O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat pedagogika instituti

409 
Musiqaviylikning rivojlanishi tufayli bolalar musiqa obrazlarini - ularning 
atrofdagi qo‘shimcha obrazlarni bolalar yorqin his eta boshlaydilar. Bu esa 
o‘z navbatida, ularning tevarak-atrofini bilishda, estetik baholashni 
tarbiyalashda, badiiy didni, musiqaga bo‘lgan muhabbatni tarbiyalashda 
katta ahamiyatga ega. 
Bolaning musiqaviyligi uning aktiv musiqaviy faoliyati orqali 
tarbiyalanadi. Pedagog mapiulotlarda bolalar diqqatini tashkil etish va 
yo‘naltirish orqali qabul qilayotgan narsalar xaqida o‘ylash, qiziqish, 
taqqoslash, qiziqish uyyutishga yordam beradi. Bolalarda musiqa 
mazmuniga tushunarli munosabatda bo‘lish paydo bo‘ladi, musiqani 
tinglashga ishtiyoq tug‘iladi.
Musiqaviy asarlarni tinglash bolalar ishtirokida amalga oshirilishi 
lozim. Musiqa orqali beriladigan kayfiyat ularda javob qayg‘usini 
uyg‘otish kerak. Maktabgacha ta’lim muassasalarida mohir metodik 
usullar orqali bolalarni musiqa asarlarining bajarilishiga jalb qilish 
mumkin. Bular: qo‘shiq kuylash, raqsga tushish, qo‘shiqlarga ritmik jo‘r 
bo‘lishdan iborat.
Bog‘cha bolalari qanchalik tanish musiqa asarini tinglasa, shunchalik 
u musiqaviy faoliyatda aktiv ishtirok etadi. Suhbat musiqaga yanada 
ongliroq munosabatda bo‘lishga yordam beradi. Uyinchoqlar, rasmlar 
she’riy va obrazli so‘zlar qo‘llanishi musiqa orqali ko‘zg‘atilgan kuy 
ogohlikni chuqurlashtiradi va shu asosda musiqani yanada nozik tinglash 
ortadi. O‘z navbattida ular bolaning aktiv faoliyatini hisoblagan qushiq 
aytish va harakatlarida mustahkamlashadi. Bolani musiqaviy asarlarni 
idrok etish tug‘risidagi masalaga to‘xtaymiz. Idrok san’ati o‘zidan kiyin 
psixologik faoliyatni namoyon qiladi, qaysiki, intelektual, bilish, 
emotsional momentlarni birlashtiradi. Musiqa san’ati asarlarini tushunish 
masalasi o‘zidan o‘zi kelib chiqishi mumkin emas. Uni o‘rgatish kerak. 
Musiqa asarlarini idrok etish hissiyotidan boshlanadi. Musiqa asarlarini 
idrok etish emotsional jonkuyarlikni vujudga keltiradi. Bolaning bu 
holatida unga tanish mazmun va quvonch-idrok asosida emotsiyalarning 
paydo bo‘lishidir. Bolalarda asarni tushunib qabul qilish qobiliyatini 
tarbiyalash zarur. Musiqani idrok etish ilk bolalardan shakllanadi. 
To‘plangan emotsional musiqaviy taasurotlar qo‘shiq aytishga, muzika 
asboblarini chalishga, badiiy xalq qo‘shiqlaini aytishga olib keladi. 
Hissiyot, eshitish, idrokning rivojlanish asosida bolalarda musiqaviy 
taasurotlar to‘plana boshlaydi. 7 yoshli bola musiqaning mazmuniga qarab 
qayg‘uradi va fikr yuritadi. Biz bola oldiga musiqani idrok etishninng 
payida bo‘lishi vazifasini qo‘yamiz. Maktabgacha yoshdagi bolalarning 
aqliy faolligi va mustaqilligini rivojlantirish, intellektual qobiliyatlarni 

410 
egallash maktabni muvaffaqiyatli tashkil etish va kelgusi ishlarga 
tayyorgarlik ko‘rish uchun muhim shartdir.
Aqliy qobiliyatlar - bu yangi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish 
osonligi va tezligini, ulardan turli muammolarni hal qilishda foydalanish 
imkoniyatlarini aniqlaydigan psixologik fazilatlar. Bolaning aqliy 
rivojlanishi ijtimoiy muhit ta'siri ostida amalga oshiriladi. Aqliy 
rivojlanishning asosiy ko‘rsatkichlari bilim tizimini o‘zlashtirish, uning 
fondini to‘plash, ijodiy tafakkurni rivojlantirish va yangi bilimlarni 
egallash uchun zarur bo‘lgan kognitiv faoliyat usullarini mahorat bilan 
to‘ldirishdir. 

Download 5,14 Mb.