibi haqida umumiy tushuncha yo'q. Leksik hosila doirasida kompozitsiya usuli umumiy qo'shimchaning bir turi sifatida qaraladi (birlashma, qisqartirish, sof qo'shilish bilan birga, shuningdek, ikkinchisi bilan bir xillikda). Eng keng tarqalgan - tor ma'noda so'z shakllanishining talqini, ya'ni. uni asosiy konstruktsiyaga murojaat qilish odat tusiga kirgan sof qo'shimcha bilan aniqlash:
) “kompozitsiya (asosiy tuzilma) ... Alohida so‘zlarda ildiz vazifasini bajaradigan ikki yoki undan ortiq morfemalarning to‘liq shakllangan birikmasi; qarang. qo‘shma so‘z” ;
) "so'z. Ikki yoki undan ortiq asoslarni bir butunga birlashtirib, yangi so‘zlarning hosil bo‘lishi” ;
) “kompozitsiya ikki yoki undan ortiq ildiz (asos) ning morfologik birikmasidan iborat boʻlgan soʻz yasalish usullaridan biri”.
E. A. Zemskaya "mustaqil so'z bilan nutqning biron bir qismining bir yoki bir nechta asoslari" birikmasini sof qo'shimcha sifatida tasniflaydi va turli tuzilishdagi so'zlarga misollar keltiradi: oq-qora, ko'k-yashil, divan, yomg'ir, suv o'tkazmaydigan, qurg'oqchilik- chidamli . Aslida, bu yondashuv bilan "iboralar" va "asosiy kompozitsiya" tushunchalari ajratilmaydi. So'z yasashga o'xshash qarash 1980 yilgi akademik grammatikada ham o'z aksini topgan. Shunday qilib, "O’zbek grammatikasi" (1980) "kompozitsiya" atamasini ishlatmaydi, ammo qo'shma so'z yasalishining barcha turlari, qachon "qo'llab-quvvatlovchi (oxirgi) komponent butun so'zga teng, oldingi komponent (yoki komponentlar) sof asosdir", qo'shimcha (yoki sof qo'shilish) ni chaqiradi; misol tariqasida, birlamchi manba, o'rmon-dasht, aşınmaya bardoshli, kar-ko'r-soqov, yarim burilish, podsho to'pi (oxirgi so'zda nol interfiks qayd etilgan).
So'z yasalishi ta'rifidagi nomuvofiqlik so'z yasalish usullarini tasniflashning yagona mezonlarining yo'qligi va leksik hosilalash usullarini tasniflashda so'z yasash o'rnini belgilashda yagona yondashuvning yo'qligi bilan "og'irlashadi".
Kompozitsiya muammolari asosan so'z yasash usullarini tasniflashning turli xil boshlang'ich pozitsiyalari bilan bog'liq: so'z yasash usullarini o'rnatishda belgilovchi element nima:
) ishlab chiqarish birliklari,
) olingan hosila birliklar yoki
) so‘z yasash jarayonining o‘zi. Murakkablik morfologik so‘z yasalishiga (eng keng tarqalgan yondashuv) yoki leksik-sintaktikga tegishlidir. E. A. Vasilevskaya so'z yasalishini morfologik-sintaktik so'z yasash usuliga bog'lagan olimlarning fikriga qo'shiladi va so'z yasalishini so'z birikmalarining rivojlanish jarayoni bilan bog'laydi . Shu bilan birga, u so'z yasalishini "so'z yasalishining bir turi - sintaktik-morfologik" deb hisoblagan V. V. Vinogradovga ishora qiladi.
K. A. Levkovskaya O’zbekcha so'z yasalishining asosiy turlari sifatida morfologik, sintaktik va semantik so'z yasashini ajratib ko'rsatdi va sintaktik so'z yasalishini "birinchi navbatda, so'z yasalishi (aniqrog'i, asosiy shakllanish)" deb ta'kidlab, "sof sintaktik bo'lishi mumkin emas" deb ta'kidladi. tilda so'z yasalishi , chunki, masalan, so'z yasashda (asosiy tarkibda) biz gapda amalga oshirilganidek, so'z birikmasi bilan emas, balki so'z o'zaklarining birikmasi bilan shug'ullanamiz".
Demak, birikma ham leksik, ham sintaktik hosila olish usulidir. Bir xil tuzilishga ega boʻlgan turli darajadagi soʻz birikmasi birliklari (qoʻshma ot va qoʻshma soʻz birikmalari), birinchidan, soʻz va iboralarni farqlashning umumiy lingvistik mezonlari asosida, ikkinchidan, soʻz birikmalarining atamalari oʻrtasidagi munosabat mazmuniga koʻra farqlanadi. komponentlar, ular (munosabatlar) ko'p darajali lingvistik birliklarning funktsional yo'nalishini oldindan belgilab beradi.3
|
| |
