to'g'ri aniqlash, ularga yo'l qo'ymaslik va da-volash muhimdir. Odamni genetik yo'l
bilan tekshirish usullari ishlab chiqil-ganidan keyin ana shu muvaffaqiyatlarni qo'lga
kiritish mumkin bo'ldi.
Odam irsiyatini o'rganish usullari. Odam irsiyatini o'rganish anchagina
qiyinchiliklar tug'diradi. Ma'lumki, eksperimental genetika
usullarini odamga tatbiq
etib bo'lmaydi. Odam sekinlik bilan rivojlanib, ancha keen balog'atga etadi. Bir oilaning
ko'radigan farzandlari soni nisbatan kam bo'ladi. Sunday hollar odam irsiyatini
o'rganishga qiyinchilik tug'diradi. Odam genetikasini o'rganishda quyidagi asosiy:
geneologik, egizaklar, sitogenetik, biokimyoviy, populyatsion, ontogenetik usullardan
foydalaniladi. Endi bu usullarning ta'rifiga qisqacha to'xtalib o'tamiz.
Geneologik usul mumkin qadar ko'proq odamlarning nasl-nasabini o'rganib
chiqishdan iborat. Shundan foydalanib, insonning ko'pgina
belgi-lari, jumladan irsiy
kasalliklarining nasldan-naslga o'tib borishini aniqlash mumkin bo'ladi. Odamning
Mendel qonunlariga muvofiq nasldan- naslga o'tib boradigan belgilaridan bir nechtasi
quyida misol tariqasida keltirildi.
Odamdagi qobiliyat, ist'edod va boshqa fazilatlarning rivojlanishi irsiy omillarga
bog'liq ekanligi geneologik usul bilan aniqlangan. Masalan, musiqa,
matematikaga
bo'lgan iste'dod va qobiliyatlar.
Ma'lumki, odamning genotipiga bog'liq bo'lgan u yoki bu ruhiy xusu-siyatlari,
jumladan, iste'dodning yuzaga chiqishi ijtimoiy muhitga bog'liq.
Ko'pgina kasalliklar resessiv holda nasldan-naslga o'tishi geneologik usul
yordamida aniqlangan. Jumladan: qandli diabet, tug'ma karlik, gemofiliya, shizofreniya
(og'ir ruhiy kasallik)ning ba'zi formalari.
Faqat
resessiv genlar bilan emas, balki dominant genlar bilan belgilana-digan
irsiy kasalliklarni braxidaktiliya yoki kaltabarmoqlik, ko'z shox pardasi-ning ko'rlikka
olib keladigan irsiy degeneratsiyasi, sil kasalligiga moyillik
kabi-lar ham geneologik
usul yordamida nasldan-naslga o'tishi aniqlab chiqilgan.
Egizaklar
usuli belgilarining egizaklarda rivojlanib borishini o'rganishdan iborat.
Ma'lumki, odamda egizaklar ikki xil bo'ladi. Ba'zi hollarda bir emas, balki ikkita
(kamdan-kam hollarda uchta va hatto to'rtta) tuxum hujayra urug'lanadi. Egizaklar bitta
tuxum hujayradan va har xil tuxum hujayradan rivojlanadi.
Bitta tuxum hujayradan
rivojlangan egizaklar bir jinsli va bir-biri-ga nihoyatda o'xshash bo'ladi. Bu tushunarli
albatta, chunki ular bir xildagi genotipgaegadir, ular o'rtasidagi tavofutlar esa faqat
muhit ta'siriga bog'liq bo'ladi. Har xil tuxumdan rivojlangan egizaklarda egizakmas
aka-uka yoki opa-singillardek bir-biriga o'xshash bir xil yoki har xil jinsli bo'ladi.
