|
O‘qituvchi
tovushining muhim xususiyatlari va uning ta’sirchanligini oshirish yo‘llari
Pdf ko'rish
|
| bet | 131/181 | | Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 6,92 Mb. | | #250633 |
Bog'liq 65682317b2659 O\'QUV QO\'LLANMA SUNGISI 2003 doc 15 03 2O‘qituvchi
tovushining muhim xususiyatlari va uning ta’sirchanligini oshirish yo‘llari
“Anafora”
atamasi yunonchadan so‘zma-so‘z “tarjima qilish”, “ko‘tarilish” deb tarjima qilingan.
Anafora – bitta boshlanish, bayt, bayt yoki yarim bayt boshida ba’zi so‘zlarni yoki tovushlarni
takrorlash bilan tavsiflanadigan uslubiy nutq figuralaridan biri.
“Yana bir yillik sog‘inch bilan
To‘qli o‘tlar yerga egilib,
Yana tumanli daryoning narigi tomonida
Siz menga uzoqdan qo‘ng‘iroq qilasiz ...
(A.Blok)
Anafora
– har bir, jumladan, so‘ng ayrim so‘z yoki jumlalarni qayta-qayta ishlatish.
Masalan, “Vatan – bu ona yer, Vatan – bu o‘z uyimiz, Vatan – bu o‘riklar oppoq bo‘lib
gullagan bog‘, Vatan – bu bolaligimda yugurgan to‘proqli ko‘chalar!”.
Anafora, har qanday uslubiy takrorlash singari, she’rni yanada o‘tkir va ta’sirchan qiladi,
matnning o‘ziga xos leytmotivi bo‘lib xizmat qiladi va shoirning o‘ziga xos ovozi bo‘lib, uning
ruhiy va hissiy holatini tushunishga yordam beradi.
Shuningdek, ushbu trop eng muhim tuyulgan fikrlarning semantik ta’kidlanishi uchun,
sintaktik tuzilishi bilan farq qiladigan yaxlit butun tuzilmalarni birlashtirish uchun zarurdir.
Bu nafaqat she’riy texnika, balki anafora nasrda ham – murakkab jumlalar, iboralar,
paragraflar qismlarini takrorlashda uchraydi.
Masalan: “Barcha xilma-xillik, go‘zallik va go‘zallikning barchasi soya va nurdan iborat”.
(Tolstoy).
Nutq samaradorligiga salbiy ta’sir etadian holatlar
Gradasiya
– gapdagi so‘z yoki jumlalarning sifat o‘zgarishiga ko‘ra ketma-ket joylashtirishdir.
Masalan, “Men Insondek tug‘ilmoq, yashamoq, nom qoldirmoq uchun ko‘rashdim!”.
Inversiya
–
gap mazmuniga urg‘u berish maqsadida so‘zlarning odatiy joylashish tartibini
o‘zgartirish.
Masalan, “Men oppoq tongni ko‘rish uchun erta turdim”.
Intonatsiya
– nutq ohangini mazmuniga ko‘ra o‘zgartirish.
Intonasiya mantiqiy va hissiy-ekspressiv ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.
O‘qituvchi nutqi samaradorligi salbiy ta’sir etadigan holatlar:
1) Sinonimlardan o‘rinli foydalana bilmaslik.
2) Shevaga xos bo‘lgan so‘zlardan foydalanish.
3) Noo‘rin so‘zlarni tez-tez takrorlash.
4) Tavtologiya – bir o‘rinda bir xil ma’noli so‘zlardan foydalanish.
Demak, nutq aniq va ravon bo‘lishi, grammatik jihatdan to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi, adabiy
talaffuz qoidalariga bo‘ysunishi, boshlanishidan oxirigacha izchil bayon qilinishi lozim. Ana
151
shunday nutq asosida o‘rgnilayotgan bilim o‘quvchi xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi. Shunday
nutq madaniy nutq talablariga javob beradi. Buning uchun o‘qituvchilardan tinimsiz izlanish va o‘z
ustida ishlash, filologik bilim va muttasil nutqiy mashq qilish talab qilinadi.
|
| |
