Adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi "O‘zbekiston
Respublikasi xalq ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida"gi PF-5712-son Farmoni Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi.
2. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Davlat ilmiy nashriyoti, -.: 2006. -jild.557 b.).
3. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent. 2000.
4. Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-qunar ta'limining davlat ta'lim
standartlarini tasdiqlash to‘qrisida O‘zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining
qarori. 2017 yil 6 aprel, 187-son.
5. Oliy ta'lim Davlat ta'lim strandarti. 5110100-Matematika o‘qitish metodikasi
ta'lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavrlarning tayyorgarlik darajasi va zaruriy bilimlar
mazmuniga qo‘yiladigan talablar. Rasmiy nashr. - Toshkent. - 2013.
6. Temurov S.Y. Bo‘lajak matematika o‘qituvchilarida kasbiy kompetentlikni
shakllantirishning nazariy asoslari. Monografiya. -T.: «Fan va texnologiya», 2014.
258
O‘QITUVCHILARINING KASBIY KOMPETENSIYALARINI
TAKOMILLASHTIRISH
Sattorova Iqbol G‘iyos qizi
Buxoro davlat Pedagogika instituti II bosqich
magistranti
Annotasiya:
Maqolada "kompetensiya", "kompetentlik" tushunchalarining metodologik
tahlili keltirilgan. O‘qituvchilar kasbiy kompetensiyalarini takomillashtirish usullari va buning
ta’lim jarayonidagi ahamiyati haqida malumot berilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
Kompetensiya, kompetentlik, ta'lim sifati, o‘qituvchi kasbiy kompetenligi.
Zamonaviy jamiyat ta'lim tizimi oldiga yuqori malakali, intiluvchan,
raqobatbardosh, tashabbuskor, ma'naviy va jismoniy soqlom shaxslarni
tarbiyalab berish talabini qo‘ymoqda. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasida
"yuksak bilimli va intellectual rivojlangan avlodni tarbiyalash, oliy ta'lim
muassasalarida kompetentli ilmiy pedagogik kadrlar zaxirasini yaratish"
vazifasi belgilandi. Mamlakatimizda umumiy o‘rta va maktabdan tashqari
ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, o‘sib
kelayotgan yosh avlodni ma'naviy-axloqiy va intellektual rivojlantirishni
sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, o‘quv-tarbiya jarayoniga ta'limning
innovasion shakllari va usullarini joriy etish maqsadida "O‘zbekiston
Respublikasi
xalq
ta'limi
tizimini
2030
yilgacha
rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida" PF-5712 sonli prezident farmoni
tasdiqlandi. Konsepsiyada ta'lim tizimida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan
vazifalar belgilab berildi.
Kompetentli pedagog - u kim? Uning shakllanish jarayoni
qanday kechadi kabi savollar tug 'iladi. Shu nuqtai nazardan
"kompetentlik" va "kompetensiya" tushunchalar mazmun mohiyatini
aniqlashimiz muhimdir. Har qanday o‘qituvchi ham "kompetentlik"
nimani anglatishini va u "kompetensiya"dan nimasi bilan farq qilishini
bilavermaydi. "Kompetentlik" tushunchasi pedagogning ma'lumoti,
ko‘nikmasi, qobiliyati va tajribasini o‘z ichiga oladi. Boshqacha aytganda,
uning ma'lum bir ish turini bajarish qobiliyati hisoblanadi. Aslida, ikkala
atama o‘xshashdir.
Kompetensiya bilimlarning umumiyligi va ularning odamlarda
mavjudligini anglatsa, kompetentlik - bu bilimlarni ish jarayonida ishlatish
darajasini anglatadi. Kompetensiyalar ta'rifiga bir qancha yondashuvlar
mavjud: - Amerikancha yondashuvda kompetensiyalar xodimlarning xulq-
atvori namunasi sifatida ko‘rib chiqiladi. Agar xodim zarur ko‘nikma va
bilimlarga ega bo‘lsa, yaxshi natijalarni namoyish etadi. - Yevropacha
yondashuvda kompetensiyalar ish vazifalari va kutilgan ish natijalarining
259
tavsifi, ya'ni qabul qilingan standartlarga muvofiq harakat qilish qobiliyati
sifatida ko‘riladi. Vazirlar Maqkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-son
harori bilan tasdiqlangan Umumiy o‘rta ta'limning Davlat Ta'lim
Standartida kompetensiya tushunchasiga mavjud bilim, ko‘nikma va
malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati sifatida
ta'riflangan.
Bugun ta'lim har tomonlama takomillashib zamon talablari asosida
tashkil etilishi va yuqori samara berishi kabi masalalarni qo‘ymoqda.
Ta'limning sifati va samarasi faqatgina tayyorlangan kadrlarga ko‘ra
belgilanadi. Shu asosida kardlarni tayyorlashga zamonaviy talablar asosida
yondashish maqsadga muvofiqdir. Kompetentli yondashuv tushunchasi,
o‘rganilishi, o‘rni va ahamiyati. Kompetensiya iborasi zamonaviy
adabiyotda keng qo‘llaniladigan termin bo‘lib, ta'lim, xodimlarni tanlash,
mehnat natijasini baholash, ta'limning muvaffaqiyatligi, professional
yo‘naltirilganlik va shu kabi masalalarni qamrab oladi. Bugungi kunda
ma'no nuqtai nazaridan oxirgacha aniqlashtirilmagan deb hisoblanadi.
1970-yillarda ko‘pgina G‘arb Yevropa davlatlarida paydo bo‘lib, bunda
kompetentlik
professional
tayyorgarlikning
yangi
yo‘nalishini
ko‘rsatadigan bo‘ldi. «Kompetentlik» termini ta'lim faqatgina individual,
texnik yoki tajribaviy bilim va qobiliyatni egallash masalalari bilan bog‘liq
bo‘lib qolmay, balki individ shaxsni keyinchalik rivojlantirishga baza
bo‘lib, xizmat qila oladigan qobiliyat va ko‘nikmalari majmuasini ifoda
qiladi. Ammo bu g‘oya barcha Yevropa davlatlarida turlicha o‘z ifodasini
topdi. Masalan, Germaniyada 1980-yillardan boshlab, «professional
faoliyatda kompetentlik» iborasi boshlangich professional tayyorgarlik
mobaynida erishilishi shart bo‘lgan maqsadni ifodalagan. Bu o‘qitish kursi
o‘zaro bog‘liqlik, texnik kompleks va umumiy bilim yig‘indisidan iborat
bo‘lib, bu bitiruvchiga turli ish joylarida ishni davom ettirish imkonini
berar edi. Bu umumiy malaka o‘zgarishsiz qolishi mumkin emas, u
rivojlanib borishi kerak, chunki individ va jamiyat manfaatlaridan kelib
chiqqan xolda mehnat dunyosining talablari va shartlari ham o‘zgarib
turadi.
Funksiyalarni to‘g‘ri bajarish uchun pedagog kompetentlik va
kompetensiya tushunchasini bilishi, har tomonlama rivojlanib, kasbiy
o‘sishi uchun qaysi
yo‘nalishda harakatlanishini bilishi kerak.
Professionallik va kompetentlik bir-biriga o‘hshash bo‘lsada, har xil
ma'noga ega bo‘lgan atamalardir. Professionallik deganda nafaqat ma'lum
bilimlar, balki mehnatga bo‘lgan munosabat, ishning o‘ziga xos
xususiyatlari tushuniladi. Rivojlangan kompetensiyalar darhol seziladi,
chunki professional pedagog o‘z ko‘nikmalarini rivojlantirishga harakat
qiladi, muayyan maqsad va natijalarga erishishga intiladi, ishchan
qadriyatlar ishlab chiharadi va bular odatda ish jarayonining standartiga
260
mos keladi. Kompetentlik esa biroz murakkab mazmunga ega, sababi,
nafaqat bilimlarning mavjudligini, balki shu bilan birga ularni qo 'llash
qobiliyatini ham taqozo etadi. Kompetentlik faqat keng qamrovli baholash
va kuzatish paytida aniqlanishi mumkin. Professionallik va kompetentlik
tushunchalari umumiy xususiyatlarga ega. Shuni ta'kidlash kerakki, har
doim ham belgilangan talablar va standartlarga to‘liq mos keladigan
odamlar chinakam professionallar bo‘lavermaydi, sabab, ba'zilari
bilimlarni amalda qanday qo‘llashni bilishmaydi, demak, bunday
pedagogik faoliyat samarasiz bo‘lib qolaveradi.
Xulosa shuki, kompetentlikni shakllantirish bosqichma-bosqich va
uzluksiz jarayondir. U oliy ta'lim muassasasida boshlanadi va ish joyida
tajribali ustozlar nazorati ostida davom etadi. Shuni unutmaslik kerakki,
yuqori kasbiy kompetentlik nafaqat bilim darajasi, balki xodimning amaliy
ko‘nikmalari, tajribasi va shaxsiy fazilatlari hamdir.
|
