Kalit s
o‘
zlar:
ommaviy madaniyat, tahdid, ijtimoiy-madaniy, kompetentlik
O‘zbek halqini, ma’naviy ildizlarga qaytish an’analar va favqulodda
hal qilish uchun ularning ijobiy salohiyatini ajralmas qismi milliy
madaniyatni shakllantirish va millatni jonlantirish madaniyat va
ma’naviyat sohasidagi masalalar muammosi O‘zbekiston sharoitida
oldingi avlodlarning ma’naviy-axloqiy kapitali va tajribasi talab
qilinmagan.
Yoshlarni dunyo qarashini keng darajada shakllantirish,
kelajakga ishonch bilan boqish, ertangi kunning rohat-farog‘ati, jaxolat va
razolati bugungi ijtimoiy-madaniy kompetentlikni qay darajada
rivojlantirish bilan bog‘liq dolzarb masala hisoblanadi
4
. Talaba yoshlar
bilan o‘tkaziladigan axborot murabbiylik soatlarida, ularning ta’limdan
bo‘sh vaqtlarida tashkil etiladigan tarbiyaviy ish jarayonlarida, ma’naviy-
4
Мирзиёев Ш. Жисмоний ва маънавий етук ёшлар – эзгу мақсадимизга етишда таянчимиз ва
суянчимиздир// “Халқ сўзи” газетаси, 2017 й. 1 июль.
39
ma’rifiy sohadagi beriladigan ma’ruzalar milliy qadriyat va an’analarimiz,
qolaversa ota bobolarimizdan qolgan boy tariximizni strategik dastur qilib
belgilash bugungi kunning talabi desak, ayni xaqiqat hisoblanadi.
Aksincha kundan kunga turli va yangicha turlari bilan ajralib kirib
kelayotgan “ommaviy madaniyat” o‘z ta’sirini ko‘rsatib milliy qadriyatlar
tanazzulga uchrashiga sabab
bo‘ladi. Bu haqda Prezidentimiz
Sh.M.Mirziyoyev: “barchangizga ayon, hozirgi kunda dunyo miqyosida
beshafqat raqobat, qarama-qarshilik va ziddiyatlar tobora keskin tus
olmoqda. Diniy ekstremizm, terrorizm, giyohvandlik, odam savdosi,
noqonuniy migrasiya, “ommaviy madaniyat” kabi xavf xatarlar kuchayib,
odamzot asrlar davomida amal qilib kelgan e’tiqodlar, oilaviy
qadriyatlarga putur yetkazmoqda. Mana shunday va boshqa ko‘plab
tahdidlar insoniyat hayotida jiddiy muammolarni keltirib chiqarayotgani -
ayni haqiqat va buni hyech kim inkor eta olmaydi” [1] – degan edi.
“Ommaviy madaniyat” muammosi jahon ijtimoiy-gumanitar fanlarining
dolzarb mavzusiga aylandi. Bu ta’limot soxasida bir qancha faylasuf va
pedagoglar tadqiqotlar olib borgan.
Yoshlarni ongini, ijtimoiy siyosiy va huquqiy madaniyatini
rivojlantirish, o‘quv muassasalarda sog‘lom turmush tarzi samaradorligini
oshirish, oila – mahalla – ta’lim muassasasi bilan hamkorlikda amalga
oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlari, Yoshlarni, “Yangi O‘zbekiston”
rivojlanishida uchinchi rennesans poydevori sifatida ko‘rish, xalqimizni
ma’naviy yangilash jarayonlarining faol ishtirokchisiga aylatirish, ularni
ma’naviy-ma’rifiy tarbiyalashda o‘quv fanlari mazmunining metodik va
amaliy, ilmiy-nazariy, ahamiyati muhim rol o‘ynaydi
5
. Tarbiya insonni
ijtimoiylashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon bo‘lib,
tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va sistemali ta’sir etish
imkoniyatini beradi. Yoshlarda hulqiy odatlar hosil qilish uchun tarbiya
jarayonida ijtimoiy aloqalar hizmat qiladi.
“Ommaviy
madaniyat”ni
yoshlar
ongiga
vosita
sifatida
manipulyasiya qilinayotganligi to‘g‘risida ilmiy jurnallarda, ijtimoiy
tarmoqlarda juda ko‘p yozilmoqda.
Shunday ekan bugungi kunda “ommaviy madaniyat”ning ilmiy
nazariy va amaliy jihatdan o‘rganish muhim zaruriyatga aylandi.
O‘tgan
asrning
boshlarida
mamlakatimizga
“ommaviy
madaniyat”ning kirib kelishi shiddatli tus olgan edi. 1917 yili bolsheviklar
hukumatni egallagach, avvalo, proletarlashtirilgan asarlar yaratishni talab
etdilar. “Ommaviy madaniyat” bugun iqtisodiyotning eng daromadli
5
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 13 июлдаги ПФ-6260 сонли фармони
40
tarmog‘iga aylanib bormoqda. “Ommaviy madaniyat” yoshlarni “bo‘sh
vaqtdan foydalanish industriyasi” deb atash mumkin.
-Jamiyatni ongini o‘zgartirish uchun bitta yo‘l kitob o‘qish. Biz bugun
yoshlarimizni kitob o‘qish, milliy musiqa san’atimizni o‘rganish, turli
tasviriy, amaliy, kino san’at asarlarini o‘rganish shu bilan bir qatorda boy
tariximiz xayotiga bugungi kunimizni taqqoslagan holda fikr yuritishga
safarbar etishimiz zarur. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil
13 iyuldagi “Yoshlarni har tomonlama qo‘llab quvvatlash va ularning
ijtimoiy faolligini yanada oshirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PF-6260 sonli farmoni [2] ijrosi ta’minlashga ushbu
ko‘rsatmalarimiz maqsadli yo‘l bo‘la oladi. Ushbu farmon bilan davlatimiz
tomonidan yoshlarni xar tomonlama qo‘llab quvvatlash va ularni ijtimoiy
faolligini oshirish, umumiy o‘rta, professional va oliy ta’lim muassasalarini
tamomlab, mustaqil hayotga qadam bosayotgan yigit-qizlarni munosib ish
va daromad manbai bilan ta’minlash ularga zamonaviy kasb-hunarlar IT-
texnologiyalarini o‘rgatish, tadbirkorlikga jalb qilish, yoshlarni ta’limdan
bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish, 18 yoshgacha bo‘lgan “temir
daftar” da turgan xar bir farzandlar uchun davlat byudjetidan moddiy
rag‘batlantirish, ta’lim olishlari uchun sharoitlar yaratish maqsadida tulov
shartnomalarini to‘lash uchun 7 foizli kridetlar ajratilishi davlatimizning
yoshlarga bo‘lgan g‘amxurlik siyosatini yuksak baholash mumkin.
Yoshlarni turli yot g‘oyalardan asrash, ularning bandligini o‘qish yoki ish
bilan ta’minlash zarur. Shuningdek 5 muhim tashabbus doirasidagi
tadbirlaga kuproq qamrab olishimiz muhim.
Yoshlar tarbiyasiga ma’sul bo‘lgan ota-onalar, mahalla oqsoqollari,
ustoz murabbiylar, jamoa raxbarlari ularda yuksak ijtimoiy madaniy
kompetentini rivojlantirishga safarbar etish dolzarb hisoblanadi.
Bugungi kunda umumta’lim maktabi o‘quvchilari, oliy ta’lim
muassasalari talabalarini “ommaviy madaniyat” tahdidan asrash ijtimoiy-
madaniy kompetentlikni rivojlantirish dolzarb vazifalardan bo‘lib, ularga
axborot murabbiylik soatlarida, talabalarni ta’limdan bo‘sh vaqtlarida
tashkil etiladigan tarbiyaviy ish jarayonlari pedagogik faoliyatiga
tayyorgarlik darajasiga yetakchi omil hisoblanadi.
Shunday ekan bugungi kunda ta’lim-tarbiya jarayonlarida oliy ta’lim
tizimi ko‘plab samarali texnologiyalardan foydalanib, ta’lim sifatini
ko‘tarishga, talabalarni tayyorlashda ularning kasbiy kompetentliligini
takomillashtirishga, ilmiy-texnikaviy va o‘quv, badiy va ilmiy adabiyotlar
bilan ijodiy ishlashga, sohaga oid bilim va zamonaviy axborot oqimini
o‘zlashtirishga, ularda individual va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini
41
rivojlantirishga, bir qator yuqorida keltirilgan ziddiyat va muammolar,
yoshlar ta’lim-tarbiyasini zamonaviy ruhda tashkil etishga imkoniyat
yaratishni taqozo etadi. Yuqori kompetentligiga ega bo‘lgan yoshlar
“ommaviy madaniyat” ta’siriga tushmasligiga kafolat bo‘lib xizmat qiladi.
Barkamol avlod bo‘lajak mutaxassis sifatida jamiyatning rivojlanish
strategiyasiyaga asosan zamonaviy madaniyati makoniga kirishining
vakolatli darajasi, ikki yo‘l bilan ya’ni bir tomondan, mutaxassisning
kasbiy tayyorgarligi darajasi, ikkinchi tomondan, shaxsning ijtimoiy-
madaniy rivojlanish darajasi bilan ta’minlanadi.
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, raqobatbardoshlik uchun mutaxassis
bugungi kunda nafaqat professional bilim va ko‘nikmalarga, ijodiy
qobiliyatga, fuqarolik mas’uliyatiga, balki ijtimoiy-madaniy vakolatga,
bag‘rikenglikka muhtoj, bu unga yashash, ishlash, ko‘p madaniyatli, ko‘p
millatli va ko‘p diniy dunyoni yaratishga imkon beradi [3]. Mutaxassis turli
milliy va ijtimoiy-madaniy muhitlardan kichik guruhlar orasida, shu
jumladan, shaxslararo munosabatlar ko‘nikmasiga ega bo‘lishi kerak.
Bulajak musiqa o‘qituvchilarida ijtimoiy-madaniy kompetentligini
rivojlantirish orqali ularni yaxshi ma’lumotga, bilim va tajribaga ega
bo‘lish, bu sohani oqilona hukm qilish, unda harakat qilish imkonini
beradigan qobiliyat shakllanadi. Demak, malakali mutaxassis-zarur bilim,
ko‘nikma va tajribaga ega bo‘lgan shaxs, kompetentlik esa ana shu zaruriy
kompetensiyalar majmuiga ega bo‘lgan shaxsning xislatidir.
| 