Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

32 
TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA AMALIY SAN’AT
ELEMENTLARIDAN FOYDALANIB O‘QUVCHILARNI 
ESTETIK FAOLIYATINI SHAKLLANTIRISH 
N.N.Abdilloyeva 
Buxoro davlat Pedagogika instituti 2-bosqich 
magistranti 
Annotatsiya:
 Maqolada san’at, tasviriy san’atning ahamiyati, umumtalim maktablarida 
estetik faoliyatni steam talimi orqali o‘rgatish haqida so‘z boradi. 
Kalit s
o‘
zlar:
San’at, steam talimi, 3D loyihalash, estetik madaniyat, san’at turlari, 
estetik faoliyat, amaliy san’at elementlari, milliy dastur, bezak san’ati, bola tarbiyasi. 
San’at bu- juda azal-azaldan, mеhnat jarayonining taraqqiyoti 
natijasida
paydo bo‘lgan muhim jarayondir. Unung jamiyat hayotiga kirib 
kelshi sababli inson tafakkuri kamol topdi, go‘zallik hissi ortib, voqеlikdagi 
go‘zallik,nafosat qulaylik va foydalilik tushunchalari targ‘ib topdi. Aqliy 
mehnatning jismoniy mеhnatdan ajralib chiqa boshlashiga sabab esa, sinfiy 
jamiyat vujudga kеlishi bilan ijtimoiy taraqqiyotda katta o‘zgarishlar sodir 
bo‘lishi edi. Bu esa fan va san’atning rivojlanishida ulkan poydevor 
bo‘ldi.O‘z ishining mohir ustalari,ya’ni san’atkorlar ayni shu davrda 
paydo bo‘ldi. Tasviriy san’at odamzot hayotida, uning ma’naviy-axloqiy 
tarbiyasiga ta’sir etuvchi muhim omillardan biridir. Insonning go‘zallikni 
his qilish, san’at obyektlaridan hissiy lazzat olish xususiyatlarini 
shakllantirishda – tasviriy san’atning o‘rni va roli beqiyosdir. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilarning badiiy estetik didini 
shakllantirish va rivojlantirish uchun bir qancha tadbirlarni amalga 
oshirish bugungi kun pedagogining muhim vazifalaridan biridir. Ularga 
buyuk rassomlarning mashhur asarlarini namoyish qilish, hattoki asar 
yaratilish tarixini ham so‘zlab berish, bolalarda fanga nisbatan katta 
qiziqish uyg‘otadi.Masalan, suratlardagi tabiat go‘zaligini, kishilarning 
qadimiy va hozirgi hayotini kelgusi porloq hayotga bo‘lgan ishonchini 
ko‘rishni o‘rganadilar. Badiiy obrazlar o‘quvchilarga nihoyat kuchli ta’sir 
ko‘rsatadi, ularda turli ezgu fikr va hislar uyg‘otadi. Dars jarayonlarida 
o‘zbek va boshqa xalqlar tasviriy san’atini taqqoslash usulidan ham 
samarali foydalanish mumkin. Tasviriy san’at fanini o‘qitishdagi suhbat 
darslarini o‘tkazishda, o‘qituvchi san’at asarlarining kompozitsion 
tuzilishiga, ranglar mutanosibligiga o‘quvchilar diqqatini tortishi 
maqsadga muvofiqdir. Tasviriy san’at asari haqidagi suhbat savol-javob va 
hikoya qilib berish tarzida amalga oshirilishi lozim. Berilgan savollar 
o‘quvchilarni, diqqatini rassom asari mazmunining muhim tomonini idrok 
qilish orqali dunyoqarashini oshirishga majbur etsin.

33 
Ayni kunlarda dunyoda shiddat bilan yuz berayotgan ijtimoiy va 
iqtisodiy o‘zgarishlar ta’lim sohasida ham tub islohotlar o‘tkazishni, ta‘lim-
tarbiyaviy ishlarni davr talablari darajasiga olib chiqishni taqozo etmoqda. 
Shu boisdan ham yurtimizda qabul qilinayotgan qator qaror va 
farmonlarning aksariyatida ta‘limning ijtimoiylashuvi – ta‘lim oluvchilarda 
estetik boy dunyoqarashni hosil qilish, ularda yuksak ma‘naviyat, 
madaniyat va ijodiy fikrlashni shakllantirishda alohida urg‘u berilmoqda. 
Bugungi kunda ma’lumotlar oqimining o‘sib borishi hamda yuqori 
texnikaviy-texnologik innovatsiyalar hayotning barcha jabhalarida 
to‘rtinchi texnologik inqilobni yuzaga keltirmoqda.Buning natijasida 
shaxsning qiziqishlari va jamiyatning talablari o‘zgarib kelmoqda. 
Kundalik hayotni ilmiy-tadqiqot, texnika taraqqiyoti konsepsiyalari bilan 
ta’limning integrativ yondashuvini STEAM ta’limi joriy etadi. Steam bu- 
tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik, san’at va matematika fanlarining 
integratsiyasidir. Ushbu yondashuvni ta’lim jarayoida qo‘llashdan maqsad 
- ta’lim berish orqali butun dunyo taraqqiyoti va iqtisodiyotining barqaror 
rivojlanishini ta’minlashda maktab, jamoatchilikni jalb qilib, ilmiy 
savodxonlik, raqobatbardoshlikni targ‘ib qilishga qaratilgan. STEAM 
ta’limi esa butun dunyo maktab 
o‘quvchilarini robototexnika, 
modellashtirish, 
konstruksiyalashtirish, 
programmalashtirish, 
3D-
loyihalashtirish va boshqa ko‘plab yangiliklarni ta’lim tizimiga olib 
kirmoqda. STEAM-ta’limi DTS asosida beriladigan bilim, ko‘nikma va 
malakalarning ilmiy jihatdan qanday qilib kundalik hayot bilan 
bog‘liqligini ko‘rsatish orqali sinfdagi dars mashg‘ulotlari va maktabdan 
tashqari ta’lim jarayonida o‘quvchilarning o‘quv tadqiqotlarini o‘tkazish, 
tajribalarni bajarib ko‘rish, loyihalashtirishga yo‘naltirilgan ijodkorligini 
tarbiyalash, yangiliklar yaratishga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantirishga 
qaratilgan. STEAM ta’limining tasviriy san’at bilan bog‘liqligi albatta 
bolalarning estetik madaniyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
San’at kishilar ruhiyatiga ijobiy tasir ko‘rsatadi. Shu bilan birga 
kishining estetik madaniyatini rivojlantiradi. Estetik madaniyat bu 
shaxsning 
atrofida 
bo‘layotgan 
voqelikka 
estetik 
munosabatini 
rivojlantirishning maqsadli jarayoni hisoblanadi. Umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarida 
o‘quvchilarning 
estetik 
madaniyatini 
rivojlantirish 
muommosi har bir pedagog uchun asosiy vazifalardan biri. O‘quvchining 
estetik madaniyati yuqori bo‘lishi uni jamiyatda o‘z o‘rniga ega bo‘lishi, 
vatanga bo‘lgan mehr tuyg‘usi, oilasi jamiyatini sevish kabi ijobiy 
hislatlarini rivojlantiradi. 
Har bir fanni bola tarbiyasida o‘z o‘rni bor. Shu jumladan tasviriy 
san’at va Tasviriy san’at fanlarining shaxs shakllanishidagi o‘rni shundan 
iboratki; Tasviriy san’at orqali o‘quvchi hech kim bilmaydigan hattoki o‘z 
atrofidagilar ba’zida o‘zi ham bilmaydigan ruhiy ahvoli qiziqishi 

34 
kechinmalari tabiati kabi holatlarini chizgan chizgilari ishlatgan ranglari 
orqali ma’lumot beradi.
Respublikamizda amaliy san’at qadimdan rivojlanib kelgan. Hozirgi 
kunda milliy an’ana qadriyatlarga bo‘lgan e’tibor yanada kuchaymoqda. 
Milliy 
liboslar 
unda 
ishlatilgan 
amaliy 
san’at 
elementlari 
takomillashtirilmoqda. Qo‘l mehnatiga bo‘lgan mehr e’tibor kuchaygan. 
San’at kishilar ruhiyatiga ijobiy tasir ko‘rsatadi. Shu bilan birga kishining 
estetik madaniyatini rivojlantiradi. Estetik madaniyat bu shaxsning 
atrofida bo‘layotgan voqelikka estetik munosabatini rivojlantirishning 
maqsadli jarayoni hisoblanadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida 
o‘quvchilarning estetik madaniyatini rivojlantirish muommosi har bir 
pedagog uchun asosiy vazifalardan biri. O‘quvchining estetik madaniyati 
yuqori bo‘lishi uni jamiyatda o‘z o‘rniga ega bo‘lishi, vatanga bo‘lgan mehr 
tuyg‘usi, oilasi jamiyatini sevish kabi ijobiy hislatlarini rivojlantiradi.
Naqshlar orqali esa amaliy san’atning boshqa hamma turlaridan 
farqli ravishda avlodlarning chambarchas bog‘liqligini, ananalarning 
davomiyligini ko‘rish mumkin. Ana shu davomiylik tufayli naqsh san’ati 
hozirgacha 
saqlanib 
kelmoqda. 
Badiiy 
naqqoshlik 
ranglarning 
uyg‘unlashishida va o‘ziga xos kompozitsiyalarda go‘zallik yaratish 
san’atidir. Bezakli amaliy san’at, asosan, maishiy turmush ehtiyojlariga 
izmat qiladigan narsa, buyumlar yaratadi. 
O‘zbekiston amaliy bezakli san’ati dastgohli tasvir shakllaridan farq 
qilib, xalq tarii bilan bog‘liq holda murakkab va ko‘p asrli rivojlanish 
yo‘lini bosib o‘tgan. Bu san’at turi voqelikni estetik idrok etib, yangiliklar 
yaratishga qaratilgan san’atdir. Hozir nafis gazlamalar, gilamlar to‘qish, 
spool idishlarga gul solish, do‘ppi tikish, zardo‘zlik, kashtachilik, so‘zana 
gul tikish, misgarlik, kulolchilik, zargarlik, musiqa asboblari yasash kabi 
san’at turlari keng tarqalgan.san’at turlarida qo‘llaniladigan ijodiy uslub 
yoki san’at uslubi ham jiddiy ahamiyatga egadir. Milliy dasturda ko‘zda 
tutilganidek, o‘quvchilarning estetik ongini shakllantirish yuzasidan 
belgilangan vazifalarni amalga oshirishda, ayniqsa, tasviriy san‘atdan dars 
va darsdan tashqari mashg‘ulotlar muhim ahamiyat kasb etadi. Zero inson 
kamoloti, 
unung 
ma’naviy,estetik 
didini 
shakllantirish 
hamda 
rivojlantirishda tasviriy san’atning o‘rni beqiyosdir. 

Download 5,14 Mb.