- Intemetga to’g ’ridan-to’g’ri File M an egcr (fayllar dispecheri)dan
kirish;
- berilgan satr bilan faylni qidirishni Win dagiga nisbatan 10 marta tezroq
bajarish;
- fayllami boshqarishni (nusxa olish, olib tashlash, shifrlash, siqish)
ixtiyoriy dasturlarda turib Open (ochish) yoki Save (saqlash) oynalarida am alga
oshirishni tezlashtirish;
- oxirgi ochilgan faylga (papkaga) bir qadamda o’tish;
- layllarga va dasturlarga o’tishni Norton Taskbarda bitta knopkani
bosish bilan amalga oshirish;
- har xil sohalarga mos ish stolini hosil qilish va ulardan tez bir-biriga
o’tishni ta’minlash;
- maxsus paketlar bilan ishlaganda tezlikni sezilarli tarzda oshirish mum-
kin.
Windows NT ning axborotlarni saq lash
va xavfsizlik tizimi
Ishbilarmonlik va tadbirkorlikda kompyuter tarmoqlaming ahamiyati
kundan-kunga oshib bormoqda. Har xil kattalikdagi tashkilotlarda kompyuter
tarmoqlaridagi kalitli axborotlar va zaxiralam i qo’ llash katta miqdordagi
foydalanuvchilami hamkorlikda ishlashini taqozo etadi.
Ba’zan Microsoft Windows NT TM Server xizmat ko’rsatish tarmoqlarida
saqlanayotgan ma’ lumotlar sir hisoblanadi
va u ma’ lum doiradagi
shaxslargagina
mo’ ljallangandir.
Sanksiyalanmagan
bunday
turdagi
axborotlarga kirish imkoniyatining chorasini ko’ rish,
oldini olish tashkilotning
axborotlarni saqlash va raqobatbardoshligining asosi bo’ lib qoladi.
Saqlash tizimi S saviyasi
Saqlash tarmoq tizimi bir qator parametrlar bilan tavsiflanadi. Har qaysi
mamlakat o’zining saqlash mezonlarini ishlab chiqadi. Masalan, AQSH da
saqlash mezonlarining bazasi bo’ lib, Mudofaa vazirligining tavsiyasi
hisoblanadi va S2 ning saqlash saviyasiga mos keladi.
S2 saqlash darajasining talablari AQSH Mudofaa vazirligining komyuter-
lami himoyalash M illiy Markazining (W CSC) - Trusted Computer System Eva
luation Criteria
nashriyotida aniqlangan,
shuningdek, «Zarg’aldoq kitob» kabi
mashhurdir. Alohida turdagi amaliyot tizimi yoki tarmoqli amaliyot tizim
bo’ lishidan qat’ iy nazar o’ lar Zarg’aldoq kitobda o’ matilgan mezontar asosida
baholanadi. Shuning uchun Windows NT Server boshidanoq, Zarg’aldoq kitob
talablariga mos ravishda ishlangan.
AQSH ning ko’pgina hukumat muassasalari
aynan ana shu saviyani
mo’ljallaydilar, chunki aytish mumkinki, S2 boshqa tashkilotlami ham ta’min-
lashi shart, shu bilan birga, ular axborotlarni saqlash to’g ’risida qayg’uradilar.
167
S2 saqlash saviyasining muhim talablari quyidagilardir:
1. Har bir foydalanuvchi ro’yxatga olishda o’zini tanishtirishi kerak.
2. Tizim har xil jarayonlarga tayinlangan obyektlami muhofozalashi kerak.
Masalan: dastur foydalanadigan xotira, boshqa dasturlarga man qilingan
bo’lishi kerak va dasturlar yo’qotilgan fayllardan berilganlami o’qish
imkoniyatlariga ega bo’ lmasliklari zarur.
3. Resurs egasi bw resursga kirishni boshqarish imkoniyatiga ega bo’lishi
kerak.
4. Tizim ma’muri (adminstratori) hodisalar jum aliga kirishni chegaralash va
tizimli xodisalami nazorat qilish imkoniyatiga ega bo’ lishi shart.
5. Tizim o’zini tashqi ruxsatsiz kirishdan ximoyalashi zarur.
6. Tizim ma’niurlari tizimni saqlash bilan bog’ liq barcha jarayonlar auditi
imkoniyatiga ega bo’ lishi kerak, shuningdek, alohida foydalanuvchilaming
harakatidan ham. Audit ma’ lumotlariga kira olish huquqiga ma’ lum
doiradagi ma’murlargina ega xolos.
Widows NTda bu talablami bajarishda foydalaniladigan usullaridan biri -
bu har bir foydalanuvchiga xavfsizlik identifikatorini (SID - security ID) berish.
Sizning SID (u juda katta sondan iborat)ingiz ajoyib qiyofada bo’ lishi
kafolatlanadi, Windows NTda siz qayerda bo’ lishingizda u sizni identifikatsiya-
laydi.
Amaliyot tizimi ro’yxatga olishda avval nom va porolni tekshiradi. So’ ngra
u xavfsiz kirish kod (security access token)ini yaratadi. Uni shaxsiy kodning
elektron ekvivalenti deb hisoblash mumkin. U o’zida foydalanuvchi mansub
bo’lgan foydalanuvchi lar guruhi to’ g ’risidagi ma’ lumotlami,
foydalanuvchi
nomini va uning SIDini aks ettiradi. Har bir foydalanuvchi tomonidan ishga
tushiriladigan dastur, foydalanuvchining xavfsiz kirish kodi nusxasini oladi.
Kimni o’tkazish (ruxsat berish), kimni o’tkazmaslikni aniqlashda Windows
NT resursining kirishni boshqarish ro’yxati (access control list - ASL)ga
murojaat qiladi.
Bundan tashqari, yana qo’shimcha talablar ham borki, ulami xayotning o’zi
ko’rsatmoqda - ular saqlanishdan foydalanish va boshqarishga ta’ lluqlidir.
Ulardan:
• qanday va kimlar zahiralardan foydalanyotganini ma’mur tomondan
nazorat qilish imkoniyati;
• markazlashtirilgan boshqarish ustivorlik va huquqlari imkoniyati;
• foydalanuvchini guruhga ulash ruxsat etilgan ishlari
vaqtini belgilash va
haq imkoniyati;
• auditdan, masalan ro’yxatga olishga urinish, faylga kirish imkoniyati,
printerlarga va boshqalar;
• ishonchsiz ro’yxatga olish paytida budjetni blokirovka qilish, foydalanish
muddatini o’matish va paroldan foydalanish qoidasi.
Windows
NT Server, S2 darajasi talablariga mos ravishda ishlangan bo’ lib,
168
bir qator qo’shimcha vosilalami boshqarish uchun xam foydalanishda bu kabi
qo’ shimcha talablami taklil'etadi.
