|
O‘zbekiston respublikasi oliy
|
| bet | 57/75 | | Sana | 16.02.2024 | | Hajmi | 18,37 Mb. | | #157830 |
Bog'liq Elektr uskunalarini tamirlash
Kabel tarmoqlarida ekspluatatsiya davomida yuzaga keluvchi defaktlar?
Harorat rejimi va yuklanish tartibi qanday?
Kabel tarmog‘ida navbatdan tashqari sinovlar?
Profilaktik sinovlar va o‘lchovlar turlari?
mavzu: Kabel tarmoqlarida zararlanish joylarini aniqlash.
Reja:
Kabel tarmoqlari ekspluatatsiyasi eng murakkab masalalari.
Kabel tarmoqida zaralanish.
Kabelning zaralanish joyini topishda qo‘llaniladigan uslub.
Kabel tarmoqlari ekspluatatsiyasi eng murakkab masalalardan biri. Kabel tarmoqida zaralanish (uzilgan, qisqa tutashuv va hokazo) joylarini to‘g‘ri topishdir. Kabel tarmoqlari ko‘pchilik hollarda yopiq o‘rnatilgan bo‘ladi (er ostida, tunnellarda, shaxtalarda, bino-inshootlarining konstruksiyalari orasida) va zararlangan yoki zaralanish xavfi bo‘lgan joyni oddiy kuz bilan ko‘rib bo‘lmaydi. Amalda kabel tarmoqlaridagi nuqsonlar maxsus asbob-uskunalardan foydalanib topiladi.
Kabelning zaralanish joyini topishda qo‘llaniladigan uslub zaralanish xarakteriga qarab aniqlaniladi. Zaralanishlarning quyidagi xillari bo‘lishi mumkin: bir fazaning yerga ulanib qolishi; ikki yoki uch fazani yerga qisqa tutashuvi; fazalarning o‘zaro qisqa tutashuvi; bir, ikki va uch faza simlarining uzilishi; (yerga ulanib yoki ulanmay), izolyasiyaning yonib ketib teshilishi; murakkab zaralanishlar va boshqalar.
Nosozlik yuzaga chiqqan kabel elektr uzatish tarmoqi manbadan ajratiladi, iste’molchilar va ularning ulanish simlari ajratilib, ikki tomonidan megaommetr bilan izolyasiya qarshiligi o‘lchab ko‘riladi. Kabel simlarining xar ikki tomonidan fazalar izolyasiyasi qarshiligi o‘lchab ko‘riladi. O‘lchovlar natijasida nosozlik faqat kabeldaligi aniqlanadi, nosozlik joyini topish uslubi tanlanadi. Dastlab 10-50 m aniqlikda zaralanish zonasi belgilanadi. Keyin bevosita trassaga chiqib, aniq uslublar va asboblarda nosozlik joyi topiladi.
Zararlanish zonasini aniqlash uchun impuls sig‘im, sirtmoq, tebranish razryadi uslublari qo‘llaniladi. Akustik va induksion uslublar bilan kabel trassasi bo‘ylab harakatlanib nosozlik joyi topiladi.
Impuls uslubida zararlangan tarmoq bo‘ylab zondlovchi elektr impuls yuboriladi va impuls yuborilgan vaqt bilan u zararlangan joydan qaytib kelgan vaqtlar oralig‘i qayd qilinadi. Agar kabeldagi impuls harakatlanish tezligi V bo‘lsa va impuls berilgan joydan zararlanish bo‘ladi. Kuch kabellaridagi elektr impuls tezligi V = 160 m/sek bo‘lsa lx masofa quyidagicha topiladi:
Bu prinspda IKL-5 va R5-1A asboblari ishlaydi. Impuls uslubi kabel tarmoqidagi zararlanish joyi bilan birgalikda zararlanish xarakterini ham topish imkonini beradi. O‘lchovlarda defekt joylashgan masofa 1,5 % dan ko‘p bo‘lmagan xatolik bilan aniqlash imkonini beradi.
Tebranuvchi razryad uslubi kabel izolyasiyasida siljuvchi teshilish bo‘lganda qo‘llaniladi. Bu xolda kabel tarmoqiga sinash qurilmasi yordamida sekin asta ortib boruvchi doimiy kuchlanish beriladi. Izolyasiyasi kuchsizlashgan joyda etarli kuchlanish bo‘lganda izolyasiya teshiladi. Izolyasiyasi ketgan joyda uchqun chiqadi, va bunda kabelda tebranish xarakteriga ega bo‘lgan razryad bo‘ladi. Bu razryadning tebranish davri tebranish to‘lqinining zararlanish joyigacha borib
branuvchi razryad davomiyligini bir marta razvertkali OJO tipli ossillograf bilan o‘lchanadi (5.8-rasm). Sxemada elektron millisekundomer (EMKS-58M)
kuchlanish bo‘lgichi orqali ulanadi. O‘lchov xatoligi 5% dan kam bo‘ladi.
5.8-rasm. Kabel tarmog‘ida zaralanish joyini tebranuvchi kontur uchulida aniqlash sxemasi. 1-Yuqori kuchlanish manbasi, 2-kuchlanishni ajratgich, 3- to‘xtatish tarmog‘i, 4-ishga tushirish tarmog‘i, 5-o‘lchov asbobi, 6-
zaralanish joyi, 7-metall qobiq,
8kabel tolalari.
Sirtmoq uslubi biror fazada izolyasiya ketib, erga ulanib qolgan, lekin kabel tolasi butun bo‘lsa va xech bo‘lmasa kabelning bitta tolasida izolyasiya soz bo‘lganda ishlatiladi. Bu uslubda kabelning zararlangan joyilacha bo‘lgan qismining oddiy o‘lchov «mosti» bilan doimiy tokdagi qarshiligi o‘lchab ko‘riladi. O‘lchov mostining bir tomoniga kabelning oxirlari tutashtirilgan va zararlangan tolalari ulanadi, ikkinchi tomoniga esa rostlanuvchi ikkita qarshiliklar l magazini ulanadi
(5.9-rasm).
5.9-rasm. Kabel tarmog‘ining nosoz joyini halqa usulida aniqlash sxemasi, 1-kabel
1 2
tolalari, 2-tutashtirish tarmog‘i, R ,R -ko‘prik sxemaning rostlanuvchi elkalari.
Mostda muvozanat bo‘lishi uchun qarshiliklar:
qabul qilinadi. Sirtmoq uslubi kabel tarmoqida zararlanish joyi 100-200 m masofada bo‘lganda qo‘llaniladi. O‘tish qarshiligi 1000u<5000 Om bo‘lganda o‘lchov xatoliklari 0, 1-0,3% dan ortmaydi.
Sig‘im uslubi kabel tarmog‘i tolalarining bittasi yoki bir nechtasi uzilgan hollarda samarali bo‘ladi. Bunda olingan natijalar xatoligi minimal bo‘lishi zararlangan simlarda izolyasiya qarshiligi 5000 Om dan kam bo‘lmasligi zarur.
Sig‘im uslubi har bir kabel tolalari orasida ma’lum bir sig‘im borligiga asoslanib qo‘llanadi. Ya’ni nosoz kabel tolalari uzulgan bo‘lsa, kabel tarmoqdan ajratib olib uning tolalari orasidagi simlar o‘lchab ko‘riladi. Birlik uzunlikdagi kabelning solishtirma sig‘imini bilgan xolda yoki soz tolalar bilan nosoz tolalar orasidagi sigimni o‘lchab olib kabelning uzilgan joyi aniqlanishi mumkin. Kabel tolalari orasidagi sig‘im uzgaruvchan yoki doimiy tok tarmoqida o‘lchanishi mumkin. Kabelning uzilgan joyini aniqlashda sig‘im uslubida quyidagi holatlar bo‘lishi mumkin.
Birinchi holat-kabelning bitta tolasi uzilgan (5.10-rasm). Bunda kabelning uzilgan tolasi bilan butun tolasi orasidagi sig‘im S1 va S2 kabelning ikkala tomonidan ham o‘lchab olinadi. Uzilgan joygacha bo‘lgan
Ikkinchi holat-kabelning bitta tolasi uzilib erga tegib qolgan, ya’ni
S2=0 (5.11-rasm). Uzilgan tola sig‘imi S1o‘lchanadi va butun tolalar orasida
5.11-rasm. Kabelda nosozlik joyini induksiya usuli bilan aniqlash
sxemasi. 1-tovush generatori, 2- telefon, 3-kuchaytirgich, 4-qabul qilish relementi, 5-kabel tolalari,
6-zaralanish joyi, 7-trassa bo‘ylab tovushning tarqalish grafigi.
Uchinchi holat-kabelning barcha tolalari yopiq erga ulanishga ega, jumladan uzilgan tolasi ham, bunda ma’lumotlar to‘plamidan shu marka– o‘lchamli kabelning solishtirma sig‘imi olinib o‘lchab olingan nosoz kabel
bu erda Cc-kabel tolasining solishtirma sig‘imi mkF/km. Sig‘im uslubida 0,2-0,5 % aniqlikda kabelning uzilgan joyini aniqlash mumkin. Akustik uslub nosoz kabelda elektr razryad hosil qilish mumkin bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Kabel tolalari orasida elektr razryad hosil qilinsa, razryad joyida elektromagnit to‘lqinlar bilan birga tovush to‘lqinlari ham yuzaga keladi. Shu tovush to‘lqinlari er ustida yoki suv ustida etarli sezgirlikga ega bo‘lgan akustik vositalar yordamida qayd qilinadi. Bunda tovush to‘lqinlari kelayotgan tomonga harakatlanib zarlangan joyni etarli aniqlikda topish mumkin. Kabelda impulslar hosil qilish uchun yuqori kuchlanishli doimiy tokda sinash qurilmalarining impuls generatorlari ishlatiladi. Kabel tarmoqiga yuqori kuchlanish to‘g‘irlagichidan yuqori kuchlanish impulsi beriladi. Bu impuls kabelni zararlangan joyida izolyasiyani teshib o‘tib, kabel tolalidan kabel metall qoplamasiga razryad ketadi. Razryad shovqini er ustidan turib eshitilib ko‘riladi. Razryad tovushlari AIP -3 yoki shunga o‘xshash akustik induksion asbobda eshitib ko‘riladi. AIP-3 akustik induksion asbob p’ezoakustik datchikdan, kuchaytirgichdan, telefon (boshga kiyiladigan) dan, alohida olib yuriladigan induksion ramkadan iborat bo‘ladi. Odatda sinash qurilmasi kuchma transport vositasiga o‘rnatiladi va operativ guruhni texnik ekspluatatsiya tadbirlarini bajarishda ishlatiladi. Bu uslubning noqulayligi shundaki, kabel uzilish joyini aniqlash uchun mahsus sinash vositasi bilan operativ guruh (kamida uch kishi) kabel trassasida yurishi zarur.
Kabel tarmoqlarida nosozlik joylarini aniq topish uchun ko‘pincha induksion usul ishlatiladi. Bunda xuddi akustik uslubdagidek operativ guruh kabel trassasi bo‘ylab yurib, magnit maydoni chastotasiga qarab zararlanish xarakteri va joyi aniqlanadi. Bunda kabel tarmoqi bo‘lab yuboriladigan magnit maydonining ma’lum bir chostatasi tovushlari ushlanadi. Odatda nosozlik bo‘lgan kabeldan chastotasi 800- 2000 Gs bo‘lgan tonal chastotali tok utkaziladi. Kabel atrofida magnit maydon kuchlanganligi tok kuchiga kabelni qo‘shilish chuqurligiga va o‘qidan bo‘lgan masofaga bog‘liq bo‘ladi. Tovush genaratori bu holda operator bilan Yurish shart emas. U kabel trassasining boshida boshqarish pultidan kabelga ulanadi. Operator telefonli naushnik bilan sinov zondi yordamida kuchaytirilgan to‘lqinlarni qayd qiladi. Shu yo‘l bilan elektr magnit maydoni tarqalayotgan joy, ulanish joylari, zararlanish zonasi aniqlanadi. qidiruv ishlarini tezlashtirish kam vaqt va mablag‘lar
sarflanishi uchun odatda kabel tarmoqidagi zararlanish zonasi bir uslublarda aniqlanib (sig‘im, sirtmoq uslubi), keyin boshqa uslub bilan nosozlik joyi aniq topiladi. Nosozlik joyi olib ko‘riladi va tegishli ta’mirlash ishlari bajariladi. Anik uslublar yordamida nosozlik joyi 0,5 mgacha aniqlikda topiladi.
Kabel tarmoqlari zararlangan bo‘lsada, uning izolyasiyasi qarshiligi yuqori bo‘lib qoladi va nosozlik joyini aniqlashda tegishli uslubni topish qiyin bo‘ladi. Nosozlik joyini aniqlashda kabel izolyasiyasi kuydirilib qarshiligi 10-100 Om gacha pasaytiriladi. Kuydirish qurilmalarining foydali ish koeffitsientini oshirish uchun uning qarshiligi zararlanish joyining o‘tish qarshiligi atrofida bo‘lishi kerak. Amalda yuqori kuchlanish bilan sinov ishlarini bajarish qiyinroq va sinov qurilmalarining ichki qarshiligi kam yoki o‘zgaruvchan emas. Shuning uchun kabelni kuydirishda yuqori kuchlanish olish va sinov qurilmasining ichki qarshiligini etarli darajada katta bo‘lishini ta’minlash uchun kombinatsiyali uslublar qo‘llaniladi. Kabelni kuydirishning boshlang‘ich stadiyasi kuchlanishi 15 kV va undan ko‘proq va toki 5 A gacha bo‘lgan to‘g‘irlash qurilmalari ishlatiladi. Sinovning yakuniy stadiyalarida mahsus transformatorlar yordamida tok miqdorining etarli miqdorini ta’minlanadi, bu erda kuchlanish miqdori ancha pasayadi.
Kabelni kuydirishda rezenans usuli ko‘pincha ishlatiladi. Uslub o‘zgaruvchan tokda sodda qurilmada tez va oddiy o‘tkaziladi. Kuydirish samarali bo‘lish uchun etarli kuchlanish beriladi. Bu uslubda ishlatiladigan transformatorlarning ikkilamchi cho‘lg‘ami o‘ramlari o‘zgartirilishi mumkin. Kuydirishda transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘ami kabelga ulanadi. Kabelning sig‘imi transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘ami induktivligi bilan rezonans kontur hosil qiladi (tok chastotasi 50 Gs). Konturda tebranish transformatorning birlamchi cho‘lg‘amidan o‘tadi. U 380 V sanoat tarmoqiga ulangan bo‘ladi. Kabeldagi kuchlanish transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amidagi o‘ramlar soni o‘zgartirib rostlanadi. Tarmoqdan olinayotgan quvvat konturning ichki qarshiligi hisobiga bir necha kVt bo‘lishi mumkin, lekin konturda bir necha yuz kVt gacha reaktiv quvvat yuzaga kelishi mumkin. Kabel orqali to‘liq quvvat o‘tadi. Kabel izolyasiyali kuchlanishning har ikkala qutblarida (amplitudaviy qiymatlarida) teshilishi mumkin. Kabelni teshilish chastotasi sekunddagi 100 gacha etishi mumkin. Shuning uchun bu uslubda kabel izolyasiyasi boshqa uslublarga nisbatan tezroq va samaraliroq teshilishi mumkin. Demak, kabel ishlab turganida, unda tabiiy eskirish oqibatida izolyasiyasi susayib zararlanish holatiga yaqinlashganida kuydirish undagi nosozlikni aniqlash va avariyani oldini olish imkonini beradi.
Yerga yotqizilgan kabellarning metal qoplamalari (po‘lat, qo‘rg‘oshin, qalay) elektrolitik va elektrokimyoviy emirilishi xavfi ostida bo‘ladilar. Elektrokimyoviy emirilish tuproqning agressiv xususiyatlari mahsuli bo‘lsa, elektrlitik emirilish- korroziya metall orqali erga o‘tib ketayotgan daydi toklar natijasidir. Elekrolitik emirilish zonalari kabellarning elektrlashtirilgan temir yo‘llar bilan kesishish va yaqinlashish joylarida yuzaga keladi (5.12 va 5.13-rasm).
Odatda temir yo‘l motorlari izolyatorlarga osilgan sim (+) bilan erga ulangan temir yo‘l (–)ga ulangan bo‘ladi. Agar temir yo‘l yaqinidan metall qoplamali kabel o‘tgan bo‘lsa, elektrlashtirilgan yo‘l zonasida paydo bo‘lgan daydi tokning bir
qismi qarshiligi etarli darajada kam bo‘lgan kabelning metall qoplamalari orqali ketadi va erga o‘tadi. Daydi tok erga o‘tishda metall qoplamaning molekulalarini ham erga olib ketadi. Etarli tok etarli muddat o‘tib tursa, kabelning metall qobig‘i tez orada emirilib ketadi. Temir yo‘l relslaridan kabelga tok o‘tkazish zonasi katod zonasi deyiladi. Bu zonada rels potensiali kabel qobig‘i potensialidan yuqori bo‘ladi. Kabel qobig‘idan erga tok o‘tish joyi anod zonasi deyiladi. Bu zonada kabel qobig‘i erga nisbatan yuqoriroq potensialga ega bo‘ladi. Metallning intensiv emirilishi anod zonada ketadi. Bu jarayonning intensiv ketishi uchun 0,1-0,2 V bo‘lgan potensiallar farqi etarlidir.
Erga kabel qobig‘idan o‘tib ketayotgan daydi toklar zichligi nazorat qilib turiladi. Uning qiymati 15 mA/m2 va undan ortiq bo‘lsa kabel uchun xavfli deb hisoblanadi. Buning oldini olish uchun yoki minimumga keltirish uchun kabel qobig‘idagi erga nisbatan bo‘lgan musbat potensialni nolga tushirish zarur. Buning uchun kabel qobig‘iga drenaj tarmog‘i ulanadi, ya’ni kabel qobig‘idan tok alohida elektrod vositasida relsga qaytariladi yoki erga o‘tkazib yuboriladi. Daydi tokning kabel qobig‘i bo‘ylab tarqalishining va erga o‘tishining oldi olinadi. Daydi toklarni kabel qobig‘ida tarqalishini oldini olish uchun kabel qobig‘iga manfiy potensial beriladi, (alohida tok manbayidan). Daydi tok natijasida metallarning emirilishi oldini olish ya’ni tuproq karroziyasidan ham himoya qiladi. Chunki agressiv muhitda joylashgan kabel qobig‘i yana kimyoviy emirilish boradi, va elektrotik karroziya bu jarayonni tezlashtiradi. Kabel trassasida korroziya xavfi bo‘lgan zonalar bo‘lsa ular izolyasiyali kanalizatsiyalarda va tunellarda yotqizilishi yoki plastmassa qoplamali bo‘lishlari zarur.
|
| |
