Foydalanilgan adabiyotlar:
1 Abdulla sher Bahodir Husanov “Estetika”
2 E.Umarov,R Karimov, M.Mirsaidova, G.Oyxo‘jayeva “Estetika Asoslari”
3 S.F.Abdirasilov “Tasviriy San’at O‘qitish Metodikasi”
35
O‘QUVCHILARNING MILLIY TAFAKKURINI O‘STIRISHDA
MUSIQA FANINI O‘QITISHNING SAMARADORLIGI
N.A. Hazratova
Buxoro davlat Pedagogika instituti 2-bosqich
magistranti
F.G. Nurullayev
Buxoro davlat universiteti dotsenti, pedagogika
fanlari bo
ʻ
yicha falsafa doktori (PhD)
Annotatsiya:
maqolada boshlang‘ich sinf o
ʻ
quvchilarining milliy tafakkurini
rivojlantirishning pedagogik shart-sharoitlari haqida fikr yuritilgan. Bu esa o
ʻ
quvchilarning
tarbiyasini har tomonlama samarali amalga oshirishga muhim vosita bo
ʻ
lib xizmat qiladi.
Kalit so
ʻ
zlar:
innovatsion texnologiya, qadriyat, ma’naviy, fiziologik, an’anaviy ijro
uslublari, vatanparvarlik, mehnatga muhabbat, odamlarga ishonch, do
ʻ
stlarga sadoqat, axloq,
kompyuter, elektron doska va videoproyektor, metodik, sho
ʻ
x, quvnoq, muayyan raqs, parda
tuzugi, multimedia, shakl, tafsilot, sub’yektiv, ob’yektiv, axborot, dastur, qo
ʻ
llanma, darslik,
ideal, falsafaviy, psixologik, strategiya.
“Musiqa” darsliklariga ona tabiat, atrofimizni o‘rab turgan olam,
Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti,
mehnatsevarlik, istiqlol va milliy -ma’naviy qadriyatlar, xalqlar do‘stligi va
tinchlik kabi turli mavzular bo‘yicha atroflicha tushunchalar berishga
mo‘ljallangan badiiy, axloqiy - ta’limiy, ilmiy -ommabop asarlar kiritiladi.
Musiqa darslari savod o‘rgatish davrida o‘quvchilarni bo‘g‘in, so‘z va
gaplar bilan tanishtirish va ularni o‘qish, rasmlar asosida hikoya qilish
tarzida uyushtirilsa, o‘qish texnikasi egallangandan so‘ng o‘qish muayyan
mavzular bo‘yicha tanlangan badiiy, ilmiy - ommabop matnlar yuzasidan
olib boriladi.
Ilmiy ta’rifga ko‘ra, qobiliyat - bu muayyan shaxsning individual va
psixologik xususiyati bo‘lib, uning muayyan faoliyatni amalga oshirish
qobiliyatini belgilaydi. Muayyan qobiliyatlarning paydo bo‘lishi uchun
tug‘ma shartlar - bu birinchisidan farqli o‘laroq, tug‘ilishdan boshlab
odamda paydo bo‘ladigan moyilliklar. Shaxsiy qobiliyatlarning rivojlanish
darajasi ikki turga bo‘linadi:
Reproduktiv, inson turli ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish,
bilimlarni egallash va qo‘llash, shuningdek, allaqachon taklif qilingan
model yoki g‘oyaga muvofiq faoliyatni amalga oshirish qobiliyatini
namoyon qilganda;
Ijodiy, inson yangi, o‘ziga xos narsalarni yaratish qobiliyatiga ega
bo‘lganda. Bilim va ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli egallash jarayonida inson
rivojlanishning bir darajasidan boshqasiga o‘tadi.
36
Boshlang‘ich
ta’lim
o‘quvchilarning
ijodiy
qobiliyatlarini
rivojlantirish uchun eng qulay vaqtdir. Bu o‘quv jarayonida bolalarning
ijodiy qobiliyatlarini turli yo‘nalishlarda, jumladan, badiiy, musiqiy, texnik
va boshqalarda shakllantirish uchun qulay shart - sharoitlarni yaratishni
talab qiladi.
Ijodiy qobiliyatlarni shakllantirish shartlariga quyidagilar kiradi:
1.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining jismoniy va intellektual
rivojlanishi.
2.O‘quvchilarning rivojlanishi uchun qulay muhit yaratish.
3.O‘quvchining qo’yilgan vazifalarni mustaqil hal etishi, buning
uchun o’zining barcha bilim va imkoniyatlaridan foydalanishi.
4.Faoliyat turini tanlash erkinligi, ish yukining almashinishi va
bajariladigan ishning xarakteri.
5.Qiyin paytlarda yordam ko‘rsatish, o‘quvchini uning uchun qaror
qabul qilishda emas, balki to‘g‘ri qarorga kelishiga ko
‟
mak berish.
6.O‘quvchining ijodiy tashabbuslari va sevimli mashg‘ulotlarini
rag‘batlantirish.
O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ham
maktabda ham sinfda qulay shart-sharoitlarni yaratish darkor. Maktabda
o‘quvchilarining ijodiy salohiyatini rivojlantirish uchun quyidagicha
ishlarni olib borish zarur:
• Ta’lim muassasasining ta’lim dasturiga o‘quvchilarning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishni nazarda tutuvchi sinfdan tashqari
mashg‘ulotlarni kiritish.
• Bolalarning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga hissa qo‘shadigan
ular bilan ishlash usullari va shakllarini qo‘llash.
• Ota-onalar bilan ishlashni tashkil etish, ijodiy faoliyat doirasida
o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalarning o‘zaro hamkorligi algoritmini
ishlab chiqish.
Maktabda ijodiy shaxsni tarbiyalash uchun o‘quvchining aqliy
faolligini, mehnatsevarligi va zukkoligini rivojlantirishga qaratilgan o‘quv
jarayonini tashkil etish usullariga e’tibor qaratish, o‘quvchini maqsadga
erishish uchun zarur bo‘lgan bilimlarni mustaqil ravishda izlashga undash
kerak.
Bolalarning ijodiy salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan ishning
tabiati vaziyatga qarab o‘zgartirilishi mumkin. Turli sharoitlarda bolalarda
ijodkorlikni rivojlantirish usullarini ko‘rib chiqamiz.
1. Darsda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish.
O‘quvchilarni xabarlar tayyorlashga, insholar yozishga, krossvordlar
va viktorinalar tuzishga, o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha ertaklar va
ssenariylar yozishga jalb qilish orqali sinf darslari va mashg‘ulotlarini
o‘tkazish jarayonida bolalarning ijodiy faoliyatini tashkil etish mumkin.
37
Shuningdek, o‘qituvchi didaktik o‘yinlar va usullarni o‘tkazish
usullaridan, o‘quvchilarning ijodiy tafakkurini shakllantirish va kognitiv
qiziqishni rivojlantirishga qaratilgan ijodiy topshiriqlardan foydalanishi
mumkin. Bugungi kunda darsda o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish maqsadida o‘quvchilar e’tiborini jalb qilish, darsni interfaol
o‘tkazish
maqsadida
kompyuter
texnologiyalaridan
keng
foydalanilmoqda.
2. Sinfdan tashqari ishlarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning asosiy vazifalaridan biri
o‘quvchilarning umummilliy va maxsus bilimlarini kengaytirish, turli xil
ijodiy qobiliyatlarini, iste’dodlarini aniqlash va rivojlantirishga yordam
beradi, ularda tashabbuskorlik va mustaqillik sifatlarini tarbiyalaydi.
Maktabda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil etish va o‘tkazish
bolalar tomonidan ijobiy qabul qilinadi, ularning erkin bo‘lishiga va ijodiy
qobiliyatlarini amalda qo‘llashga imkon beradi. Sinfdan tashqari ijodiy
ishlarga mavzuli haftaliklar, ekskursiyalar tashkil etish, bayram tadbirlari,
ijodiy tanlovlar kiradi. Darsdan tashqari ijodiy faoliyatni o‘tkazish
jarayonida o‘quvchi pedagogik jarayonning bevosita ishtirokchisiga
aylanadi, o‘qituvchi va jamoa bilan shaxsiy munosabatlarni o‘rnatish,
birgalikdagi faoliyatni tashkil etish ko‘nikma va malakalarini rivojlantiradi
va shakllantiradi.
3. Ijodiy qobiliyatlarni to‘garak va tanlovlarda rivojlantirish.
To‘garak mashg‘ulotlari o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishning eng qulay usuli hisoblanadi. Fan to‘garaklari
o‘quvchilarda
o‘quv
faniga
qiziqish
uyg‘otadi,
o‘quvchilarning
dunyoqarashini
rivojlantiradi,
o‘quvchining
mustaqil
ishlash
ko‘nikmalarini egallashiga hissa qo‘shadi, fan bo‘yicha bilim saviyasini
oshiradi.
Teatr tomoshalari, viktorinalar, adabiy rasm xonalari, tanlov
o‘yinlarida qatnashib, o‘quvchilar xayolot, fantaziya va xotirani faol
rivojlantiradilar.
Har tomonlama rivojlangan, o‘z nuqtai nazariga ega va uni dalillar
bilan himoya qila oladigan shaxsni tarbiyalash uchun o‘quvchilarning
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish kerak. Ijodiy faoliyat tufayli
o‘quvchining hissiy holati, fikrlash va o‘zini-o‘zi anglash rivojlanadi.
|
