-rasm. O‘z-o‘zini boshqarishning asosiy usullari

124 
Shunday qilib, pedagogik texnika ma’lum kasbiy va shaxsiy malakalar yig‘indisidirki, u 
o‘qituvchining pedagogik faoliyatiga ta’sir ko‘rsatish, tashkil qilish va boshqarish ishlarida asosiy 
yo‘l ko‘rsatuvchi bo‘lib xizmat qiladi. 
Demak, pedagogik texnika o‘qituvchi kasbiy faoliyatida shunday 
kasbiy va shaxsiy malakalar 
yig‘indisiki
, u o‘qituvchining pedagogik faoliyatiga ta’sir ko‘rsatishi, ta’lim-tarbiya jarayonini 
tashkil qilish va boshqarish ishlarida asosiy yo‘l ko‘rsatuvchi bo‘lib xizmat qiladi. 
Ilg‘or va novator o‘qituvchilarning texnik mahorati pedagogik faoliyat olib borishlarida 
mimik va pantomimik harakatlarida, ovozini idora qila olish xususiyatlarida kuzatiladi. Bu shundan 
dalolat beradiki, o‘qituvchilar pedagogik texnika san’atini mukammal egallaganlar, uning ko‘nikma 
va malakalarini o‘zlarida aniq shakllantirishgan va turli pedagogik vaziyatlarda qo‘llay olish 
qobiliyatlariga egadirlar. 
O‘qituvchi pedagogik texnikasining muhim malakalaridan biri uning nutq texnikasidir (Nutq 
tempi, diksiyasi, tovushining baland, o‘rta, past qila olishi va h.k.). O‘quv materiallarini idrok 
qilishda o‘qituvchining nutqi muhim rol o‘ynaydi. Olimlarning fikricha 1/2 foiz o‘quv materialini 
idrok qilish va o‘zlashtirishda o‘qituvchi nutqiga va uning so‘zlarini to‘g‘ri talaffuz qilishiga 
bog‘liq. 
Bolalar o‘qituvchining gapini, nutqini nihoyatda kuzatuvchanlik bilan kuzatadilar. 
Mabodo o‘qituvchi so‘zlarni noto‘g‘ri talaffuz etsa, o‘quvchilar uning ustidan kulib, masxara 
qilib yuradilar, lekin past tonda gapiradigan o‘qituvchining darsi esa, o‘quvchilar uchun zerikarli 
bo‘ladi, nihoyatda baland gapirish, oddiy suhbat chog‘ida qichqirib so‘zlahish o‘quvchilarni 
bezdiradi, charchatadi. 
O‘quvchilarning bunday o‘qituvchi ta’limidan ko‘ngillari soviydi. Shuning uchun o‘qituvchi 
savodli gapirishi, o‘z nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon qilishi, o‘z fikr va his-
tuyg‘ularini so‘zda aniq ifodalash malakalariga ega bo‘lishi lozim. 
Chiroyli, savodli, ta’sirchan gapiruvchi, o‘qituvchilarning fikrlari o‘quvchilar ongiga tez yetib 
boradi, o‘quv materiallarini o‘zlashtirib olishiga katta imkoniyat yaratadi. O‘quvchilar bunday 
o‘qituvchilar darslarini toqatsizlik bilan kutadilar. Shuning uchun o‘qituvchilar o‘z nutqlari ustida 
tinmay ishlashlari, so‘zlarning chiroyli, ma’noli, ta’sirchan bo‘lishi ustida mashq qilishlari, ovoz 
diapozonlari, kuchi, tembri, harakatchanligi, diksiyasini doimo tarbiyalab borishlari lozim. 
Ovoz diapozoni deganda biz tovush hajmini tushunamiz. Uning chegarasi baland yoki past 
gapirish toni bilan belgilanadi. Diapozonning qisqarishi tovushning past tonligiga olib keladi. Past 
tonda so‘zlahish idrokni bo‘shashtiradi va susaytiradi. 
Tembr-tovushning go‘zalligi, chiroyliligidir. O‘qituvchi tovush diapozonini, uning tembri 
bilan bog‘lab ishlatsa gaplari chiroyli, mayli, jozibali chiqib, tinglovchilarni o‘ziga tortadi va 
materiallar yaxshi idrok qilinadi. 
O‘qituvchining ovoz diksiyasi so‘zlari aniq, to‘g‘ri, eshitarli va tushunarli bayon qilishida 
namoyon bo‘ladi. To‘g‘ri ovoz diksiyasiga ega bo‘lgan o‘qituvchi so‘zlarni ifodali bayon qiladi. 
Ifodali gapirishda til, lab, kichik tilcha, pastki jag‘ ishtirok etadi. O‘qituvchi ifodali gapirishi, 
so‘zlarni talaffuz qilishi uchun yuqoridagi organlarni doimo mashq qildirishi lozim. 
O‘quvchi materiallarni aniq, to‘g‘ri, tushunarli, ifodali bayon qilishda ovoz ritmi ham muhim 
ahamiyat kashf etadi. Ilmiy tadqiqot ishlari shundan dalolat bermoqdaki, ruslar bir minutda 120, 
inglizlar 120 dan 150 gacha, franso‘zlar 110 so‘zni talaffuz qilarkanlar. O‘rtacha, hammaga 
tushunarli bo‘lishi uchun o‘qituvchi 5-6 sinflarda 60 so‘zni 10-11 sinflarda 75-80 so‘zni talaffuz 
etsa talabga muvofiq bo‘ladi. O‘qituvchi nutqini lo‘nda, aniq, puxta, chiroyli bayon etsa u 
tinglovchilarga shuncha tushunarli bo‘ladi va ular qalbida uzoq saqlanadi. 

125 
Shunday qilib, pedagogik texnikada nutq malakalari muhim ahamiyat kashf etar ekan, 
o‘qituvchi doimo gapirish tempi, ritmi, diksiyasi, ovoz kuchi, diapozoni, harakatchanligi ustida 
mashq qilishi zarur. 
Ta’limdagi bugungi islohotlari pedagogdan yuksak salohiyatli va yuqori malakali kadrlar 
tayyorlashni talab etadi. Zamonaviy o‘qituvchi ana shu talabga javob bersa bu pedagogning o‘zini 
ham, ta’lim muassasasining ham yutug‘i. 
O‘qituvchi qaysi fandan dars berishidan qat’iy nazar ijodkor bo‘lishi, o‘tilayotgan har bir 
mavzuga ijodiy yondashishi samarali natijani kafolatlaydi.
O‘quv jarayonida standart va nostandart testlardan foydalanish. Standart testlar mazmuni 
bo‘yicha reproduktiv va produktiv darajada, tarkibi jihatidan savoli to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblardan 
iborat bo‘lsa, bu testlar o‘quvchilarni o‘ylashga, fikrlashga undaydi. Bu testlar o‘z-o‘zidan ayonki, 
o‘zgacha yechim topiladi, va nomi ham o‘zgacha nostandart testlar. 

Download 6,92 Mb.