|
Hozirgi vaqtda energiyaning asosiy manbalaridan biri neft va gaz hisoblanadi
|
| bet | 1/15 | | Sana | 04.04.2017 | | Hajmi | 1,32 Mb. | | #3178 |
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAHSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO TEXNOLOGIYA INSTITUTI
MALAKAVIY BITIRUV ISHI
MAVZU: Tabiiy gazni suniy holda siqib suyultirish jarayoni loyihalash.Kimyo, ximiya - moddalarning tuzilishi va oʻzgarishini oʻrganadigan fan. Kimyo boshqa fanlar qatori inson faoliyatining mahsuli sifatida vujudga kelib, tabiiy ehtiyojlarni qondirish, zaruriy mahsulotlar ishlab chiqarish, biridan ikkinchisini xrsil qilish va, nihoyat, turli hodisalar sirlarini bilish maqsadida roʻyobga chiqdi. Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Kompressorni hisoblash.Quvvati 4.75 mlrd. m3
GURUH : 23-09
AVTOR : J.B.SALIEV
RAHBAR : Q.G.KARIMOV
MUNDARIJA
|
|
Sahifa beti
| -
|
Kirish ………………………………………………………………
|
3
| -
|
Texnik- iqtisodiy asoslar …………………………………...............
|
7
| -
|
Xom-ashyo, moddalar va tayyor mahsulot tavsifi …………………
|
9
| -
|
Texnalogik jarayon tavsifi ………………………………………....
|
23
| -
|
Asosiy qurulmaning hisobi ………………………………………...
|
36
| -
|
O’lchash asboblari va avtomatlashtirish …………………………...
|
43
| -
|
Atrof – muhit muhofazasi ……………………………………........
|
49
| -
|
Fuqaro muhofazasi ……………………………………...................
|
55
| -
|
Mehnat muhofazasi ……………………………………..................
|
62
| -
|
Iqtisodiyot bo’limi ……………………………………....................
|
69
| -
|
Bitiruv ishining qisqacha mazmuni ………………………………..
|
74
| -
|
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………........
|
77
|
KIRISH
O'zbekiston amalda Fors ko'rfazi,Kaspiy dengizi havzasi va Tarim havzasining neft va gazga juda boy konlari joylashgan yarim halqaning strategik markazidir.
I.A.Karimov
Kirish
Hozirgi vaqtda energiyaning asosiy manbalaridan biri neft va gaz hisoblanadi. Ulardan asosan turli suyuq yoqilg’ilar- benzin, kerosin, dizel va qozonxona yoqilg’isi (mazut) olish uchun foydalaniladi. Shuningdek, neftdan maxsus va surkov moylari ham ishlab chiqariladi. Neft (turkcha neft, fors, neft), qoramoy - suyuq yonuvchi qazilma boylik, organik birikmalarning , asosan, uglevodorodlarning murakkab aralashmasidan iborat modda. Yer yuzasidan, asosan, 1,2-2,0 km chukurlikdagi yer osti gumbazlarining gʻovak yoki seryoriq togʻ jinslari (qum, qumtosh, ohaktoshlar)da joylashgan. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Qayta ishlash jarayonlari orqali olingan maxsulotlar plastmassalar, sintetik kauchuk va smola, sun’iy tola, yuvish vositalari va shu kabi bir qator xalq xo’jaligi uchun zarur maxsulotlar ishlab chiqarishda xom-ashyo sifatida foydalaniladi.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan yillardan boshlab ishlab chiqarishning asosiy sohalaridan hisoblangan neft va gaz sanoatiga katta e’tibor qaratildi. Plastik materiallar yoki plastmassalar - sintetik yoki tabiiy yuqori molekulali birikmalar asosidagi organik materiallardir. Ular isitish va bosim natijasida oʻz shaklini oʻzgartirish va sovutilgandan keyin berilgan shaklni saqlab qolish qobiliyatiga ega. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. O’zbekiston mustaqillikka erishgunga qadar neft va gazni qayta ishlash zavodlari Oltiariq (1904 yil), Farg’ona (1958 yil), va Muborak (1971 yil) gazni qayta ishlash zavodlari qatoriga 1997-yil 22-avgustda ishga tushurilgan Buxoro neft va gaz kondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan zavod va 2001 yilda Sho’rton gaz-kimyo majmuasi qo’shildi. Hozirgi kecha kunduzda Ustyurt platosida Janubiy Koreya respublikasi bilan hamkorlikda qurilishi boshlangan “Ustyurt gaz-kimyo majmuasi” 2016 yilda ishga tushirilishi ko’zda tutilmoqda. Koreya Respublikasi, norasmiy nomlari: Janubiy Koreya, Koreya (hangul: 대한민국, hanja: 大韓民國, tɛː.han.min.ɡuk̚), tinglang (yordam·maʼlumot)) Sharqiy Osiyoda, Koreys yarimorolida joylashgan mamlakatdir. Shimoldan Koreya Xalq Demokratik Respublikasi bilan chegaradosh. Umuman, O’zbekistondagi neft va gazni qayta ishlash sohasini vujudga kelishiga nazar solsak, XIX-asr oxirida Farg’ona vodiysida ochilgan dastlabki konlar asosida 1904 — 1906 yillarda O’zbekistonda birinchi Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi asosan neftni birlamchi qayta ishlashga mo’ljallangan bo’lib, hozirgi vaqtdagi ishlab chiqarish quvvati yiliga 1,5 mln.Vodiy - relefning uzunasiga choʻzilgan botiq shakli. Hosil boʻlishiga koʻra erozion va tektonik V. boʻladi. V.larning dastlabki shakli, asosan eroziya natijasida, vaqtincha oqar suvlar hosil qilgan jarliklardir. tonnani tashkil etadi.
Maxsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish maqsadida 1958 yilda Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Zavodda neftni birlamchi va ikkilamchi qayta ishlash jarayonlari olib boriladi. Uning hozirgi vaqtdagi ishlab chiqarish quvvati yiliga 5,5 mln., tonna neft va gaz kondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan. Zavodda shuningdek, yiliga 500 ming tonna moy ishlab chiqarish quvvatiga ega qurilmalari mavjud. 1996 yil Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi chet el ilg’or texnologiyalari (Yaponiya) asosida qayta rekonstrukstiya qilindi. Hozirda zavodda neft maxsulotlarini 50 dan ortiq turi ishlab chiqariladi.
Respublikamizda neftni qayta ishlash bilan birgalikda gazni qayta ishlash sohasiga ham katta e’tibor berildi. 1971 yil dekabr oyida Muborak gazni qayta ishlash zavodi birinchi navbati ishga tushirildi. Zavod asosan xalq xo’jaligi uchun eng arzon yoqilg’i, tabiiy gaz etishtirib beradi. Muborak gazni qayta ishlash zavodining dastlabki quvvati yiliga 5 mlrd. m3 tabiiy gazni qayta ishlashdan boshlangan. 1978-1980 yillarda zavodning ikkinchi va uchinchi navbatlari ishga tushirilib, umumiy quvvati 10 mlrd.m3 ni tashkil etadi. 1984-yil to’rtinchi navbati ishga tushirildi va umumiy quvvat yiliga 25 mlrd. m3 ni tashkil etdi. Hozirgi vaqtda umumiy quvvat yiliga 30 mlrd. m3 ni tashkil etadi. Muborak gazni qayta ishlash zavodi xom-ashyo manbalari asosan yuqori oltingugurtli ( 4,5- 5,0 %) O’rtabuloq. Dengizko’l-Havzak, Somontepa konlari va kam oltingugurtli ( 0,08-0,3 %) Kultak, Zevarda, Pamuk, Alan gaz konlaridir. Zavodning asosiy maxsulotlari tabiiy gaz, texnik oltingugurt, barqarorlashtirilgan kondensat va suyultirilgan gaz hisoblanadi.
Istiqlol yillariga kelib, 1997-yilda gaz kondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan xorijiy davlatlarning ilg’or zamonaviy texenologiyalaridan biri Fransiyaning “Teknip” kompaniyasi texnologiyasiga ko’ra Buxoro neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi. Fransiya (France), Fransiya Respublikasi (République Française) - Gʻarbiy Yevropadagi davlat. Gʻarbda va shim. da Atlantika okeani hamda LaMansh boʻgʻozi, jan.da Oʻrta dengiz bilan oʻralgan. Maydoni 547,03 ming km². Zavodning umumiy quvvati yiliga 2,5 mln. tonna neft va gaz kondensati aralashmasini birlamchi qayta ishlash jarayonlari olib boriladi. Zavodni xom-ashyo manbai Ko’kdumaloq konlaridan olinayotgan gaz kondensatlari va olinadigan maxsulotlari esa asosan suyultirilgan gaz, yuqori sifatli benzin, kerosin va dizel yoqilg’ilari hamda qoldiq mazut hisoblanadi.
Respublikamizda neft kimyosi va organik sintez moddalar olishni ko’paytirish maqsadida 17-fevral 1998-yil “O’zbekneftgaz” va “ABB Lummus Global” ( AQSh), “ABB Soimi” (Italiya), «Nisho Ivai», “ Toyo Engineering ”(Yaponiya), kompaniyalari o’rtasida Sho’rtan gaz kimyo majmuasini loyixalash, qurilmalarni yotqizish, o’rnatish va ishga tushurish bo’yicha shartnoma imzolandi. 2001 yil oxirida Sho’rtan gaz-kimyo majmuasi ishga tushirildi va 2002 yil 15-avgustda birinchi o’zbek polietileni ishlab chiqarildi. Sho’rtan gaz kimyo majmuasining umumiy quvvati yiliga 4,2 mlrd.m3 tabiiy gazni qayta ishlashga mo’ljallangan bo’lib, quyidagi maxsulotlar olinadi:
- polietilen granulasi ( 125 ming, tonna);
- siqilgan gaz (137 ming, tonna);
- oltingugurt granulasi (4 mlrd. tonna).
Sho’rtan gaz kimyo majmuasida ishlab chiqarilayotgan barcha polietilen maxsulotlari ekologik va gigiyenik sertifikatlarga egadir. Zavod maxsulotlariga 2005 yil Halqaro ISO- 9001 sifat sertifikati berildi. Hozirgi vaqtda Sho’rtan GKMsi maxsulotlarining 70% eksportga chiqarilmoqda. Ya’ni Yevropa mamlakatlari Italiya, Gollandiya, Polsha, Vengriya, , Eron, Pokiston, Xitoy, MDH davlatlari: Rossiya, Ukraina, Ozarbayjon, Qirg’iziston, Tojikiston va hakazo davlatlariga eksport qilinmoqda. Mojariston (Magyarorszag), Mojariston Respublikasi (Magyar Koztar-sasag) - Yevropaning markaziy qismida, Dunay daryosining oʻrta oqimida joylashgan davlat. Mayd. 93 ming km2. Yevropa Ittifoqi va BMTning aʼzosidir. Pólsha (Pólsha Respúblikasi, bunda mamlakatning rasmiy nomida zamonaviy polyakcha republika (respublika) soʻzi emas, balki eski - Rzeczpospolita (polyakchadan: Mushtarak narsa) soʻzi ishlatiladi) - Yevropadagi davlat, shimoldan Boltiq dengizi bilan yuviladi. Ukraina (ukr. Україна) - Yevropaning jan.sharqida joylashgan davlat. Maydoni 596,06 ming km². Aholisi 45 553 ming. kishi (2013.01.15). Poytaxti - Kiyev sh. Maʼmuriy jihatdan 23 viloyat - Vinnitsa, Volin, Dnepropetrovsk, Donetsk, Jitomir, Zakarpatye, Zaporojye, IvanoFrankovsk, Kiyev, Kirovograd, Lugansk, Lvov, Nikolayev, Odessa, Poltava, Rovno, Sevastopol, Simferopol, Sumi, Ternopol, Xarkov, Xerson, Xmelnitskiy, Cherkassi, Chernovsi, Chernigov viloyatlari, Kiyev sh.lariga boʻlinadi. Italiya (Italia), Italiya Respublikasi (Repubblica Italiana) - Yevropa jan. da, Oʻrta dengiz havzasida joylashgan davlat. Apennin ya.o., Sitsiliya, Sardiniya va b. kichik orollarni oʻz ichiga olgan. Mayd. Pokiston, Pokiston Islom Respublikasi (Islami Jamhyriya Pakistan) - Osiyo janubida, Hindiston yarim orolining shimoli-gʻarbidagi davlat. Maydoni 803,9 ming km2. Aholisi 193,238,868 kishi (2013). Poytaxti - Islomobod shahri. Yevropa (yun. Yeigore, osuriy tilida „ereb“ - gʻarb) - qitʼa, Yevrosiyo materigining gʻarbiy qismi. Maydoni 10507 ming km2; 730 ming km2 ni orollar tashkil etadi. Qitʼa Shimoliy yarim sharda joylashgan, Osiyo bilan chegarasi shartli ravishda Ural togʻlarining sharqiy etagi, Emba daryosi, Kaspiy dengizi, Kumamanich botigʻi orqali va Don daryosining quyilish joyidan oʻtkazilgan. Ozarbayjon (Azərbaycan), Ozarbayjon Respublikasi (Azərbaycan Respublikası), - Kavkazortining jan.-sharqiy qismida joylashgan mamlakat. Maydoni 86,6 ming km². Aholisi 9,5 mln. kishi (2015). Poytaxti - Boku shahri Maʼmuriy jihatdan 61 tuman, 65 shahar va 122 shaharchaga boʻlinadi. Tojikiston (toj. Тоҷикистон), Tojikiston Respublikasi (tojikcha. Ҷумҳурии Тоҷикистон) - Oʻrta Osiyoning janubi-sharqida joylashgan davlat. Maydoni 143.100 ming km². Aholisi 8,486,300 kishi (2014). Gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy tomonidan Oʻzbekiston bilan, shimoliy tomonidan Qirgʻiziston, sharqiy tomonidan Xitoy bilan va janubiy tomonidan Afgʻoniston davlatlari bilan chegaradosh.
Hozirgi vaqtda Respublikamizda yoqilg’i energiyasiga bo’lgan talabni to’la qondirishda “O’zbekneftgaz” Milliy xolding kompaniyasi asosiy o’rin tutadi.
Hozirda Respublikamizda jahon andozalariga mos keluvchi tayyor neft maxsulotlari tashqi bozorga chiqarilayapti.
TEXNIK-IQTISODIY ASOSLASH
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi O’zbekiston respublikasi janubi-g’arbiy qismida Qashqadaryo viloyati, G’uzor tumani Qarshi shahridan 60-65 km uzoqlikda Qarshi cho’lida joylashgan bo’lib Sho’rtan gaz kondensati konlari negizida barpo etilgan. Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) - Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda. Qashqadaryo viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. 1924 yil 1 noyab.da tashkil etilgan. 1927 yil 17 fev.dan 1938 yil 15 yanv. gacha Qashqadaryo okrugi maqomida. 1938 yil 15 yanv. da Buxoro viloyatiga qoʻshib yuborildi.
Sho’tan gaz kimyo majmuasi tehnalogik obyektlari 150 gektar joyda joylashgan bo’lib shimoldan 20 km uzoqlikda 240 ming tonna mazut omborxonasi bo’lgan.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasida texnalogik jarayonlarni olib boorish uchun xom-ashyo, elektr energiyasi, issiqlik energiyasi, suv va boshqa bir qancha vositalar kerak bo’ladi.
Biz ko’rib chiqayotgan obyektda jarayonlarni olib borish uchun suv va elektr energiyasini Tolimarjon Gres o’z vaqtida sho’rtan gaz kimyo majmasigayetkazib beradi. Tolimarjon gresi sho’etan gaz kimyo majmuasidan 20 km masofada joylashgan hamda shimoliy qismida 2 km uzoqlikda sho’rtan neft gaz korxonasi joylashgan.
Sho’tan gaz kimyo majmuasiga temir yo’l, avtotransport, magistral quvurlar keltirilgan. Korxonaga ishchi kuchi Sho’rtan, G’uzor, Qarshi, Koson va boshqa rayonlardan kelib ishlaydi , shuningdek ishchilarni avtotransport ya’ni avtobuslar bilan ishga kelib ketishini ta’minlaydi.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi uchun injener-texnik hodimlarni “Toshkent Davlat Texnika Universiteti”, “Toshkent Kimyo Tehnalogiya Instituti” va “Qarshi Davlat Texnika Universiteti” tayyorlab beradi. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasining shimoliy-sharqida Qarshi kanalidan kelayotgan suv hisobiga 11.3 mln. m3 sig’imga ega bo’lgansuniy suv ombori, 1700 metr uzoqlikda shaxarcha joylashgan. Sho’rtan gaz kimyo majmuasining polietilenga bo’lgan ehtiyojini qondiradi.
XOM-ASHYO MODDALAR VA TAYYOR MAHSULOT TAVSIFI
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
Tabiiy gazni amin yordamida tozalash (700 zona)
|
1.Boshlang’ich hom ashyo
|
1.1.
|
Tabiiy gaz
|
Labaratoriya qilish nazorati
|
Tarkibi, molyar ulushlar, %
|
|
Korhonaning hom ashyosi
|
CO2
|
3,36
|
H2S
|
0,06
|
СН4
|
88,74
|
С2Н6
|
4,08
|
С3Н8
|
0,89
|
С4H10
|
0,41
|
С5 uglevodarodlari
|
0,17
|
С6 va yuqori uglevodarodlar
|
0,3
|
N2
|
0,76
|
H2O
|
1,23
|
2. Maxsulotlar
|
2.1.
|
Tozalangan tabiiy gaz
|
Labaratoriya nazorati
|
Tarkibi, molyar ulushlar, %
|
|
Газларни ажра-тиш қурилмаси-
учун хом ашё
|
|
|
|
CO2
|
0,005
|
|
|
|
|
H2S
|
0,00
|
|
|
|
|
СН4
|
92,62
|
|
|
|
|
С2Н6
|
4,26
|
|
|
|
|
С3Н8
|
0,93
|
|
|
Tozalangan tabiiy gaz
|
Labaratoriya nazorati
|
С4H10
|
0,43
|
Gazlarni ajratish uchun hom ashyo
|
|
|
|
С5 uglevodarodlari
|
0,18
|
|
|
|
|
С6 va yuqori uglevodarodlar
|
0,31
|
|
|
|
|
N2
|
0,79
|
|
|
|
|
H2O
|
0,47
|
|
2.2.
|
|
|
| |
