127
professor Dj.
Djuran fikricha, AQSH firmalari o‘zlarining sifat
siyosatida asosiy diqqatni sifatni tekshirishga qaratdi, bu bilan, sifat
tafsilotlarini “muzlatib” qo‘ydi, natijada sifat inqiroziga uchradi.
Dj. Djuran fikricha, sifatni rejalashtirish sifati ta’minlashdagi
uchta
muhim omil (rejalashgirish-tekshirish-sifatni oshirish)ning biridir. Bunda
sifatni rejalashgirishda iste’molchining fikri asos bo‘ladi - faqat
iste’molchi o‘ziga nima kerakligini yaxshi biladi. Dj.Djuranning
aytishicha, iste’molchi buyum bilan birga uning ish imkoniyatlarini ham
sotib oladi va aynan shu narsa iste’molchi uchun muhimdir. Agar bozor
parketni yaltiratuvchi lakni taklif etsa, iste’molchi pol artgich o‘rniga lak
sotib oladi. Sifatni rejalashtirishda iste’molchilar doirasini o‘rnatish va
ularning ehtiyojini aniqlash va bu asosda buyumning tafsilotlarini ishlab
chiqish va bularni ta’minlash usullarini ta’minlash muhim masala
bo‘ladi.
Dne. Djuran ta’kidlagan ediki, “Bizga sifatni keng rejalashtirish va
tekshirishda yagona yondashish yetishmaydi. Biz maqsadlarning birligi
zaruriyatini sezmoqdamiz, “ular kim o‘zi uchun’’ bo‘layotgan holat bizni
tashvishga solmoqda.
Yagona rejalashtirishning yo‘qligiga aniq isbotlar bor va biz bunday
holatdan qoniqmaymiz
”.
Majsulotni benuqson tayyorlash tizimi.
Mahsulotni benuqson tayyorlash (MBT)
va uni TTB ga yoki
buyurtmachiga birinchi taqdimdayoq topshirish Saratov tizimi Saratov
samolyotsozlik zavodida 1955-yilda ishlab chiqildi va joriy etildi. Bu
tizim zavodda B.A. Dubovikovning bevosita ishtirokida yaratildi.
Hisobot pakta smena, hafta, oy ichida mahsulotni birinchi
taqdimdayoq topshirish foizi bilan tavsiflanadigan mehnat sifatini
baholash tizimi asosida sifat ko‘rsatkichi quyidagicha aniqlanadi:
%
100
=
T
T
N
P
K
Bunda:
P
T
-T vaqt ichida birinchi taqdimdayoq TTB qabul qilgan mahsulot
miqdori;
N
T
-T vaqt ichida TTB ga taqdim etilgan mahsulot miqdori.
Bunda
alohida ishchi, brigada, uchastka, tsexning mehnati sifati
baholangan, baho natijasi bo‘yicha mukofot miqdorini aniqlashgan.
Saratov tizimini O‘zbekistonning 24 xalq xo‘jaligi tarmoqlari
qo‘llagan. Ayniqsa, bu tizim elektrotexnika, elektron va yengil sanoat
128
korxonalarida samarali ishladi. Masalan,
Toshkent radiodetallari
zavodida birinchi taqdimdayoq buyumlarning 99,5 foizi, “Toshkent-
kabel”, elektron texnika, “Qizil Tong” tikuvchilik firmasida, Olmaliq
mebel fabrikasida - 95 foizi TTB ga topshirilgan, Keyinchalik
O‘zbekiston korxonalari benuqson mehnat tizimiga o‘tdi.
Bu tizim
Saratov tizimining “Lvov varianti” nomi bilan ma’lum bo‘lib, Lvov
telegraf apparatlari zavodida yaratilgan.
BMT da mehnat sifatining asosiy ko‘rsatkichi TTB ga va
buyurtmachiga birinchi taqdimda topshirilgan mahsulot foizi emas, balki
quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadigan mehnat sifatining umumlash-
tirilgan mezoni (K
m0
) dan iborat:
K
n
n
K
К
Kмм
−
−
=
1
0
Bunda: K
j
- mehnat sifati koeffitsienti;
K
a
- mehnat sifati me’yori deb qabul qilingan va odatda birga teng
koeffitsient;
n - mehnat sifati koeffitsientarni pasaytirishda foydalanadigan
ko‘rsatkichlarning umumiy soni;
K
ki
- mehnat sifatiga o‘rnatilgan talablarni g - ko‘rsatkich bo‘yicha
bo‘lganligi uchun bahoni kamaytirish koeffitsiyenti.
Keyinchalik, mamlakatimiz korxonalarida mehnat sifatining umum-
lashtirilgan koeffitsientini hisoblashda nafaqat
ijobiy kamchiliklarni
tavsiflovchi ko‘rsatkichlar, boshqа mehnat sifatiga o‘rnatilgan talab-
lardan ortiq ishda ijobiy natijalarni aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar ham
hisobga olina boshlandi.
Bu holda:
K
n
i
K
m
m
K
K
К
Kмм
=
=
+
+
=
1
1
0
Bunda: t - mehnat sifati koeffitsientini oshirishda foydalaniladigan
ko‘rsatkichlarning umumiy soni;
K
t
— mehnat sifatiga o‘rnatilgan talablardan oshganlik uchun
bahoni oshirish koeffitsienti.
Bunda mehnat sifati koeffitsienti birdan katta bo‘lishi mumkin.
Benuqson mehnat uslubiga o‘tish, odatda, ishlab chiqarish-texnik bazani
takomillashtirishni talab qiladi.
Qo‘qon superfosfat zavodida superfosfatni omborda saqlamasdan
yetiltirish yangi texnologik sxemasi joriy etildi,
tebranma elak
takomillashtirildi, quritish barabanlarining issiqlik rejimini avtomat-
129
lashtirish og‘itlar namligini 3 % dan oshmaydigan qilib chiqarishga
imkon berdi. “Toshkentkabel” zavodida asosiy texnologik, tekshirish
o‘lchash va sinash uskunalari tartibga tushirildi, MARS-200
turdagi
issiqlik rejimlarini avtomatik rostlash mashinalari ishga tushirildi va h.k.
Yengil sanoat korxonalarida ham ishlab chiqarish bazasi takomil-
lashtirildi.
Tizim ishlagan sharoitlarda tekshirish, hisobga olish, tahlil, kadrlar
tayyorlash tizimlari qayta tashkillashtirildi va takomillashtirildi. Sifat
maktablari, sifat kunlari keng ko‘lamda yoyildi.
Saratov tizimi keyinchalik mahsulot sifatini
boshqarish kompleks
tizimiga tarkibiy qism sifatida kiritildi.
