179
ko`rsatkichlarning (TIK) ayni vaqtdagi qiymatlarini qiyinlashtiradi. Bu holda
o`lchangan miqdorlarni transport kechikish miqdoriga
surishga va uni transport
kechikish miqdoriga teng bo`lgan vaqt intervalida o`rtachalashtirishga to`g‘ri
keladi.
Texnologik komplekslarni optimallash masalalarining katta o`lchamliligi
tufayli dekompozitsiya prinsiplarini ishlatish tavsiya etiladi, ya‘ni tizimning global
optimallash masalasi bir necha kichik o`lchamli va o`zaro bog‘langan texnologik
bo`limlarni lokal optimallash masalalariga ajratiladi. Bunday ajratish strategiyasini
ximiyaviy texnologiya tizimlari uchun qo`llanilganda qo`yidagi tartib ishlatilsa
maqsadga muvofiq bo`ladi: kattalikli stabillash; ayrim texnologik bo`limlarni lokal
optimallash; butun texnologik tizim masshtabida koordinatsiyalash.
Bu tartibni amalga oshirish uchun TJABT ning iyerarxik tarkibini sintez
qilish masalasi ikki etapda yechiladi: 1) TJABT ning makrotarkibini
sintez qilish
jarayonida berilgan tizim blok holida quriladi («qora yashik» tipidagi bloklar) va
tizim tarkibiy xususiyatlarining sifat analizi amalga oshiriladi, shuningdek,
koordinatsiyalash masalasini yechishning yo`li ishlab chiqiladi; 2)
TJABTning
mikrotartibini sintez qilish jarayonda grafiklar nazariyasining matematik
apparatidan foydalanib, loyihalash bosqichidayoq tizimning dinamik sxemasi to`la
ochiladi.
TJABTda xodisalarni avtomatik ko`rish deganda texnologik reglamentdan
chetga chiqish, uskunalarning ishga yaroqsizligini o`z vaqtida payqashga aytiladi.
Hodisalarni to`la tavsiflaydigan miqdorlarni davriy o`lchash, belgilangan qiymatlar
bilan taqqoslash va boshqarish ta‘sirlarini yoki signallarni berish odatda payqash
algoritmlarining vazifasiga kiradi.
Texnologik jarayonning haqiqiy kechishini quyidagicha tavsiflash
mumkin:
normal holat, bunda texnologik rejim belgilangan reglamentga to`g‘ri
keladi; o`tkinchi holat – reglamentdan chetga chiqilmagan, biroq chetga chiqish
belgilari paydo bo`ladi; anomal holat – texnologik reglametdan chetga chiqilgan
payt (avariya vaziyati vujudga kelgan holat ham shunga kiradi).
Davriy texnologik jarayonlar uchun texnikaviy tashxis masalasi ob‘ektga
boshqarish ta‘sirlarini ko`p marotaba yuborib boshqarishga keltiriladi; boshqarish
ta‘sirlarga ob‘ektning ko`rsatgan reaksiyasiga bog‘liq.
Uzluksiz texnologik
jarayonlar uchun bu masalaning vazifasi jarayon holatini yetarli darajada
aniqlaydigan nazorat kattaliklarini tanlashdan iborat.
180
U yoki bu holda ham tashxis natijalari texnologik jarayonga BXM
tomonidan aktiv aralashish uchun foydalaniladi. Anomal holatlar uchun texnikaviy
tashxislashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) texnologik jarayonda
anomal holat borligini o`z vaqtida aniqlash; 2) material hamda energetik oqimlarni
tashiydigan qurilma va uskunalar
holatining texnikaviy tashxisi; 3) anomal
vaziyatlar va tizimning normal holatidan chetga chiqishlarning matematik modelini
yaratish (identifikatsiyalash); 4) chetga chiqish sabablarini faol yo`qotish va
ajratish, ya‘ni texnikaviy tashxislash tizimining boshqarish algoritmini yaratish; 5)
matematik modellar va texnikaviy tashxislash algoritmlarini yaxshilash maqsadida
statistik ma‘lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash.
Texnologik jarayon anomal holatlarining texnikaviy tashxislash usullarini
yaratishning dastlabki bosqichida faqat jarayonning holati va uning buzilish
manbalari orasidagi bog‘lanish tarkibini analiz qilish bilan ko`rish mumkin
(texnikaviy tashxislash mantiqiy modeli). Texnologik
jarayonning holati
kattaliklarning ayni paytdagi qiymatlarini yo`l qo`yilgan (yoki reglamentdagi)
qiymatlar bilan taqqoslanib aniqlanadi. Bu o`zgarishlarni darak beruvchilar
deyiladi. Darak beruvchilar deganda faqat fizikaviy miqdorlarning (bosim, harorat
va boshqalar) o`zgarishigina emas, balki o`lchanayotgan miqdorlarning statik
tavsifnomalari va funksiyalarining o`zgarishlari ham tushuniladi.
Texnikaviy tashxislash mantiqiy algoritmlarini yaratishning ikkita asosiy
prinsiplarini alohida ko`rsatish mumkin: kombinatsiyalangan va ketma-ket.
Kombinatsiyalangan usulda tekshirish tartibining texnologik holati e‘tiborga
olinmasa, ketma-ket usulda texnologik holat haqida axborotdan
keyingi natijalar
analiz qilinadi.
Texnologik jarayon holatining mantiqiy modelini ikki bosqichda, ya‘ni
determinlangan va statistik hisoblash bosqichlarida amalga oshirish maqsadga
muvofiq. Shunday qilinganda texnikaviy tashxislashni qo`yish masalasi ancha
soddalashadi, model o`lchami kichiklashadi va tashxislash aniqligi ortadi.
TJABTning texnikaviy vositalari va BXM ning ishga yaroqsizligida tashxislashni
uskuna, test va programmali mantiqiy nazorat usullari
yordamida amalga oshirish
algoritmi ancha murakkab bo`lganligi tufayli TJABTning ayrim masalalariga mos
bo`lgan ko`pgina yordamchi algoritmlari bo`lishi mumkin.
Shunday qilib, BXM da saqlanadigan va o`zining programmasiga ega
bo`lgan ayrim algoritmlar o`zgarib turuvchi ishlab chiqarish vaziyatiga qarab
